नाटो

उत्तर एट्लान्टिक सन्धि सङ्गठन
Organisation du traité de l'Atlantique nord
	Logo
	झण्डा
	गाढा हरियोमा यसका सदस्य राष्ट्रहरू
सङ्क्षिप्त नाम	NATO, OTAN
गठन	४ अप्रिल १९४९ (७५ वर्ष पहिले)
प्रकार	सैन्य गठबन्धन
प्रधान कार्यालय	ब्रसेल्स, बेल्जियम
सदस्यता	३० राष्ट्रहरू अल्बानिया ; बेल्जियम ; बुल्गेरिया ; क्यानडा ; क्रोएसिया ; चेक गणतन्त्र ; डेनमार्क ; एस्टोनिया ; फ्रान्स ; जर्मनी ; ग्रीस ; हङ्गेरी ; आइसल्यान्ड ; इटाली ; लात्भिया ; लिथुआनिया ; लक्जेम्बर्ग ; मोन्टेनेग्रो ; नेदरल्यान्ड ; उत्तर म्यासेडोनिया ; नर्वे ; पोल्यान्ड ; पोर्चुगल ; रोमानिया ; स्लोभाकिया ; स्लोभेनिया ; स्पेन ; टर्की ; संयुक्त अधिराज्य ; अमेरिका ;
आधिकारिक भाषा	अङ्ग्रेजी; फ्रान्सेली;
महासचिव	जेन्स स्तोलेनबर्ग
नाटो सैन्य समितिका अध्यक्ष	रब बावेर शाही नेदरल्यान्ड नौसेना
युरोपका सर्वोच्च मित्र राष्ट्रका सेनापति	क्रिस्टोफर क्याभोली, अमेरिकी सेना
सर्वोच्च सहयोगी कमान्डर रूपान्तरक	फिलिम लाभिन, फ्रान्सेली वायु र अन्तरिक्ष सेना
खर्च (सन् २०१९)	अमेरिकी डलर१.०३६ खर्ब
वेबसाइट	www.nato.int
	गान: "नाटोको गान"

उत्तर एट्लान्टिक सन्धि सङ्गठन (नाटो; (फ्रान्सेली: Organisation du traité de l'Atlantique nord, OTAN), ३१ सदस्य राष्ट्रहरू बीच एक अन्तरसरकारी सैन्य गठबन्धन हो यसका सदस्यहरूमा २८ युरोपेली र दुई उत्तर अमेरिकी राष्ट्रहरू पर्दछन्। दोस्रो विश्वयुद्धपछि स्थापना भएको यस संस्थाले सन् १९४९ अप्रिल ४ मा वासिङ्टन, डिसीमा हस्ताक्षर गरिएको उत्तर एटलान्टिक सन्धि लागू गरेको थियो। नाटो एक सामूहिक सुरक्षा प्रणाली हो। यसका स्वतन्त्र सदस्य राष्ट्रहरू तेस्रो पक्षहरूको आक्रमणविरुद्ध एकअर्काको रक्षा गर्न सहमत छन्। शीतयुद्धको समयमा, नाटोले सोभियत सङ्घद्वारा उत्पन्न कथित खतराको जाँच गरेको थियो। सोभियत सङ्घको विघटनपछि पनि यो गठबन्धन कायम रहेको थियो। यो बाल्कन, मध्यपूर्व, दक्षिण एसिया र अफ्रिकामा सैन्य अभियानहरूमा संलग्न छ।

नाटोको मुख्यालय बेल्जियमको ब्रसेल्समा छ भने नाटोको सैन्य मुख्यालय बेल्जियमको मोन्स नजिकै छ। गठबन्धनले पूर्वी युरोपमा नाटो प्रतिक्रिया बलको तैनाती बढाएको छ र सबै नाटो सदस्यहरूको संयुक्त सेनामा लगभग ३५ लाख सैनिक र कर्मचारीहरू समावेश छन्। सन् २०२२ सम्ममा उनीहरूको संयुक्त सैन्य खर्च विश्वव्यापी नाममात्र कुलको ५५ प्रतिशत थियो। यसबाहेक, सदस्यहरूले २०२४ सम्ममा आफ्नो कुल गार्हस्थ उत्पादनको कम्तिमा दुई प्रतिशतको लक्षित रक्षा खर्चमा पुग्न वा कायम राख्न सहमत भएका छन्।

नाटोको गठन बाह्र संस्थापक सदस्यहरूसँग भएको थियो र नौ पटक नयाँ सदस्यहरू थपिएका छन्, पछिल्लो पटक जब फिनल्याण्डले नाटोको गठनको ठीक ७४ वर्ष पछि ४ अप्रिल २०२३ मा गठबन्धनमा सामेल भयो। जुन २०२२ मा सदस्यताका लागि यसको आवेदन स्वीकार गरेपछि, स्वीडेन ३२ औं सदस्य बन्ने अनुमान गरिएको छ, यसको उत्तर एटलान्टिक सन्धिमा प्रवेश प्रोटोकल अब अवस्थित सदस्यहरूले अनुमोदन गर्ने प्रक्रियामा छ। यसबाहेक, नाटोले हाल बोस्निया र हर्जगोभिना, जर्जिया, र युक्रेनलाई इच्छुक सदस्यको रूपमा मान्यता दिएको छ। यस विस्तारले गैर-सदस्य रसियासँग तनाव निम्त्याएको छ; रसिया नाटोको शान्ति साझेदारी कार्यक्रममा सहभागी बीस अतिरिक्त देशहरू मध्ये एक हो। अन्य १९ देशहरू नाटोसँग संस्थागत संवाद कार्यक्रममा संलग्न छन्।

इतिहास

दोस्रो विश्व युद्ध पछि विश्व रङ्गमञ्चमा दुई महाशक्ति, सोभियत सङ्घ र संयुक्त राज्य अमेरिकाको बीचको शीतयुद्ध विश्व स्तरमा विकास हुँदै गएको थियो।

मार्च १९४८ मा, बेलायत, फ्रान्स, बेल्जियम, नेदरल्यान्ड र लक्जेम्बर्गले बसेल्सको सन्धिमा हस्ताक्षर गरेका थिए। यसको उद्देश्य सामूहिक सैन्य सहयोग र सामाजिक-आर्थिक सहयोग प्रदान गर्ने थियो। यसका साथै, सन्धिका हस्ताक्षरकर्ताहरूले उनीहरूले युरोपमा आक्रमण गरे भने बाँकी चार देशहरूले हरेक सम्भावित मद्दत प्रदान गर्ने प्रतिज्ञा गरेका थिए।

स्थापनाको कारण

द्वितीय विश्व युद्ध पछि, सोभियत सङ्घले पूर्वी युरोपबाट आफ्ना सेनाहरू हटाउन अस्वीकार गर्दशे र कम्युनिष्ट शासन स्थापित गर्न प्रयास गरेका थिए। अमेरिकाले यसको फाइदा उठायो र कम्युनिष्ट विरोधी भावानालाई प्रोत्साहित गर्‍यो र युरोपेली देशहरूलाई कम्युनिष्ट खतराहरूको चेतावनी दिए। नतिजा, युरोपेली देशहरू एक सङ्गठन बनाउनको लागि तयार थिए जुन उनीहरूको रक्षा गर्दथे।^[३]
द्वितीय विश्वयुद्धको दौरान पश्चिम युरोपेली देशहरूले अत्यधिक क्षति व्यहोर्नु परेको थियो। अतः उनीहरूको आर्थिक पुननिर्माणको लागि अमेरिका एक ठूलो आशा थियो, यस्तो अवस्थामा अमेरिकाद्वारा नाटोको स्थापनाको समर्थन उनीहरूले गरेको थियो। ^[३]

उद्देश्य

युरोपको आक्रमणको बेला अवरोध गर्ने भूमिका खेल्ने।
पश्चिम युरोपमा सोभियत युनियनको विस्तारलाई रोक्न तथा युद्धको स्थिति मा मानिसहरू लाई मानसिक रुपमा तयार पार्ने।
युरोपियन राष्ट्रहरूको लागि सैन्य तथा आर्थिक विकासको लागि आफ्नो कार्यक्रम द्वारा युरोपेली राष्ट्रलाई सुरक्षा छाता प्रदान गर्ने।
पश्चिमी युरोपको देशहरूलाई एक रूपमा संगठित गर्ने ।
यसरी, नेटोको उद्देश्य "स्वतन्त्र संसार" को रक्षाको लागि, साम्यवादको लागि र यदि सम्भव भएमा साम्यवादलाई पराजित गर्नको लागि अमेरिकाको प्रतिबद्धता मानियो।

संरचना

नाटोको मुख्यालय ब्रसेल्समा छ। यसको संरचना ४ अङ्ग मिलेर बनेको छ-

१. परिषद : यो नाटो को सर्वोच्च अंग हो। यसको निर्मान मन्त्रीहरू बाट हुन्छ। यसको मन्त्रीस्तरीय बैठक वर्षमा एक पटक हुन्छ। परिषदको मुख्य उत्तरायित्व समझौताको धाराहरूलाई लागू गर्नु हो।^[३]

२. उप परिषद् : यह परिषद् नाटो सदस्य राष्ट्र द्वारा नियुक्त कूटनीतिक प्रतिनिधिहरूको परिषद् हो। यसमा नाटोको संगठनसंग सम्बद्ध सामान्य हितको विषयमा विचार विमर्श हुन्छ।

३. प्रतिरक्षा समिति : यसमा नाटोको सदस्य राष्ट्रको रक्षा मन्त्री सामेल हुन्छन्। यसको मुख्य कार्य प्रतिरक्षा, रणनीति तथा नाटो तथा गैर नाटो देशहरूमा सैन्य सम्बम्धी बिषयमा विचार विमर्श गर्नु हो।

४. सैनिक समिति : यसको मुख्य कार्य नाटो परिषद् एवं प्रतिरक्षा समितिलाई सल्लाह सुझाव दिनु हो। यसमा सदस्री राष्ट्रको सेनाध्यक्ष सामेल हुन्छन्।

नाटोको भूमिका

युरोपको आक्रमणको बेला अवरोध गर्ने भूमिका खेल्ने।
पश्चिम युरोपमा सोभियत युनियनको विस्तारलाई रोक्न तथा युद्धको स्थिति मा मानिसहरू लाई मानसिक रुपमा तयार पार्ने।
युरोपियन राष्ट्रहरूको लागि सैन्य तथा आर्थिक विकासको लागि आफ्नो कार्यक्रम द्वारा युरोपेली राष्ट्रलाई सुरक्षा छाता प्रदान गर्ने।
पश्चिमी युरोपको देशहरूलाई एक रूपमा संगठित गर्ने ।

यसरी, नेटोको उद्देश्य "स्वतन्त्र संसार" को रक्षाको लागि, साम्यवादको लागि र यदि सम्भव भएमा साम्यवादलाई पराजित गर्नको लागि अमेरिकाको प्रतिबद्धता मानियो।

प्रभाव

पश्चिमी यूरोपको सुरक्षा अन्तर्गत गठन गरिएको नाटो संगठनले पश्चिमी यूरोपको एकीकरणलाई बल प्रदान गर्‍यो। यसले आफ्ना सदस्यहरु बीच अपार सहयोग स्थापित गर्यो।
इतिहासमा पहिलो पटक, पश्चिमी यूरोपका शक्तिहरूले स्थायी रूपमा उनीहरूको केही सेनालाई अन्तर्राष्ट्रिय सैन्य सङ्गठनको अधीनमा राख्न स्वीकार गरे।

यो पनि हेर्नुहोस्

वार्सा सन्धि सङ्गठन

टिप्पणीहरू

सन्दर्भ सामग्रीहरू

↑ "अङ्ग्रेजी र फ्रान्सेली नाटोको आधिकारिक भाषाहरू हुन्।". Final Communiqué following the meeting of the North Atlantic Council on 17 September 1949 वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण ६ डिसेम्बर २००६ मिति. "... the English and French texts [of the Treaty] are equally authentic ..." The North Atlantic Treaty, Article 14 वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण १४ सेप्टेम्बर २०११ मिति
↑ "Defence Expenditure of NATO Countries (2010–2019)", Nato.int, मूलबाट ३० अक्टोबर २०१८-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १० जुलाई २०१८।
↑ ^३.० ^३.१ ^३.२ "नाटो’ क्यों और कब बना था?", Jagranjosh.com, २०१८-१२-०४, अन्तिम पहुँच २०२०-०६-१६।

[1] "अङ्ग्रेजी र फ्रान्सेली नाटोको आधिकारिक भाषाहरू हुन्।". Final Communiqué following the meeting of the North Atlantic Council on 17 September 1949 वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण ६ डिसेम्बर २००६ मिति. "... the English and French texts [of the Treaty] are equally authentic ..." The North Atlantic Treaty, Article 14 वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण १४ सेप्टेम्बर २०११ मिति

[2] "Defence Expenditure of NATO Countries (2010–2019)", Nato.int, मूलबाट ३० अक्टोबर २०१८-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १० जुलाई २०१८।

[:0-3] ३.० ^३.१ ^३.२ "नाटो’ क्यों और कब बना था?", Jagranjosh.com, २०१८-१२-०४, अन्तिम पहुँच २०२०-०६-१६।

[१]

[२]

[३]

Organisation du traité de l'Atlantique nord
Logo
झण्डा
गाढा हरियोमा यसका सदस्य राष्ट्रहरू
सङ्क्षिप्त नाम	NATO, OTAN
गठन	४ अप्रिल १९४९ (७५ वर्ष पहिले) (१९४९-०४-04)
प्रकार	सैन्य गठबन्धन
प्रधान कार्यालय	ब्रसेल्स, बेल्जियम
सदस्यता	३० राष्ट्रहरू अल्बानिया बेल्जियम बुल्गेरिया क्यानडा क्रोएसिया चेक गणतन्त्र डेनमार्क एस्टोनिया फ्रान्स जर्मनी ग्रीस हङ्गेरी आइसल्यान्ड इटाली लात्भिया लिथुआनिया लक्जेम्बर्ग मोन्टेनेग्रो नेदरल्यान्ड उत्तर म्यासेडोनिया नर्वे पोल्यान्ड पोर्चुगल रोमानिया स्लोभाकिया स्लोभेनिया स्पेन टर्की संयुक्त अधिराज्य अमेरिका
आधिकारिक भाषा	अङ्ग्रेजी फ्रान्सेली ^[१]
महासचिव	जेन्स स्तोलेनबर्ग
नाटो सैन्य समितिका अध्यक्ष	रब बावेर शाही नेदरल्यान्ड नौसेना
युरोपका सर्वोच्च मित्र राष्ट्रका सेनापति	क्रिस्टोफर क्याभोली, अमेरिकी सेना
सर्वोच्च सहयोगी कमान्डर रूपान्तरक	फिलिम लाभिन, फ्रान्सेली वायु र अन्तरिक्ष सेना
खर्च (सन् २०१९)	अमेरिकी डलर१.०३६ खर्ब^[२]
वेबसाइट	www.nato.int
गान: "नाटोको गान"