मैथिल

मैथिल भारतीय उपमहाद्वीपका एक हिन्द-आर्य जातीय-भाषिक समूह हो, जसले मैथिली भाषालाई आफ्नो मातृभाषाको रूपमा बोल्छन्। मैथिलहरू मिथिला क्षेत्रमा बस्छन्, जसमा भारतको तिरहुत, दरभङ्गा, कोसी, पूर्णिया, मुङ्गेर, भागलपुर र सन्थाल परगना विभागहरू र नेपालको झापा, मोरङ, सुनसरी, सप्तरी, सिराहा, धनुषा, र केही छेउछाउका जिल्लाहरू छन्। मैथिल क्षेत्र हिन्दू धर्मको एक महत्वपूर्ण भाग हो किनभने यसलाई रामकी पत्नी सीता र लक्ष्मीको अवतारको जन्मस्थान भनिन्छ।

मैथिल

जम्मा जनसङ्ख्या
अन्दाजी ७ करोड ३० लाख
उल्लेखीय जनसङ्ख्या भएका क्षेत्रहरू
भारत	७ करोड (सन् २०११)
नेपाल	३० लाख (वि.सं. २०६८
भाषाहरू
मैथिली हिन्दी र नेपाली
धर्महरू
बहुलता: हिन्दु अल्पसङ्ख्यक: इसलाम · बौद्ध · अन्य
सम्बन्धित जातीय समूह
मगही मानिस · भोजपुरी · अवधि

इतिहास

वैदिक काल

मिथिलाले पहिलो पटक विदेह राज्य स्थापना गर्ने इन्डो-आर्य भाषी मानिसहरूद्वारा बसोबास गरेपछि प्रमुखता प्राप्त गरेको थियो। वैदिक कालको उत्तरार्ध (ईसापूर्व ११००-५००), कुरु र पान्चालसँगै विदेह दक्षिण एसियाको प्रमुख राजनीतिक र सांस्कृतिक केन्द्रहरू मध्ये एक बनेको थियो। विदेह राज्यका राजाहरूलाई जनक भनिन्थ्यो।

विदेह राज्यपछि मिथिलामा आधारित बज्जिका महाजनपदमा समाहित भएको थियो।

मध्ययुगीन काल

११औँ शताब्दीदेखि २०औँ शताब्दीसम्म, मिथिलामा विभिन्न आदिवासी राजवंशहरूले शासन गरेका थिए। यी मध्ये पहिलो कर्नाटहरू थिए, जो मैथिल क्षत्रिय मूलका थिए। त्यसपछि मिथिलाका शासकहरू ओइनिवार वंशका थिए, जो मैथिल ब्राह्मण रहेका थिए। तेस्रो शासकहरू राज दरभङ्गाका खान्डवालहरू पनि मैथिल ब्राह्मण थिए। यो अवधिमा मिथिलाको राजधानी दरभङ्गा सारिएको थियो।

मैथिली भाषी राजवंश र राज्यहरू

• कर्नाट राजवंश, सन् १०९७- सन् १३२४
• ओइनिवार राजवंश, सन् १३२५-सन् १५२६
• राज दरभङ्गा, सन् १५५७-सन् १९४७
• मल्ल वंश, सन् १२०१-सन् १७७९
• बनाइली वंश

क्षेत्र

भारत

प्रायः जसो मैथिलहरू सामान्यतया गङ्गा नदीको उत्तरमा रहेको दरभङ्गा र बाँकी उत्तर बिहार वरपर आधारित क्षेत्रहरूमा बसोबास गर्छन्। स्थानीय मैथिली भाषीहरू पनि दिल्ली, कोलकाता, पटना, राँची र मुम्बईमा बस्छन्।

भारतीय मिथिलामा तिरहुत, दरभङ्गा, कोसी, पूर्णिया, मुङ्गेर, भागलपुर र सन्थाल परगना विभागहरू पर्दछन्।

नेपाल

पूर्वी तराईका छेउछाउका जिल्लाहरूले नेपाली मिथिला बनाउँछन्। यो क्षेत्र विदेह राज्यको हिस्सा थियो। यो राज्य रामायणमा दर्शाइएको छा। धेरैले जनकपुरलाई देवी सीताको जन्मस्थल भएको दाबी गर्छन् तर धेरैले सीतामढीलाई उनको जन्मस्थल मान्ने गरेका छन्। नेपालमा मैथिलहरू "स्वतन्त्र मैथिल राज्य" को दिशामा काम गरिरहेका छन्।

जातीय समूह र जातिहरू

मिथिला क्षेत्रमा धेरै जातीय समूह र जातहरू बस्छन्, जसमा मैथिल ब्राह्मण, मैथिल राजपूत, मैथिल भूमिहार, मैथिल कायस्थ, मैथिल अहिर, मैथिल कुर्मी, मैथिल कोइरी, मैथिल बनिया, मैथिल मुस्लिम र अन्य धेरै छन्।

भाषा

तिरहुता लिपि

मैथिली जनताको साझा भाषा मैथिली हो, जुन भारतको मान्यता प्राप्त क्षेत्रीय भाषाहरू मध्ये एक हो र भारतीय संविधान र नेपालको संविधानको आठौँ अनुसूचीमा सूचीबद्ध नेपालको दोस्रो राष्ट्रिय भाषा हो। तिरहुता लिपि, जसलाई मिथिलाक्षर लिपि पनि भनिन्छ मैथिली भाषाको मौलिक लिपिको रूपमा प्रयोग गर्ने गरिन्छ। यद्यपि, २०औँ शताब्दीमा अधिकांश मैथिली लेखकहरूले क्रमशः मैथिलीका लागि देवनागरी लिपिलाई अपनाएपछि यो लिपिको प्रयोग घट्दै गएको छ। केही परम्परागत पण्डितहरूले अझै पनि 'पट' (विवाह जस्ता महत्त्वपूर्ण कार्यहरूसँग सम्बन्धित औपचारिक पत्रहरू) लेख्नको लागि तिरहुता लिपि प्रयोग गर्ने गर्छन्।

उल्लेखनीय व्यक्तिहरू

• रामधारी सिंह दिनकर - महान हिन्दी कवि, स्वतन्त्रता सेनानी, निबन्धकार, राष्ट्रकवि
• नन्द किशोर सिंह - अध्यक्ष, १५औँ वित्त आयोग र पूर्व आइएएस
• सुशान्त सिंह राजपूत - भारतीय अभिनेता
• डा. (माननीय) आदित्य झा - वैश्विक उद्यमी र परोपकारी
• हरिसिंहदेव – कर्नाटक राजवंशको समयमा मिथिलाका राजा।
• राजा जनक – विदेह राज्यका राजा
• सीता - रामकी पत्नी
• विद्यापति – मैथिली कवि र संस्कृत लेखक
• आनन्द मोहन सिंह - पूर्व सांसद
• कीर्ति आजाद - पूर्व भारतीय क्रिकेटर र दरभङ्गाका राजनीतिज्ञ
• बिन्ध्यवासिनी देवी – लोक गायिका
• क्रान्ति प्रकाश झा – बलिउड अभिनेता र मोडल
• नरेन्द्र झा – बलिउड अभिनेता
• श्रृति झा – बलिउड अभिनेत्री
• भावना कन्ठ – भारतको पहिलो महिला विमान चालकमध्ये एक हुन्
• कन्हैया कुमार, भारतीय राजनीतिज्ञ
• उदित नारायण – बलिउड पार्श्व गायक
• प्रवेश मल्लिक – बलिउड सङ्गीत निर्देशक
• संजय मिश्र - बलिउड अभिनेता
• कामेश्वर सिंह बहादुर – भारतको राज दरभङ्गाका अन्तिम जमिन्दार
• शारदा सिन्हा – मैथिली लोक गायिका
• ज्योतिरिश्वर ठाकुर – मैथिली कवि तथा लेखक
• गङ्गेश उपाध्याय – १२औँ शताब्दीका भारतीय गणितज्ञ तथा दार्शनिक
• विमलेन्द्र निधि – नेपालका पूर्व उपप्रधानमन्त्री
• रामवरण यादव – पूर्व राष्ट्रपति नेपाल
• तारकिशोर प्रसाद – बिहारको उपमुख्यमन्त्री

यो पनि हेर्नुहोस्

• मिथिला क्षेत्रको इतिहास
• मिथिला क्षेत्रको संस्कृति