तेलगु भाषा
तेलगु (తెలుగు) भारतीय राज्य आन्ध्र प्रदेश र तेलङ्गानाको मूल द्रविड भाषा हो, जहाँ यो आधिकारिक भाषा पनि हो। तेलगु भाषा लगभग ८ करोड मानिसहरूद्वारा बोलिन्छ र भारत गणतन्त्रको २२ अनुसूचित भाषाहरू मध्ये एक हो। यो भाषा हिन्दी र बङ्गालीसँगै एकभन्दा बढी भारतीय राज्यहरूमा प्राथमिक आधिकारिक स्थिति भएका केही भाषाहरूमध्ये एक हो।
| तेलगु भाषा | |
|---|---|
| తెలుగు | |
 तेलगु लिपिमा "तेलगु" शब्द | |
| मूलभाषी | भारत |
| क्षेत्र | आन्ध्र प्रदेश र तेलङ्गाना |
| रैथाने(हरू) | तेलगु जाति |
| मातृभाषी वक्ता | ८ करोड |
द्रविड भाषा परिवार
| |
प्रारम्भिक रूप | पुरानो तेलगु
|
| तेलगु लिपि | |
| सरकारी दर्जा | |
आधिकारिक भाषा |  भारत
|
अल्पसङ्ख्यक भाषाको रूपमा मान्यता | |
| भाषा सङ्केतहरू | |
| आइएसओ ६३९-१ | te |
| आइएसओ ६३९-३ | – |
 गाढा नीलोमा, तेलगु बहुमतद्वारा बोलिन्छ। हल्का नीलोमा, यो एक महत्वपूर्ण अल्पसङ्ख्यक द्वारा बोलिएको छ। | |
तेलगु भारत सरकार द्वारा एक शास्त्रीय भाषाको रूपमा नामित छ भाषाहरू मध्ये एक हो। यो संसारमा १४औँ सबैभन्दा बढी बोलिने मातृभाषा हो। तेलगु पनि कर्नाटक, तमिलनाडु, महाराष्ट्र, छत्तीसगढ, ओडिशा र पुदुच्चेरी र अन्डमन र निकोबार द्वीपसमूहहरूको केन्द्र शासित राज्यहरूमा बोलिन्छ। यो संयुक्त राज्य अमेरिका, अष्ट्रेलिया, मलेसिया, मौरिसस, संयुक्त अरब इमिरेट्स, साउदी अरेबिया र अन्य देशहरूमा फैलिएको तेलगु प्रवासका सदस्यहरूले पनि बोल्छन्।
नामकरण
सम्पादन गर्नुहोस्तेलगुका वक्ताहरूले यसलाई केवल तेलगु वा तेलगु भनेर बुझाउँछन्।[५] नामको पुरानो रूपहरूमा तेलगु र तेनुगु समावेश छ। तेनुगु आदिम-द्रविड शब्द *तेन ("दक्षिण") बाट व्युत्पन्न भएको हो जसको अर्थ "दक्षिण/दक्षिण दिशामा बस्ने मानिसहरू" (संस्कृत र प्राकृत-भाषी मानिसहरूसँग सम्बन्धित) हो।[६] तेलगु नाम, त्यसपछि, तेलगुमा स्थापित "न" देखि "ल" एकान्तरणको परिणाम हो।[७]
इतिहास
सम्पादन गर्नुहोस्तेलगु, द्रविड भाषाको रूपमा, आदिम-द्रविड, एक आदिम-भाषाबाट आएको हो। भाषिक पुनर्निर्माणले सुझाव दिन्छ कि आदिम-द्रविडियन तेस्रो सहस्राब्दीमा बोलिन्थ्यो।[८] आन्ध्र प्रदेशको बापटला जिल्लाको भट्टीप्रोलुमा ४०० ईसा पूर्व र १०० ईपूको बीचमा भएका धेरै तेलगु मूल वा शब्दहरू भएका प्राकृत शिलालेखहरू फेला परेका छन्।[९]
तेलगु विद्याका अनुसार यसको व्याकरणको प्रागैतिहासिक विगत छ। कण्व ऋषिलाई भाषाको पहिलो व्याकरणकार भनिन्छ।[१०] ए. राजेश्वर सर्माले काणवको व्याकरणको ऐतिहासिकता र विषयवस्तुको बारेमा चर्चा गरे। उनले कान्भामा उल्लेखित बीसवटा व्याकरणिक शब्दहरू उद्धृत गरे र निष्कर्ष निकाले कि कान्भाले पुरानो तेलगु व्याकरण लेखे जुन हराएको थियो।[१०]
विजयनगर साम्राज्यले १३३६ देखि १७औँ शताब्दीको अन्त्यसम्म प्रभुत्व प्राप्त गर्यो, १६औँ शताब्दीमा कृष्णदेवरायको शासनकालमा आफ्नो चरम सीमामा पुग्यो, जब तेलगु साहित्यले यसको स्वर्ण युग मानिन्छ।[११]
तेलगु भारतमा आधिकारिक स्थिति भएका २२ भाषाहरू मध्ये एक हो।[१२] आन्ध्र प्रदेश आधिकारिक भाषा ऐन, १९६६ ले तेलगुलाई राज्यको आधिकारिक भाषा घोषणा गर्दछ जुन हाल आन्ध्र प्रदेश र तेलङ्गानामा विभाजित छ।[१३] पुदुच्चेरीको केन्द्र शासित प्रदेशको यानाम जिल्लामा आधिकारिक भाषाको स्थिति पनि छ। यो हिन्दी, बङ्गाली र मराठी पछि भारतमा चौथो धेरै बोलिने भारतीय भाषा हो। यो भारतको छवटा शास्त्रीय भाषाहरू मध्ये एक हो।[१४]
भौगोलिक वितरण
सम्पादन गर्नुहोस्तेलगु मूल रूपमा आन्ध्र प्रदेश र तेलङ्गाना र पुदुच्चेरीको यनम जिल्लामा बोलिन्छ। तेलगु भाषीहरू भारतको छिमेकी राज्य तमिलनाडु, कर्नाटक, महाराष्ट्र, ओडिशा, छत्तीसगढ, झारखण्डको केही भाग र भारतको पश्चिम बङ्गालको खरगपुर क्षेत्रमा पनि पाइन्छ। धेरै तेलगु आप्रवासीहरू गुजरात, गोवा, बिहार, कश्मीर, उत्तर प्रदेश, पन्जाब, हरियाणा र राजस्थान राज्यहरूमा पनि पाइन्छ।[१५]
लिपि
सम्पादन गर्नुहोस्तेलगु लिपि ६० वटा प्रतीकहरू - १६ स्वर, ३ स्वर परिमार्जक र ४१ व्यञ्जनहरू मिलेर बनेको अक्षरात्मक लिपि हो। तेलगुसँग अक्षरहरूको पूर्ण सेट छ जुन ध्वनिहरू व्यक्त गर्न प्रणाली पछ्याउँछ।[१६]
लिपि अन्य धेरै भारतीय भाषाहरूको जस्तै ब्राह्मी लिपिबाट व्युत्पन्न भएको हो।[१७] तेलगु लिपि बायाँबाट दायाँ लेखिएको छ र सरल र/वा जटिल वर्णहरूको अनुक्रम समावेश गर्दछ। लिपि प्रकृतिमा सिलेबिक हुन्छ - लेखनको आधारभूत एकाइहरू शब्दांशहरू हुन्।[१६]
सन्दर्भ सामग्रीहरू
सम्पादन गर्नुहोस्- ↑ "West Bengal shows 'Mamata' to Telugus", The Hans India (अङ्ग्रेजीमा), २०२०-१२-२४, मूलबाट २३ डिसेम्बर २०२०-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २०२०-१२-३१।
- ↑ "Constitution of the Republic of South Africa, 1996 – Chapter 1: Founding Provisions", gov.za, मूलबाट २८ अक्टोबर २०१४-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ६ डिसेम्बर २०१४।
- ↑ ३.० ३.१ ढाँचा:E22
- ↑ "Statement 1: Abstract of speakers' strength of languages and mother tongues – 2011", censusindia.gov.in, Office of the Registrar General & Census Commissioner, India, मूलबाट १६ जुलाई २०१९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २०१८-०७-०७।
- ↑ The Dravidian Languages – Bhadriraju Krishnamurti।
- ↑ Sri Venkateswara University Oriental Journal (अङ्ग्रेजीमा) 17, Oriental Research Institute, Sri Venkateswara University, १९७४, पृ: 55।
- ↑ Telugu Basha Charitra, Hyderabad: Osmania University, १९७९, पृ: 6, 7।
- ↑ Kolipakam, Vishnupriya; Jordan, Fiona M.; Dunn, Michael; Greenhill, Simon J.; Bouckaert, Remco; Gray, Russell D.; Verkerk, Annemarie (२१ मार्च २०१८), "A Bayesian phylogenetic study of the Dravidian language family", Royal Society Open Science (अङ्ग्रेजीमा) 5 (3): 171504, आइएसएसएन 2054-5703, डिओआई:10.1098/rsos.171504, पिएमआइडी 29657761, पिएमसी 5882685।
- ↑ Sircar, D. C. (१९७९), "Asokan Studies" (अङ्ग्रेजीमा), Indian Museum, Calcutta, पृ: 7, 8, अन्तिम पहुँच २०२३-०४-०५।
- ↑ १०.० १०.१ Nārada (Maha Thera); Narasimhacharya, Ramanujapuram (१९९९), The Buddha-Dhamma, Or, the Life and Teachings of the Buddha, आइएसबिएन 9788120605596, मूलबाट १३ अक्टोबर २०२२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३ अक्टोबर २०२०।
- ↑ "APonline – History and Culture-Languages", aponline.gov.in, मूलबाट ८ फेब्रुअरी २०१२-मा सङ्ग्रहित।
- ↑ "PART A Languages specified in the Eighth Schedule (Scheduled Languages)", मूलबाट २०१३-१०-२९-मा सङ्ग्रहित।
- ↑ Rao, M. Malleswara (१८ सेप्टेम्बर २००५), "Telugu declared official language", The Hindu, मूलबाट १० अगस्ट २००७-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १६ जुलाई २००७। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण १० अगस्ट २००७ मिति
- ↑ "Telugu gets classical status", The Times of India, १ अक्टोबर २००८, मूलबाट २००८-११-०४-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १ नोभेम्बर २००८।
- ↑ "Census of India Website : Office of the Registrar General & Census Commissioner, India", Censusindia.gov.in, मूलबाट २८ जुलाई २०२०-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २०२२-०३-२२।
- ↑ १६.० १६.१ Brown, Charles Philip (१८५७), A Grammar of the Telugu Language, London: W. H. Allen & Co., पृ: ५, आइएसबिएन 978-81-206-0041-6।
- ↑ Austin, Peter (२००८), One Thousand Languages: Living, Endangered, and Lost (अङ्ग्रेजीमा), University of California Press, पृ: 117, आइएसबिएन 978-0-520-25560-9।