कबीर पंथ
कबीर पंथ (कबीरको पंथ) कबीरको शिक्षामा आधारित एक पवित्र विश्वास र दर्शन हो। यो मुक्ति को माध्यम को रूप मा सत्य सतगुरु को रूप मा उनको भक्ति मा आधारित छ।उनका अनुयायीहरू धेरै धार्मिक पृष्ठभूमिबाट आएका छन् किनभने कबीरले कहिल्यै धर्म परिवर्तनको वकालत गरेनन् तर तिनीहरूका सीमितताहरू भने प्रकाशित पारेका छन् । कबीरको बारेमा, उनका अनुयायीहरूले प्रकट उत्सव मनाउँछन्।
_Kabir_(left)_with_a_disciple_(right),_Mughal_school_of_art.jpg) भगत (सन्त) कबीर (बायाँ) चेलासँग चित्रकारी (दायाँ) | |
| स्थापनाकर्ता | |
|---|---|
| कबीर | |
| उल्लेखनीय जनसङ्ख्या भएका क्षेत्रहरू | |
| भारतीय उपमहाद्वीप • क्यारिबियाली | |
| धर्म | |
| संत मत | |
| शास्त्रहरू | |
| बीजक र अन्य |
पवित्र वेदमा लेखिएको छ कि प्रत्येक युगमा करोडौं सूर्य र करोडौं चन्द्रमाको संयुक्त ज्योतिभन्दा बढी प्रकाश भएको परमात्मा आफ्नो निवास सतलोकबाट भौतिकरूपमा आएर सत्आत्मा (पुण्यआत्मा)हरू लाई भेट्नुहुन्छ।
इतिहास सम्पादन गर्नुहोस्
उत्पत्ति सम्पादन गर्नुहोस्
,_his_son_Kamal_(fly-whisk_attendant;_standing_to_the_right),_and_two_of_his_disciples_Surat_Gopal_(seated_left)_and_Dharam_Das_(seated_right).jpg)
कबीरले आफ्नो जीवनकालमा कुनै छुट्टै सम्प्रदाय फेला पारेनन् तर उनका दुई चेलाहरू, सूरत गोपाल र धर्मदास ले पछि उहाँका शिक्षाहरू प्रचार गर्न समर्पित केन्द्रहरू फेला पारे।[१] यी केन्द्रहरू, ती मध्ये दुई संख्यामा, कबीर पंथका दुई मुख्य उपविभाग वा गुटहरू बन्नेछन्।[१]
कबीर चौरा सम्पादन गर्नुहोस्
सूरत गोपालले पहिलो पटक वाराणसी मा कबीर चौरा मठ (बाप को अर्थ "पिता" भनेर पनि चिनिन्छ) स्थापना गरे।[१] यसले गुजरात, उत्तर प्रदेश, र बिहार मा मिसनरी गतिविधिहरू सञ्चालन गर्यो र यसको शाखा मगहरमा रहेको थियो।[१]
धाम खेरा सम्पादन गर्नुहोस्
शिष्य सुरत गोपालले कबीर चौराको स्थापना गरेपछि, धरमदासले अलिकति पछि धमखेरा (दमाखेडा) माठ (जसलाई माई अर्थात् "आमा" भनेर पनि चिनिन्छ) आधुनिक समय छत्तीसगढ मा अवस्थित भेट्टाए।[२] यसले केन्द्रीय भारत र रम्पुर, बिलपुर र चिलावारामा रहेको शाखाहरू भएको छ।
अभ्यास र विश्वास सम्पादन गर्नुहोस्
अनुयायीहरूले बहुइश्वरवाद त्याग्नु पर्छ, रक्सीको उपभोग अस्वीकार गर्नु पर्छ, भगवानको प्रशंसा गर्दा दैनिक नुहाउनु पर्छ, कडा शाकाहारी आहार कायम गर्नुपर्छ। कबीरपंथीहरूले "बंदगी" (अर्थ "तपाईलाई नमस्कार") वाक्यांशको साथ अभिवादन गर्दछ।[१] यसबाहेक, अनुयायीहरूलाई महिलाहरूको संगतबाट टाढा रहन निर्देशन दिइएको छ। नराम्रो स्वभावका, आफ्नी श्रीमतीलाई आफ्नो सम्पत्तिबाट कहिल्यै इन्कार नगर्ने, कहिल्यै झूट नबोल्ने, कहिल्यै चोरी नगर्ने, कहिल्यै अर्काको विरुद्धमा झूटो गवाही नदिने र अरूको बारेमा नकारात्मक कुरा कहिल्यै नगर्ने।[१] हिन्दू कबीरपन्थीहरूले राम नामको उच्चारण गर्छन् जबकि मुस्लिम कबीरपंथीहरूले खुदा नामलाई ईश्वरको नामको रूपमा प्रयोग गर्छन्।[१] एक कबीरपन्थी महन्त विशेष पहिरनमा सजिएका हुन्छन्, जस्तै शंक्वाकार टोपी, हारलाई कन्थी भनेर चिनिने हार, तुलसीको माला ( मीठो आधारभूत), र लुगा जुन सेतो वा खैरो-रातो रंगको हुन्छ।[१] महन्तहरूमा वैष्णव परम्पराको |तिलक (अगाडिको चिन्ह) हुन सक्छ। [१] 'चप्पल' वा 'गोपीचन्दन' पेस्ट प्रयोग गरेर नाकको किनारमा अगाडिको चिन्ह पनि हुन सक्छ। [१] महन्तहरू हुन्। ब्रह्मचारी रहन बाध्य छैन र कोही विवाह गर्छन्।[१]
शास्त्र सम्पादन गर्नुहोस्
बिजक सम्पादन गर्नुहोस्
कबीर पंथ सम्प्रदायका सबैभन्दा पवित्र पुस्तकहरू बिजक हुन्, जसका धेरै खण्डहरू गुरु ग्रन्थ साहिब र अनुराग सागरमा प्रस्तुत गरिएका छन्। स्पष्ट रूपमा र अप्ठ्यारो शैलीमा, बिजकले आफ्ना पाठकहरूलाई सत्यको प्रत्यक्ष अनुभवको पक्षमा आफ्ना भ्रम, ढोंग र रूढ़िवादीहरूलाई छोड्न आग्रह गर्दछ। यसले कपट, लोभ र हिंसालाई व्यंग्य गर्दछ, विशेष गरी धार्मिकहरू बीच।
बिजकमा तीन मुख्य खण्डहरूलाइ ("रमैनी, शब्द" र "साखी" भनिन्छ) र चौथो खण्डमा विविध लोकगीतहरू समावेश छन्।। कबीरको अधिकांश सामग्री शब्द भनेर चिनिने गीतको रूप र एफोरिस्टिक दुई-लाइन साखी (वा दोहा) मार्फत लोकप्रिय भएको छ जुन लोकप्रिय ज्ञानको साधनको रूपमा उत्तर भारतभर सेवा गर्दछ। अनुराग सागरमा, सृष्टिको कथा धर्मदास (कबीरका चेलाहरू मध्ये एक) लाई भनिएको छ, र मान सरोवर कबीर पंथको धर्मदासी शाखामा कबीरको शिक्षाको अर्को संग्रह हो।
अन्य शास्त्रहरू सम्पादन गर्नुहोस्
- अनुराग सागर
- कबीर बानी
- कबीर ग्रन्थावाली
- साखी ग्रन्थ
- कबीर सागर
- गुरु महिमा
चुडामणिलाई कबीर साहेबले नामदिक्ष्या दिनुभयो सम्पादन गर्नुहोस्
कबीर ले सन्त धर्मदास लाई आफ्नो छोरा चुडामणिलाई पहिलो मन्त्र मात्र दिन भन्नुभएको थियो।जसका कारण उनीहरुमा धार्मिकता कायम रहन्छ र वंश चलिरहन्छ । कबीर ले धर्मदासलाई भन्नुभएको थियो कि तिम्रो सातौं पुस्तामा कालको दूत आउनेछ। उसले यो वास्तविक पहिलो मन्त्र पनि समाप्त गर्नेछ र आफ्नो इच्छा अनुसार अन्य नामहरू प्रयोग गर्न सुरु गर्नेछ। एघारौं, तेह्रौं र सत्रौं गद्दीवाला महन्तद्वारा बाँकी धार्मिकताको अन्त्य हुनेछ। यसरी तिम्रो वंशबाट भक्ति समाप्त हुन्छ। तर तिम्रो वंश बयालीस (४२) पुस्तासम्म रहनेछ। तब तिम्रो वंश नाश हुनेछ, जसको प्रमाण कबीर ले लेखेका शब्दहरूमा पाइन्छ।
सुन धर्मनि जो वंश नशाई, जिनकी कथा कहूँ समझाई।।
काल चपेटा देवै आई, मम सिर नहीं दोष कछु भाई।।
सप्त, एकादश, त्रयोदस अंशा, अरु सत्रह ये चारों वंशा।।
इनको काल छलेगा भाई, मिथ्या वचन हमारा न जाई।।
जब जब वंश हानि होई जाई, शाखा वंश करै गुरुवाई।।
दस हजार शाखा होई है, पुरुष अंश वो ही कहलाही है।।
वंश भेद यही है सारा, मूढ जीव पावै नहीं पारा।।
भटकत फिरि हैं दोरहि दौरा, वंश बिलाय गये केही ठौरा।।
सब अपनी बुद्धि कहै भाई, अंश वंश सब गए नसाई।।
माथिको वाणीमा कबीर परमेश्वोरले भन्नुभयो की धर्मदास, तिम्रो वंशबाट भक्ति नाश हुनेछ, म त्यो कथा सुनाउँदैछु।सातौं पुस्तामा कालको दुत जन्मिनेछन्।उसले तिम्रो बंशबाट भक्ति समाप्त गरिदिनेछ। जुन प्रथम मन्त्र तिमीले प्रदान गर्नेछौ त्यसको ठाउमा अर्को मनमुखी नाम प्रारम्भ गर्नेछ।धर्मको बाँकी विनाश एघारौं, तेह्रौं र सत्रौं महन्तले गर्नेछ। मेरो शब्द खाली जानेछैन। प्रत्येकअंश वंश भक्तिरहित हुनेछ। आफ्नो आफ्नो हिसाबले मनमुखी साधना गर्नेछन ।
कबीर सागरको ज्ञान सम्पादन गर्नुहोस्
कबीर सागरले सन्त धर्मदासको ४२ पुस्ता (वंश) र दमखेडाको मूल स्थानको बारेमा ज्ञान दिएको छ ।
- दामाखेडा मूल निवासी सिट
- गृहमणी नाम साहेब
- कबीर सागर मा सत्य
- धर्मदास को वंश
- अनुराग सागर
कबीर साहेबको बाह्र पन्थ सम्पादन गर्नुहोस्
कबीरले कबीर सागरको कबीर वाणी नामक अध्यायमा पृष्ठ १३५-१३७ मा बाह्र पन्थको विवरण दिँदै बाणी लेखेका थिए जुन यस प्रकार छ:-
सम्वत् सत्रासै पचहत्तर होई, तादिन प्रेम प्रकटें जग सोई।
साखी हमारी ले जीव समझावै, असंख्य जन्म ठौर नहीं पावै।
बारवें पंथ प्रगट ह्नै बानी, शब्द हमारे की निर्णय ठानी।
अस्थिर घर का मरम न पावैं, ये बारा पंथ हमही को ध्यावैं।
बारवें पंथ हम ही चलि आवैं, सब पंथ मेटि एक ही पंथ चलावें।
तेह्रौं संप्रदायको बारेमा कबीर साहेबको कथन सम्पादन गर्नुहोस्
कबीर ले कबीर वाणीको पृष्ठ १३४ को कबीर सागरमा लेखेका छन् :-
“बारहवें वंश प्रकट होय उजियारा,
तेरहवें वंश मिटे सकल अंधियारा”
अर्थ:- कबीर ले आफ्नो वाणीमा काललाई भनेका थिए कि जब तिम्रो बाह्र संप्रदाय सुरु हुनेछ, तब म आफ्नो नाद (शब्द-शिष्य परम्परा) वंश अर्थात् अंश पठाउनेछु। त्यही आधारमा यो विवरण लेखिएको हो । बाह्रौं वंश (अंश) सन्त गरीबदास जीले कबीर वाणी र भगवान कबीर जीको महिमा केहि केहि सयुक्त रुपमा विस्तार गर्नुहुनेछ। त्यसैले तेह्रौं वंश ले अज्ञानताको अन्धकारलाई पूर्णतया समाप्त गरी कबीर को वास्तविक महिमा र नामको बारेमा मानिसहरूलाई सचेत गराउनेछ र सबै सम्प्रदायहरूलाई समाप्त गरेर एउटै संप्रदाय चलाउनेछ, त्यो तेह्रौं वंश म आफै अर्थात् कबिर ले नै चलाउनेछु भनेर लेखिएको छ।
कबीर द्वारा धर्मदासको बंशको बिस्तार सम्पादन गर्नुहोस्
जब कबीरले धर्मदासलाई आफ्नो ज्ञानको परिचय गराए र धर्मदासले स्वीकार गरे, तब धर्मदास ले कबीर लाई आफ्नो (त्यस समय) एकमात्र छोरा नारायण दासलाई पनि आफ्नो शरणमा लिन अनुरोध गरे। कबीर ले धर्मदास लाई देखाउनुभयो कि उनका छोरा नारायण दास काल को दूत थिए, र उनको उद्देश्य धर्मदास को भक्तिमा बाधा पुर्याउने थियो। धर्मदास लाई आफ्नो वंश कसरी अघि बढ्छ भन्ने चिन्ता भयो। उनको तनाव देखेर कबीर ले उनलाई ४२ पुस्ताको आशीर्वाद दिए ।