उत्तर प्रदेश
.svg) | |
| स्थापना | १९५० |
| राजधानी | लखनऊ |
| सबैभन्दा ठुलो सहर | |
| जनसंख्या | १६६,०५०,००० |
| - जनघनत्व | ५६४ /किमी² |
| लिङ्ग अनुपात | |
| जातिहरू | |
| धर्म | |
| साक्षरता प्रतिशत | |
| पुरुष साक्षरता प्रतिशत | |
| महिला साक्षरता प्रतिशत | |
| क्षेत्रफल | २९४,४१३ किमी² |
| - जिल्ला संख्या | ७० |
| सरकारी भाषा | हिन्दी, उर्दू |
| राज्यपाल | बी एल जोशी |
| मुख्यमन्त्री | मायावती |
| विधायिका | द्विसदनात्मक |
| आइएसओ कोड | IN-UP |
| www.upgov.nic.in | |
उत्तर प्रदेश भारतको सबै भन्दा ठूलो (जनसङ्ख्याको आधारमा) प्रान्त हो। लखनऊ यस प्रदेशको प्रशासनिक र विधायिक राजधानी हो र इलाहाबाद न्यायिक राजधानी हो। यस प्रदेशको अन्य महत्त्वपूर्ण शहरहरू हुन: आगरा, अलीगढ, अयोध्या, बरेली, मेरठ, वाराणसी( बनारस), गोरखपुर, गाजियाबाद, मुरादाबाद, सहारणपुर, फैजाबाद, कानपुर। यसको छिमेकी प्रान्तहरू हुन: उत्तराखण्ड, हिमाचल प्रदेश, हरियाणा, दिल्ली, राजस्थान, मध्य प्रदेश, छत्तीसगढ, झारखण्ड, बिहार। उत्तर प्रदेशको पूर्वोत्तर दिशामा नेपाल देश छ।
सन २००० मा भारतीय संसदले उत्तर-प्रदेशको उत्तर पश्चिमी (मुख्यतः पहाडी) भागबाट उत्तराखण्ड प्रान्तको निर्माण गर्यो। उत्तर प्रदेशको अधिकांश हिस्साहरू सघन आबादी भएको गंगा र यमुनाको मैदानहरू छन्। करीब १६ करोडको जनसङ्ख्या भएको उत्तर प्रदेश भारतको अधिकतम जनसङ्ख्या भएको प्रदेश मात्र होईन अपितु यो विश्वकै सर्वाधिक आबादी भएको उप राष्ट्रिय एकाइ हो। विश्वमा मात्र पाँच राष्ट्र चीन, स्वयं भारत, संयुक्त अमेरीका, इंडोनिशिया र ब्राजीलको जनसङ्ख्या उत्तर-प्रदेशको जनसङ्ख्या भन्दा बढी छ।
उत्तर प्रदेश भारतको उत्तरमा स्थित छ। यो राज्य उत्तरमा नेपाल, दक्षिणमा मध्य प्रदेश, पश्चिममा हरियाणा, दिल्ली, राजस्थान तथा पूर्वमा बिहारले घेरियेको छ। उत्तर प्रदेशको राजधानी लखनऊ हो। यो प्रान्त २,३८,५६६ वर्ग किलोमीटरको क्षेत्रफलमा फैलिएको छ यहाँको उच्च अदलत इलाहाबादमा छ। झाँसी, लखीमपुर खीरी, वाराणसी, इलाहाबाद, फैजाबाद, आजमगढ, बरेली, मेरठ, मुज्जफरनगर, मुरादाबाद, गाजियाबाद, अलीगढ, गोरखपुर, सहारणपुर, मथुरा, नोएडा यहाँको मुख्य शहर हुन।
उत्तर प्रदेशका जिल्लाहरूसम्पादन
उत्तर प्रदेशमा ७१ वटा जिल्लाहरू छन र यि जिल्लाहरू १८ वटा मण्डलमा बाँडिएका छन्।
माताको दूध शिशुलाई शिक्षा मातृभाषामा,
प्रभाव पर्छ सृस्टिलाई प्रकाशको गतिमा।.... यी माथिका हरफ मेघालय सिलोङ्गका नेपालीभाषी पुस्तक ब्यबसायी श्री बिष्णु गौतमले बिगत ५ वर्ष देखि जोड तोडका साथ प्रचार प्रसार गर्दै आएका छन् । उनले प्रकाशन गरेका पुस्तक, बिजक, लेटर प्याड, पुस्तक सुची जताततै यी हरफ देख्न पाइन्छ । नेपाली, अङ्ग्रेजी, खासी र बङ्गाली भाषामा लेखिएका यी हरफले मातृभाषाको शक्तिले सृष्टिको रक्षा र यस सुन्दर बहुरंगी विश्व-बाटिकालाई द्रुत गतिमा सुमुन्नत बनाउन टेवा मिल्ने संदेश दिन्छ ।.
जन्मेपछि सम्बाद गर्न सिकेको पहिलो भाषा नै मानिसको मातृभाषा हो । संसारमा ज्ञान, सोच र कल्पनाको बहुरंगी विविधता कायम राख्न पनि मातृभाषालाई बचाईराख्न र विकास गर्न जरुरि छ । मातृभाषामा दिइने शिक्षाले सम्बन्धित भाषा त्यसको लिपि, जातीय संस्कार र संस्कृतिको विकास तथा समाजमा उत्प्रेरणा र चेतनाको अभिवृद्धि हुन्छ । यदि कुनै भाषा लोप भएर गयो भने त्यस जतिको संस्कृति पनि लोप भएर जान्छ । संस्कृतिक सम्वृद्धिमा सबैभन्दा ठूलो योगदान भाषाको नै हुन्छ । मातृभाषामा दिइने अभिव्यक्ति सबैभन्दा परिपूर्ण र सहज हुन्छ । यदि मातृभाषा सम्पन्न भयनन भने संसारमा धेरै कारोबार हुने सम्पर्क भाषाको अवस्था पनि खोक्रो हुन जानेछ । ससाना हजारौ मातृभाषाका कारणले नै संसारका सम्पर्क भाषा सम्पन्न र हराभरा भएका हुन् । यदि कारोबारी भाषामा लिप्त भएर मातृभाषाको लोप भयो भने ज्ञान बिज्ञानको संसार उराठिलो मरुभूमि जस्तो बन्ने छ । त्यसैले शिक्षा मातृभाषामै हुनु पर्छ । मातृभाषा मानिसको मौलिक ज्ञान, शिप सृजनाको खजाना हो । यस्तो महत्त्वपूर्ण खजानाको रक्षामा ध्यान नदिएर क्षणिक लाभको निम्ति कारोबारमा चलेका भाषामा मात्र लिप्त हुनु समाजको भविस्य माथि गरेको बेइमानी र बाल अधिकारको हनन हो ।.
प्रसिद्ध साहित्यकार रवीन्द्रनाथ टैगोरले भनेका छन्, ‘मातृभाषामा शिक्षा पाउनु मानिसको जन्मसिद्ध अधिकार हो । हामी जसरी आमाको कोखमा जन्मेका हौं त्यसैगरी मातृभाषा पनि हाम्रो कोख हो । यी दुवै आमा हाम्रालागि सधैं सजीव र अपरिहार्य छन् ।’ उनले मातृभाषाको महत्त्वलाई बुझे र बुझाउने कोसिस गरे । प्रसिद्ध राजनीतिज्ञ नेलसन मण्डेलाले भनेका छन्- इफ यू स्पिक टु अ म्यान इन अ ल्याङ्वेज ही अन्डरस्ट्यान्डस, इट गोज् टु हिज माइन्ड बट इफ यू स्पिक इन हिज ल्याङ्वेज इट गोज टु हिज हर्ट । यदि कसैसँग उसले बुझ्ने भाषामा कुरा गर्नुभयो भने त्यो कुरा उसको दिमागमा मात्र पुग्छ । यदि उसको मातृभाषामा भन्नुभयो भने मुटुसम्म पुग्छ । मण्डेलाले मातृभाषाको द्रुत असरलाई प्रस्ट्याए ।.
संयुक्त राष्ट्रसंघको अध्ययनअनुसार यतिबेला कारोबारमा नचलेका करिब ५३०० मातृभाषा संकटमा परेका छन् । शिक्षामा मातृभाषाको महत्त्वलाई नजरअन्दाज गरेर अबको शिक्षानीति बनाइयो भने सामाजिक र राष्ट्रिय मात्र होइन मानव जातिकै अस्तित्व संकटमा आउन सक्ने स्थिति बन्नेछ । संयुक्त राष्ट्रसंघमा सन् १९९९बाट यस मुद्दाले स्थान पाइसकेको छ । अब यसलाई संसारभरि उपयुक्त कार्यान्वयनको खाँचो छ ।. _____________________________________________________________________________________
सर्व शिक्षा मातृभाषामा नहुनु सुक्षम गतिमा दास हुनु हो |
बग्ने पानी पुग्दैन वर्षा नै चाहिन्छ, सुसम्पन्न समाज बनाउन सर्व मातृभाषा मा शिक्षा चाहिन्छ ।
यो पनि हेर्नुससम्पादन
बाह्य कडीहरूसम्पादन
| विकिमिडिया कमन्समा Uttarakhand सम्बन्धी अन्य सामग्रीहरू रहेका छन्। |