लहान नगरपालिका

लहान नेपालको मधेश प्रदेशमा पर्ने सिराहा जिल्लाको एक नगरपालिका हो। पूर्व पश्चिम राजमार्ग छेउमै रहेको यो नगरपालिका नेपालको राजधानी काठमाडौँबाट करिब ३५० किलोमिटर पूर्वमा रहेको छ। यो नगरपालिका सिराहा जिल्लाको पहिलो नगरपालिका हो। सिराहा जिल्लाका तत्कालिन लहान बजार, लहान गोठ र सिगराही मटियर्वा गाउँ पञ्चायतलाई वि.सं. २०३३ असार २२ गते मिलाएर लहान नगर पञ्चायत घोषणा गरिएको थियो।

लहान
नगरपालिका
पूर्व पश्चिम राजमार्गसँगै रहेको लहान नगर
लहान नक्सामा लहान नगरपालिका लहान लहान (नेपाल)
निर्देशाङ्क: २६°४२′३०″उ॰ ८६°२९′३०″पू॰
देश	नेपाल
प्रदेश	मधेश प्रदेश
जिल्ला	सिराहा जिल्ला
नगर पञ्चायत	वि.सं. २०३३ असार २२
समावेश गाउँ पञ्चायत	लहान बजार, लहान गोठ र सिगराही मटियर्वा
समावेश (गाविस)	पडरिया थारुटोल, सोनमति मझौरा, बस्तीपुर, तरेगना गोविन्दपुर, ढोढना, भदैया, ब्रह्मान गोरछारी, सिस्वानी र भवनीपुर कालाबन्जर
समावेश मिति	वि.सं. २०७१ पौष २८
समावेश (गाविस)	गाढा र गोविन्दपुर मल्हनिया
समावेश मिति	वि.सं. २०७३ फाल्गुण २७
सरकार
• प्रकार	स्थानीय तह
• नगरप्रमुख	महेशप्रसाद चौधरी (नेपाली काङ्ग्रेस)
• उपप्रमुख	रामचलितर महतो (जनता समाजवादी पार्टी, नेपाल)
क्षेत्रफल
• जम्मा	१६७.१७ किमी२ (६४.५४ वर्ग माइल)
उन्नतांश	१११ मिटर (३६४ फिट)
जनसङ्ख्या  (राष्ट्रिय जनगणना २०७८)
• जम्मा	१०२,०३१
• घनत्व	६१०/किमी२ (१६००/वर्ग माइल)
समय क्षेत्र	युटिसी+५:४५ (नेपालको प्रमाणिक समय)
क्षेत्रीय सङ्केत	०३३
वेबसाइट	आधिकारिक वेबसाइट

वि.सं. २०७१ मङ्सिर १६ मा नेपाल सरकारको निर्णय र वि.सं. २०७१ पौष २८ गते नेपाल राजपत्रमा प्रकाशित भएअनुसार पडरिया थारुटोल, सोनमति मझौरा, बस्तीपुर, तरेगना गोविन्दपुर, ढोढना, भदैया, ब्रह्मान गोरछारी, सिस्वानी र भवनीपुर कालाबन्जर गाविसहरू समेत यसमा गाभेर यो नगरपालिकाको क्षेत्र विस्तार गरिएको थियो। यसै प्रकार सङ्घीय शासन व्यवस्था लागू भएपछि देशमा स्थानीय तहको गठन भएसँगै वि.सं. २०७३ फागुन २२ गते नेपाल सरकारको निर्णय तथा वि.सं. २०७३ फागुन २७ गते नेपाल राजपत्रमा प्रकाशित सूचना अनुसार तत्कालिन गाढा र गोविन्दपुर मल्हनिया गाविसहरू समेत यसमा गाभेर यो नगरपालिकाको क्षेत्र विस्तार गरिएको थियो। कुल २४ वडामा विभाजित यो नगरपालिकामा गत २० वर्षको अवधिमा सहरीकरणका कारण जनसङ्ख्या क्रमशः बढ्दै गएको छ। वि.सं. २०६८ सालको राष्ट्रिय जनगणना अनुसार यस नगरको जनसङ्ख्या ९१,७६६ रहेको छ। भारतको बिहार राज्यमा पर्ने लौकाहा र नेपालको लहानबाट १८ किलोमिटर दक्षिणमा पर्ने ठाडी नजिकैको सहर नेपाल र भारतबीचको पारस्परिक व्यापारका लागि सहमति भएको मार्गको एक भाग हो। लहानले ठाडीलाई नेपालको अन्य भोगौलिक क्षेत्रहरूसँग जोड्ने गर्दछ। नेपाल सरकारले सीमाक्षेत्रमा एउटा भन्सार कार्यालय स्थापना गरेको छ भने भारत सरकारले परिवेक्षक स्तरका अधिकारीसहितको भूमि भन्सार केन्द्रको स्थापना गरेको छ।

भौगोलिक स्थिति

लहान नगरपालिकाको पूर्वमा बलान नदी (सप्तरी जिल्ला), पश्चिममा धनगढीमाई नगरपालिका, उत्तरमा उदयपुर जिल्ला र दक्षिणमा लक्ष्मीपुर पतारी गाउँपालिका र सखुवानान्कारकट्टी गाउँपालिका पर्दछन्।

नामकरण

'लहान'को नामकरण सम्बन्धमा एक जनश्रुति अनुसार वर्षौ पहिले यस ठाउँमा हाट लाग्ने गरेको र पहाडबाट व्यापार गर्न आउने व्यापारीहरू सरसामान खरिद तथा बेचबिखन गर्न आउँदा ती व्यापारीहरूबीच परस्पर मारपीट र झैझगडा हुने क्रममा 'लौ हान' शब्दको बारम्बार प्रयोग भएपछि कालान्तरमा 'लौहान' शब्दबाट अप्रभंश भई लहान नामकरण भएको हो। एक अन्य जनविश्वास अनुसार पहिले यस क्षेत्रमा लौहान सिंह नामक राजाले राज्य गरेकाले उनैको नाउँमा यसको नाम लहान भएको बताउने गरिन्छ।

जनसङ्ख्या र रितिथिति

राष्ट्रिय जनगणना २०७८को जनगणना अनुसार लहान नगरपालिकाको कुल जनसङ्ख्या १,०२,०३१ रहेको छ भने यहाँ २०,५७७ घरधुरी रहेका छन्। नगरपालिकामा अधिकांश व्यक्ति मैथिली भाषा बोल्छन्। हिन्दू धर्मावलम्बीहरूको दशैं, तिहारका साथै स्थानीय चाडपर्वमा सिरूवा, फागु, भातृ द्वितीया, चौठ चन्द्र, छठ, दीपावली प्रमुख छन्। नगरमा कोइरी, कायस्थ, कथवनियाँ, थारु, मुसलमान, मारवाडी, मुसहर, यादव, डुम, चमार, ब्राम्हण, क्षेत्रीलगायत विभिन्न जातजाति बसोबास गर्दै आइरहेका छन्।

पर्यटन स्थल

लहान बजारदेखि ४ किलोमिटर पश्चिममा ऐतिहासिक धार्मिकस्थलको रूपमा राजा सहलेसको सहलेस फुलबारी रहेको छ। उक्त फूलवारीमा प्रत्येक वर्ष वैशाख १ गतेका दिन मेला लाग्छ। उक्त ठाउँको एउटा रूखमा वर्षको एकचोटि वैशाख १ गते मात्र फूल फुल्छ। उक्त फूल हेर्न नेपाल र भारतका हजारौं व्यक्तिहरू पुग्ने गर्छन्। यसै प्रकार लहानदेखि ६ किलोमिटर उत्तरमा पकडरिया गढ अवस्थित छ भने नगरमा विभिन्न मठ मन्दिरहरू छन्।

नगर निर्वाचन इतिहास

वि.सं. २०३३ मा नगर पञ्चायत बनेको लहान नगरमा वि.सं. २०३३ देखि वि.सं. २०७४ सालसम्म ६ पटक निर्वाचन भइसकेको छ। ६ पटक सम्पन्न स्थानीय निर्वाचनमा लगातार तीनपटक लगनलाल चौधरी नगरप्रमुखमा विजयी भएका छन्। वि.सं. २०३३ को पहिलो नगर पञ्चायत चुनावमा पहिलो प्रधानपञ्चको रूपमा रामलोचन महतो र उप-प्रधानपञ्चमा विश्वनाथ चौधरी विजयी भएका थिए। यस्तै वि.सं. २०३९ सालको चुनावमा लगनलाल चौधरी प्रधानपञ्चमा विजयी भएका थिए। वि.सं. २०४३ सालको चुनावमा पुन: लगनलाल चौधरी प्रधानपञ्चमा निर्वाचित भएका थिए। वि.सं. २०४६ सालमा प्रजातन्त्र पुनर्स्थापना पश्चात् वि.सं. २०४९ को निर्वाचनमा राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टीका तर्फबाट लगनलाल चौधरी र प्रकाशबहादुर केसी क्रमशः नगरप्रमुख र उपप्रमुखमा निर्वाचित भएका थिए। यसै प्रकार वि.सं. २०५४ सालको स्थानीय निकायको निर्वाचनमा नेकपा एमालेका तर्फबाट मुनी साह सुडी र राजेन्द्र महतो क्रमशः प्रमुख तथा उपप्रमुखमा निर्वाचित भएका थिए। त्यसपछि तोकिएको समयमा निर्वाचन हुन नसक्दा तत्कालीन श्री ५ को सरकारद्वारा नगरप्रमुखमा प्रकाशबहादुर केसी र उप-प्रमुखमा सागरलाल चौधरीलाई मनोनित गरिएको थियो।

वि.सं. २०७४ मा सम्पन्न स्थानीय तहको निर्वाचनमा नेकपा एमालेका मुनि साह सुडी नगर प्रमुख पदमा निर्वाचित भएका छन् भने नेकपा एमालेकी सरियारकुमारी चौधरी नगर उप-प्रमुख पदमा निर्वाचित भएकी छिन्।

यातायात

लहान नगरमा स्थानीय यातायात बस वा निजी सवारी साधन चल्ने गरेको छ। नेपालका अन्य विकासशील सहरहरू जस्तै लहान पनि वरपरका नयाँ बासस्थानका साथ विस्तार हुँदै गएको छ। यी क्षेत्रहरूमा यातायात सेवा पनि द्रुत रूपमा विस्तार भइरहेको छ। पर्यटक ट्याक्सीहरू पनि सहर बाहिर यात्राको लागि एक विकल्प हो। स्थानीयहरू सामान्यतया पैदल हिड्ने गर्छन्। अन्य सहरहरूमा जस्तै अटो रिक्सा पनि यहाँ सामान्य रहेको छ।

सडक सञ्जाल

यो नगरपालिका अन्तर्गत पूर्व-पश्चिम राजमार्ग सडक खण्ड रहेको छ। पूर्व पश्चिम राजमार्गको कारण यहाँबाट देशका हरेक भागमा जानका लागि बस, माइक्रो बस, भाडाको कार, ट्याक्सी, लगायत लामो दुरीका यातायात साधन उपलब्ध छन्। यातायातको प्रमुख साधन सडक सञ्जालद्वारा यो नगरबाट नेपालको पूर्व पश्चिम भागमा जान सकिने सहजता रहेको छ।

हवाई यातायात

यहाँबाट सबैभन्दा नजिकको राजविराज विमानस्थल लगभग ४० किलोमिटरको दूरीमा रहेको छ। यो विमानस्थलबाट दैनिक काठमाडौँको लागि विमान सेवा उपलब्ध रहेको छ।

रेलवे

यो सहर लौकाहा बजार रेलवे स्टेसनसँग पनि जोडिएको छ जुन नजिकैको भारतीय सहर लौकाहामा रहेको छ। नेपाली सहर ठाडी हुँदै लहानबाट लगभग १८ किलोमिटर दक्षिणमा अवस्थित रहेको यो रेलवे स्टेसन नेपाल र भारतका मानिसहरूका लागि मुख्य प्रवेश र निकास बिन्दु हो।

विविध

लहानस्थित सगरमाथा चौधरी आँखा अस्पतालले मुलुक र विशेष गरी भारतमा प्राप्त गरेको ख्यातिले अन्तर्राष्ट्रिय जगतमा लहानको पहिचान कायम भएको छ। सन् १९८२ मा स्थापना भएको यस अस्पतालबाट हालसम्म २० लाखभन्दा बढी व्यक्तिको आँखा उपचार गरिएको अस्पतालले जनाएको छ। यहाँ एउटा सरकारी क्याम्पस तथा तीन वटा उच्च शिक्षाका निजी कलेजहरू छ्न्।

शिक्षा

कलेजहरू

लहान सहरमा रहेका कलेजहरू

• जे एस मुरारका बहुमुखी क्याम्पस
• रोयल सफ्टेक कलेज
• लहान मेरी चिल्ड्रेन कलेज
• लहान इन्टरनेशनल कलेज

अस्पतालहरू

लहान सहरमा भएका अस्पतालहरू

• सगरमाथा चौधरी आँखा अस्पताल
• रामप्रसाद रामप्रताप मेमोरियल अस्पताल
• सप्तर्षि अस्पताल
• स्टार हस्पिटल