पश्चिम बङ्गाल

पश्चिम बङ्गाल (बङ्गाली: পশ্চিমবঙ্গ, उच्चारण: पोश्चिमबङ्गो) भारतको एउटा राज्य हो जुन भारतको पूर्वी भागमा अवस्थित छ। पश्चिम बङ्गाल भारतको सबैभन्दा बढी जनसङ्ख्या भएको चौथौ राज्य हो। यहाँ लगभग ९ करोड १३ लाख मानिसको बसोबास गर्छन् भने यसको क्षेत्रफल ८८७५२ वर्ग किमी क्षेत्रमा रहेको छ। पश्चिम बङ्गाल बङ्गलादेश, नेपाल तथा भुटान जस्ता राष्ट्रहरूको सिमामा रहेको छ भने यसको उत्तर-पूर्वमा ओडिशा, झारखण्ड, बिहार, सिक्किम तथा असम जस्ता राज्यहरू रहेका छन्। पश्चिम बङ्गालको राजधानी कलकत्ता हो।

पश्चिम बङ्गाल পশ্চিমবঙ্গ
राज्य
छाप
भारतको नक्सामा पश्चिम बङ्गाल राज्य
पश्चिम बङ्गाल राज्यको नक्सा
देश	भारत
स्थापना	१ नोभेम्बर १९५६
राजधानी	कोलकाता
ठूलो सहर ठूलो महानगरीय क्षेत्र	कोलकाता
जिल्लाहरू	२०
सरकार
• अङ्ग	पश्चिम बङ्गालकको सरकार
• राज्यपाल	केशरी नाथ त्रिपाठी
• मुख्यमन्त्री	ममता बनर्जी (तृणमूल कांग्रेस)
• सभासद	पश्चिम बङ्गाल संसदीय सभा (२९५ सिट)
• उच्च अदालत	कलकता उच्च अदालत
क्षेत्रफल
• जम्मा	८८७५२ किमी२ (३४२६७ वर्ग माइल)
• क्रम	१४औँ
जनसङ्ख्या  (२०११)
• जम्मा	९१३४७७३६
• क्रम	चौँथो
• घनत्व	१०००/किमी२ (२७००/वर्ग माइल)
समय क्षेत्र	युटिसी+०५:३० (भारतीय मानक समय)
मानव विकास सूचकाङ्क	०.४९२ (न्यून)
एचडीआई क्रमांक	१३औँ (२००७-०८)
साक्षरता	७७.०८%
आधिकारिक भाषा	बाङ्ला र अङ्ग्रेजी
वेबसाइट	westbengal.gov.in
^* २९४ निर्वाचित, १ मनोनित

पश्चिम बङ्गालको इतिहास

पश्चिम बंगाल बंगाल शब्दबाट आएको हो। संस्कृत भाषाको बंग शब्दबाट बङ्गाल शब्द उत्पत्ति भएको हो। तत्कालिन बङ्गालको पश्चिमी भागमा पर्ने भएकोले यसलाई पश्चिम बङ्गाल नामाकरण गरिएको हो। पश्चिम बङ्गालको दार्जिलिङ केही शताब्दी पहिले नेपाल द्वारा शासित (नेपालको अभिन्न अंग) थियो।

संस्कृति

रवीन्द्रनाथ ठाकुर, एसियाको पहिलो नोबेल पुरस्कार विजेता साहित्यकार र भारत तथा बङ्गलादेशको राष्ट्रिय गानका लेखक।		स्वामी विवेकानन्द, युरोप र संयुक्त राज्य अमेरिकामा वेदान्त र योग दर्शनका पहिलो प्रचारक र हिन्दु धर्मलाई विश्वका प्रमुख धर्महरूको स्तरमा उकास्ने र अन्तरधार्मिक सम्बन्ध स्थापना गर्ने एक उल्लेखनीय प्रस्तावक थिए।

साहित्य

बङ्गाली भाषामा लेखिएका साहित्यहरू निकै समृद्ध र प्राचीन परम्पराका वाहक मानिन्छन्। बङ्गाली भाषाको सबैभन्दा पुरानो नमूना चर्यपद (१०औँ-१२औँ शताब्दी) हो। तत्कालीन समयका कविहरूले पश्चिम बङ्गालको रारह क्षेत्रको बोलिने भाषालाई साहित्यको भाषाको रूपमा अपनाएको मानिन्छ। बङ्गाली साहित्यको दोस्रो सबैभन्दा पुरानो नमूना श्रीकृष्णकीर्तनका (१५औँ शताब्दी) लेखक बडु चण्डीदास हालको बाँकुडा जिल्लाको छतनाका बासिन्दा थिए। मध्ययुगमा राधाका धेरै कविहरूका रचनाहरू पनि मङ्गलकाव्य विधामा पाइन्छन्। मनसमङ्गल विधाका कवि नारायण देव पूर्वी बङ्गालको किशोरगञ्ज क्षेत्रका बासिन्दा थिए। यस विधाका कवि केतकदास खेमानन्द गङ्गा पश्चिम बङ्गाल क्षेत्रका मूल निवासी थिए। चण्डीमङ्गल विधाका महान् कवि मुकुन्दराम चक्रवर्ती बर्दवान जिल्लाको दामुन्या गाउँका एक बासिन्दा थिए।

यस साहित्यका उदाहरणहरू मङ्गलकाव्य, श्रीकृष्णकीर्तन, ठाकुरमार झुली र गोपाल भाण्डका कथाहरू हुन्। उन्नाइसौँ र बीसौँ शताब्दीमा बङ्गाली साहित्यको आधुनिकीकरण बङ्किमचन्द्र चट्टोपाध्याय, माइकल मधुसूदन दत्त, रवीन्द्रनाथ ठाकुर, काजी नजरुल इसलाम, सैयद मुज्तबा अली, शरतचन्द्र चट्टोपाध्याय, जीवनानन्द दास, हासान राजा, माणिक बन्दोपाध्याय, शेख फजलुल करिम, ताराशङ्कर बन्दोपाध्याय, मीर मोसर्रफ हुसेन, विभूतिभूषण बन्दोपाध्याय, महाश्रेता देवी आदि लेखकहरूको हातबाट पूरा भएको थियो। साहित्यतर्फको नोबेल पुरस्कारका लागि महाश्वेता देवी, सन्नेट मण्डल, बेन्साधर मजुमदार, श्री अरबिन्दो, हरिमोहन बनर्जी, सञ्जीव चौधरी र नलिनीकुमार मुखर्जीलाई मनोनयन गरिएको थियो। अर्कोतर्फ रवीन्द्रनाथ ठाकुर, सरोजिनी चट्टोपाध्याय र काजी नजरुल इसलामलाई विश्व इतिहासका उत्कृष्ट कविहरूमध्येमा लिइन्छ।

जिल्लाहरू

मुख्य लेख: पश्चिम बङ्गालका जिल्लाहरू

पश्चिम बङ्गालका जिल्लाहरू

हुगली जिल्लामा रहेको एउटा गाउँ

पश्चिम बङ्गालमा १९ वटा जिल्लाहरू रहेका छन:

क्रम	जिल्ला	जनसङ्ख्या	वृद्धि दर	लैङ्गिक अनुपात	साक्षरता	जनघनत्व प्रति वर्ग किमी
२	उत्तर २४ परगना	10,082,852	12.86	949	84.95	2463
६	दक्षिण २४ परगना	8,153,176	18.05	949	78.57	819
७	वर्धमान	7,723,663	12.01	943	77.15	1100
९	मुर्शिदाबाद	7,102,430	21.07	957	67.53	1334
१४	पश्चिम मेदिनीपुर	5,943,300	14.44	960	79.04	636
१६	हुगली	5,520,389	9.49	958	82.55	1753
१८	नादिया	5,168,488	12.24	947	75.58	1316
२०	पूर्व मेदिनीपुर	5,094,238	15.32	936	87.66	1076
२३	हावडा	4,841,638	13.31	935	83.85	3300
३५	कोलकाता	4,486,679	−1.88	899	87.14	24252
५८	मालदह	3,997,970	21.50	939	62.71	1071
६६	जलपाईगुडी	3,869,675	13.77	954	73.79	621
८०	बाँकुडा	3,596,292	12.64	954	70.95	523
८४	बीरभूम	3,502,387	16.15	956	70.90	771
१२४	उत्तर दिनाजपुर	3,000,849	22.90	936	60.13	956
१२९	पुरुलिया	2,927,965	15.43	955	65.38	468
१३६	कूचबिहार	2,822,780	13.86	942	75.49	833
२५७	दार्जिलिङ	1,842,034	14.47	971	79.92	585
२९५	दक्षिण दिनाजपुर	1,670,931	11.16	954	73.86	753

प्रत्येक जिल्ला एउटा जिल्ला अधिकारी वा जिल्ला मजिस्ट्रेटबाट सञ्चालित हुन्छन् जो भारत सरकारद्वारा नियुक्त गरिएका हुन्छन्।

बाह्य कडीहरू

सरकार

• पश्चिम बङ्गालको आधिकारिक वेबसाइट