नेपालका नगरपालिकाहरू

नगरपालिका नेपालको एक प्रशासनिक क्षेत्र हो। नेपालको संविधान २०७२ मा भएको सङ्घीय व्यवस्था अनुसार हाल नगरपालिकाहरू प्रदेशभित्र राखिएको छ। नेपालको सहरी जनसङ्ख्या निर्दिष्ट नगरपालिका क्षेत्रमा बसोबास गर्ने निवासीहरूलाई सन्दर्भित गर्दछ। वि.सं. २०१८ तदनुसार सन् १९६१ देखि नेपालमा सहरी क्षेत्रहरूको घोषणामा जनसङ्ख्याको आकारलाई प्रमुख मापदण्डको रूपमा लिने गरिएको छ। तसर्थ नगरपालिकाले ग्रामीण क्षेत्रलाई पनि समावेश गर्न सक्दछ। नगरपालिकाले जिल्लाको उप-एकाइको रूपमा कार्य गर्दछ। नेपालमा हाल रहेका २९३ नगरपालिकाहरूको वि.सं. २०६८ को जनगणना अनुसार समग्रमा हेर्दा १,६६,५६,०५७ जनसङ्ख्या रहेको छ।

नेपालका नगरपालिकाहरूलाई महानगरपालिका (५,००,०००+ जनसङ्ख्या), उपमहानगरपालिका (२,००,०००+ जनसङ्ख्या) र नगरपालिका (१०,०००+ जनसङ्ख्या) गरि तीन श्रेणीमा विभाजित गरिएको छ। नेपालमा हाल ६ महानगरपालिका, ११ उप-महानगरपालिका र २७६ नगरपालिकाहरू रहेका छन।

इतिहास

काठमाडौँ

पोखरा

ललितपुर

वीरगंज

भरतपुर

जनकपुर

नेपालको पहिलो सहरी केन्द्रको रूपमा काठमाडौँ उपत्यका रहेको छ। काठमाडौँ उपत्यकामा सहरको अस्तित्व सम्बन्धी ऐतिहासिक प्रमाण लिच्छवी कालदेखि नै भेटिन्छ। त्यसै समयमा काठमाडौँ उपत्यकामा सहरी विशेषतासहित तीन प्रमुख सहरहरू विकास भएको थियो। राणा शासनकालको अवधिमा पहाडका सहरहरू प्रशासनिक उद्देश्यका लागि र आक्रमणकारीहरूको विरूद्ध चौकीको रूपमा विकास गरिएका थिए। पूर्व नेपालको धनकुटा, मध्य नेपालको पाल्पा र पश्चिम नेपालको डोटी जस्ता सहरहरू सुरुमा सैन्य अखाडाको रूपमा विकसित भएका थिए। तराईमा सहरी क्षेत्रको विकास नेपाल र ब्रिटिस भारतबीचको व्यापारको कारण भएको थियो। अङ्ग्रेजहरूले व्यापारको उद्देश्यका लागि नेपालको सिमानामा रेल्वे लाइनहरू खडा गरेका थिए जसले गर्दा बिस्तारै तराईमा सहरी केन्द्रहरू बढ्दै गएको थियो। यद्यपि सहरी क्षेत्रहरू राणा शासनकालको समयमा विकसित भएको थियो वा यस अघि नै विकसित भएको आधिकारिक रूपमा लेखाजोखा गरिएको थिएन। काठमाडौँलाई सन् १९३० देखि नै नगरपालिकाको दर्जा दिइएको भएता पनि सन् १९५३ मा आएर मात्र यसलाई राजपत्रमा राखिएको थियो।

नगरपालिकाहरू

क्र.सं	जिल्ला	साविक	२०७१/१/२६	२०७१/८/१९	२०७२/६/१	जम्मा	टिप्पणी
1	ताप्लेजुङ	-	ताप्लेजुङ नगरपालिका	-	-	1
2	पाँचथर	-	फिदिम नगरपालिका	-		1
3	इलाम	इलाम नगरपालिका	सूर्योदय नगरपालिका	देउमाई नगरपालिका	-	3
4	झापा	दमक नगरपालिका , भद्रपुर नगरपालिका, मेचीनगर नगरपालिका	बिर्तामोड नगरपालिका, शनि-अर्जुन नगरपालिका, कन्काई नगरपालिका	शिवसताक्षी नगरपालिका	गौरादह नगरपालिका	8
5	संखुवासभा	खाँदवारी नगरपालिका	चैनपुर नगरपालिका	मादी नगरपालिका	-	3
6	भोजपुर	-	भोजपुर नगरपालिका	षडानन्द नगरपालिका	-	2
7	धनकुटा	धनकुटा नगरपालिका		पाख्रीबास नगरपालिका		2
8	तेह्रथुम	-	म्याङ्लुङ नगरपालिका	-	लालीगुराँस नगरपालिका	2
9	सुनसरी	इनरूवा नगरपालिका, धरान उपमहानगरपालिका, इटहरी उपमहानगरपालिका	दुहवी-भलुवा नगरपालिका	रामधुनी-भासी नगरपालिका	-	5
10	मोरङ	बिराटनगर महानगरपालिका	बेलवारी नगरपालिका, पथरी शनिश्चरे नगरपालिका, सुन्दर दुलारी नगरपालिका, कोशी हरैंचा नगरपालिका, रंगेली नगरपालिका, उर्लाबारी नगरपालिका	लेटाङ-भोगटेनी नगरपालिका	-	8
11	खोटाङ	-	दिक्तेल नगरपालिका	-	-	1
12	ओखलढुङ्गा	-	सिद्धिचरण नगरपालिका	-	-	1
13	सोलुखुम्बु	-	-	दूधकुण्ड नगरपालिका	-	1
14	उदयपुर	त्रियुगा नगरपालिका	कटारी नगरपालिका, चौदण्डीगढि नगरपलिका	-	-	3
15	सप्तरी	राजविराज नगरपालिका	शम्भुनाथ नगरपालिका , कञ्चनपुर नगरपालिका	सप्तकोशी नगरपालिका	हनुमाननगर कङ्कालिनी नगरपालिका, डाक्नेश्वरी नगरपालिका, बोदेबरसाइन नगरपालिका, सुरुङ्गा नगरपालिका, खडक नगरपालिका	9
16	सिराहा	सिराहा नगरपालिका, लहान नगरपालिका	मिर्चैया नगरपालिका	गोलबजार नगरपालिका	सुखिपुर नगरपालिका, धनगढीमाई नगरपालिका	6
17	दोलखा	भिमेश्वर नगरपालिका	-	जिरी नगरपालिका	-	2
18	रामेछाप	-	-	रामेछाप नगरपालिका, मन्थली नगरपालिका	-	2
19	सिन्धुली	कमलामाई नगरपालिका	-	दुधौली नगरपालिका	-	2
20	महोत्तरी	जलेश्वर नगरपालिका	गौशाला नगरपालिका	बर्दिबास नगरपालिका	-	3
21	सर्लाही	मलङ्वा नगरपालिका	हरिवन नगरपालिका, लालबन्दी नगरपालिका, ईश्वरपुर नगरपालिका	-	बरहथवा नगरपालिका	5
22	धनुषा	जनकपुर उपमहानगरपालिका	धनुषाधाम नगरपालिका, छिरेश्वरनाथ नगरपालिका	गणेशमान चारनाथ नगरपालिका, मिथिला नगरपालिका, सबैला नगरपालिका	-	6
23	काभ्रेपलान्चोक	पनौती नगरपालिका, धुलिखेल नगरपालिका, बनेपा नगरपालिका	पाँचखाल नगरपालिका	काशीखण्ड नगरपालिका	-	5
24	नुवाकोट	बिदुर नगरपालिका	-	-	-	1
25	धादिङ	-	निलकण्ठ नगरपालिका	-	-	1
26	भक्तपुर	भक्तपुर नगरपालिका, मध्यपुर ठिमी नगरपालिका	-	अनन्तलिङ्गेश्वर नगरपालिका, सूर्यविनायक नगरपालिका, चाँगुनारायण नगरपालिका, महामञ्जुश्री-नगरकोट नगरपालिका	-	6
27	सिन्धुपाल्चोक	-	चौतारा नगरपालिका	मेलम्ची नगरपालिका	-	2
28	काठमाडौँ	काठमाडौँ महानगरपालिका, कीर्तिपुर नगरपालिका	-	गोकर्णेश्वर नगरपालिका, दक्षिणकाली नगरपालिका, तारकेश्वर नगरपालिका, शंखरापुर नगरपालिका, चन्द्रागिरी नगरपालिका, कागेश्वरी–मनोहरा नगरपालिका, टोखा नगरपालिका, नागार्जुन नगरपालिका, बुढानिलकण्ठ नगरपालिका	-	11
29	ललितपुर	ललितपुर महानगरपालिका	-	कार्यविनायक नगरपालिका, गोदावरी नगरपालिका, महालक्ष्मी नगरपालिका	बज्रबाराही नगरपालिका	5
30	गोर्खा	पृथ्वीनारायण नगरपालिका	-	पालुङटार नगरपालिका	-	2
31	लमजुङ	-	बेसीसहर नगरपालिका	सुन्दरबजार नगरपालिका	राईनास नगरपालिका, करापुटार नगरपालिका, मध्यनेपाल नगरपालिका	5
32	कास्की	पोखरा उपमहानगरपालिका, लेखनाथ नगरपालिका	-	-	-	2
33	तनहुँ	व्यास नगरपालिका	बन्दीपुर नगरपालिका, शुक्लगण्डकी नगरपालिका	-	भानु नगरपालिका, आँबुखैरेनी नगरपालिका	5
34	स्याङ्जा	पुतलीबजार नगरपालिका, वालिङ नगरपालिका	चापाकोट नगरपालिका	-	भीरकोट नगरपालिका	4
35	मकवानपुर	हेटौँडा उपमहानगरपालिका	थाहा नगरपालिका	-	-	2
36	चितवन	भरतपुर महानगरपालिका, रत्ननगर नगरपालिका	खैरहनी नगरपालिका, चित्रवन नगरपालिका	माडी नगरपालिका, नारायणी नगरपालिका	कालिका नगरपालिका, राप्ती नगरपालिका	8
37	रौतहट	गौर नगरपालिका	चन्द्रपुर नगरपालिका	गरुडा नगरपालिका	-	3
38	बारा	कलैया नगरपालिका	गढिमाई नगरपालिका, निजगढ नगरपालिका	महागढीमाई नगरपालिका, सिम्रौनगढ उपमहानगरपालिका, कोल्हवी नगरपालिका	-	6
39	पर्सा	बीरगञ्ज उपमहानगरपालिका	-	पोखरीया नगरपालिका	-	2
40	गुल्मी	-	रेसुङगा नगरपालिका	-	-	1
41	अर्घाखाँची	-	सन्धीखर्क	-	-	1
42	पाल्पा	तानसेन नगरपालिका	रामपुर नगरपालिका	-	-	2
43	कपिलवस्तु	कपिलवस्तु नगरपालिका	कृष्णनगर नगरपालिका, शिवराज नगरपालिका	वाणगंगा नगरपालिका, बुद्धवाटिका नगरपालिका	भृकुटी नगरपालिका	6
44	रुपन्देही	बुटवल उपमहानगरपालिका, सिद्धार्थनगर नगरपालिका	सैनामैना नगरपालिका, लुम्बिनी सांस्कृतिक नगरपालिका, देवदह नगरपालिका, तिलोत्तमा नगरपालिका	-	-	6
45	नवलपरासी	रामग्राम नगरपालिका	गैडाकोट नगरपालिका, सुनवल नगरपालिका, कावासोती नगरपालिका, देवचुली नगरपालिका, बर्दघाट नगरपालिका	-	मध्यबिन्दु नगरपालिका	7
46	पर्वत	-	कुश्मा नगरपालिका	-	-	1
47	बाग्लुङ	बाग्लुङ नगरपालिका	-	-	-	1
48	म्याग्दी	-	बेनी नगरपालिका	-	-	1
49	रुकुम	-	-	मुसीकोट नगरपालिका	चौरजहारी नगरपालिका	2
50	रोल्पा	-	-	लिवाङ नगरपालिका	-	1
51	सल्यान	-	शारदा नगरपालिका	-	बागचौर नगरपालिका	2
52	प्युठान	-	प्युठान नगरपालिका	-	-	1
53	दैलेख	नारायण नगरपालिका	दुल्लु नगरपालिका	-	-	2
54	सुर्खेत	वीरेन्द्रनगर नगरपालिका	-	भेरीगंगा नगरपालिका	शुभाघाट गङ्गामाला नगरपालिका	3
55	बाँके	नेपालगञ्ज उपमहानगरपालिका	कोहलपुर नगरपालिका	-	-	2
56	बर्दिया	गुलरिया नगरपालिका	राजापुर नगरपालिका	सानोश्री-ताराताल नगरपालिका, बाँसगढी नगरपालिका	बबई नगरपालिका	5
57	दाङ	तुल्सीपुर नगरपालिका, घोराही नगरपालिका	-	लमही नगरपालिका, त्रिपुर नगरपालिका	-	4
58	कैलाली	धनगढी उपमहानगरपालिका, टीकापुर नगरपालिका	अत्तरिया नगरपालिका, लम्की-चुहा नगरपालिका	भजनी-त्रिशक्ति नगरपालिका, घोडाघोडी नगरपालिका	-	6
59	बझाङ	-	जयपृथ्वी नगरपालिका	-	-	1
60	बाजुरा	-	-	बडिमालिका नगरपालिका	-	1
61	डोटी	दिपायल सिलगढी नगरपालिका	-	-	-	1
62	अछाम	-	साँफेबगर नगरपालिका, मंगलसेन नगरपालिका	-	कमलबजार नगरपालिका	3
63	दार्चुला	-	अपी नगरपालिका	-	-	1
64	बैतडी	दसरथचन्द नगरपालिका	-	पाटन नगरपालिका	-	2
65	डडेल्धुरा	अमरगढी नगरपालिका	-	परशुराम नगरपालिका	-	2
66	कञ्चनपुर	भीमदत्त नगरपालिका	पुनर्वास नगरपालिका, बेलौरी नगरपालिका	दोधारा-चाँदनी नगरपालिका, झलारी पिपलाडी नगरपालिका	बेलडाँडी नगरपालिका, बेदकोट नगरपालिका, कृष्णपुर नगरपालिका	8
67	जुम्ला	-	चन्दननाथ नगरपालिका	-	-	1
68	जाजरकोट	-	-	-	भेरीमालिका नगरपालिका	1
	जम्मा	58	72	61	26	217

हेर्नुहोला

• उपमहानगरपालिका
• महानगरपालिका