धर्म

धर्म भारतीय सम्प्रदायहरूमा धेरै अर्थहरू भएको एक प्रमुख अवधारणा हो। धर्म शब्दलाई अङ्ग्रेजी (वा अन्य युरोपेली भाषाहरू) मा अनुवाद गर्न नसकिने रूपमा लिइन्छ -यसलाई जीवन "सद्गुण" वा "धार्मिक र नैतिक कर्तव्यहरू" लाई कायम राख्ने "व्यवस्था र चलन" सँग मिल्दोजुल्दो व्यवहारलाई जनाउने बुझिन्छ। धर्म विपरितार्थ शब्द अधर्म हो।

Virtues such as ahimsa (non-violence)^[१]

Yoga, personal behaviour^[२]

Law and justice^[३]

व्युत्पत्ति

धर्म शब्द (//ˈdɑːrmə//′)^[४] को जड संस्कृत ध्र-मा रहेको छ, जसको अर्थ धैर्य हुनु सँग सम्बन्धित छ।^[५] यसबाट यसले "के स्थापित छ", र त्यसैले "कानून" को अर्थ लिन्छ। यो पुरानो वैदिक संस्कृत शब्द -धर्मन-बाट लिइएको हो, जसको शाब्दिक अर्थ "वाहक, समर्थक" हो, धार्मिक अर्थमा रतको एक पक्षको रूपमा कल्पना गरिएको छ।^[६]

इतिहास

हिस्ट्री अफ धर्मशास्त्रका लेखक पाण्डुरङ्ग वामन केनका अनुसार धर्म शब्द ऋग्वेदका मन्त्रहरूमा कम्तिमा ५६ पटक विशेषण वा नामको रूपमा देखा पर्दछ। पल हर्शका अनुसार धर्म शब्दको उत्पत्ति वैदिक हिन्दू धर्ममा भएको हो ।^[७]

ऋग्वेद मन्त्रहरूका अनुसार ब्रह्मनले ब्रह्माण्डलाई अराजकताबाट सिर्जना गरेका थिए, उनीहरूले पृथ्वी र सूर्य र ताराहरूलाई अलग राखे , उनीहरूले आकाशलाई पृथ्वीबाट टाढा र अलग राखे राख्छन्र स्थिर पार्छन् (धर-भूकम्प पर्वत र मैदानहरू) ।^[७]

देवताहरूले, मुख्यतया इन्द्र, त्यसपछि अव्यवस्थाबाट व्यवस्था, अराजकताबाट सद्भाव, अस्थिरताबाट स्थिरता प्रदान गर्दछन्- वेदमा धर्म शब्दको जडको रुपमा यी कार्य हरूको नाम लिइएको छ । पौराणिक श्लोकहरू पछि रचिएका मन्त्रहरूमा, धर्म शब्दले आकाशीय सिद्धान्तको रूपमा विस्तारित अर्थ लिन्छ र देवताहरूबाट अलग श्लोकहरूमा देखा पर्दछ। पॉल होर्शको दाबी अनुसार, यो एक अवधारणामा विकसित हुन्छ, जसको अथर्ववेदमा गतिशील कार्यात्मक अर्थ छ, उदाहरणका लागि, जहाँ यो ब्रह्माण्डीय नियम बन्छ जसले कारण र प्रभावलाई विषय मार्फत जोड्दछ। ^[७] यी प्राचीन ग्रन्थहरूमा, धर्मलाई एक अनुष्ठान अर्थ पनि लिइन्छ।

अनुष्ठान ब्रह्माण्डसँग जोडिएको छ, र "धर्मनी" लाई देवताहरूले विकारबाट व्यवस्था, अराजकताबाट संसार सिर्जना गर्न प्रयोग गर्ने सिद्धान्तहरूप्रति औपचारिक भक्तिसँग बराबरी गरिएको छ। ^[८]

जोरोस्ट्रियनवाद देना, जसको अर्थ "अनन्त कानून" पनि हो, संस्कृत "धर्म" सँग सम्बन्धित छ भन्ने मानिन्छ । । धर्मसँग मिल्दोजुल्दो ओभरल्यापिङ गर्ने विचारहरू अन्य प्राचीन संस्कृतिहरूमा पाइन्छः जस्तै चिनियाँ ताओ, इजिप्टियन माट, सुमेरियन मी।^[९]

हिन्दू धर्म

धर्म को सिद्धान्त हिन्दू धर्ममा एक सङ्गठित सिद्धान्त हो। यो सिद्धान्त मानिस एक्लो हुँदा, मानव र प्रकृति साथै निर्जीव वस्तुहरूसँगको अन्तरक्रियामा, बीच, ब्रह्माण्ड र यसका सबै भागहरूमा लागू हुन्छ ।^[९] यसले जीवन र ब्रह्माण्डलाई सम्भव बनाउने व्यवस्था र चलनलाई जनाउँछ, र व्यवहार, अनुष्ठान, समाजलाई शासन गर्ने नियमहरू, र नैतिकता यसमा पर्छ।^{[note १]} हिन्दू धर्म मा प्रत्येक व्यक्तिको धार्मिक कर्तव्य, नैतिक अधिकार र कर्तव्यहरू, र व्यवहारहरू पर्छ जसले सामाजिक व्यवस्था, सही आचरण, र सद्गुणीहरूलाई सक्षम बनाउँछ ।^[१०] भ्यान बुइटेननका अनुसार,^[११] धर्म, त्यो हो जुन सबै अस्तित्वमा रहेका प्राणीहरूले संसारमा सद्भाव र व्यवस्था कायम राख्न स्वीकार र सम्मान गर्नुपर्दछ।^[११] यो न त कार्य हो न त परिणाम। यो त प्राकृतिक नियमहरू हो जसले कार्यलाई मार्गदर्शन गर्दछ, नतिजा सिर्जना गर्दछ र संसारमा अराजकता रोक्छ। यसमा कर्तव्य, अधिकार, कानुन, आचरण, सद्गुण र "सही जीवनशैली" समावेश छ।^[१२]

हिन्दू सिद्धान्तमा, धर्ममा सामान्यतया विभिन्न पक्षहरू समावेश छन्ः

सनातन धर्म, धर्मको अनन्त र अपरिवर्तनीय सिद्धान्तहरू।
वर्णाश्रम धर्म, जीवनको विशिष्ट चरणहरूको कर्तव्य वा अन्तर्निहित कर्तव्यहरू।^[१३]
स्वाधर्म, आफ्नै व्यक्तिगत कर्तव्य ^[१४]^[१५]
आपद धर्म, प्रतिकूलताको समयमा निर्धारित धर्म ^[१५]
साधारण धर्म, जीवनको चरणहरू जस्तोसुकै भए पनि नैतिक कर्तव्यहरू।^[१६] ^[१८]^{[note २]}
युगधर्म, निश्चित युगका लागि मान्य धर्म र त्यस युगको अन्त्य पछियो परिवर्तन हुनसक्छ ।^[१९]

बौद्ध धर्म

बौद्ध सम्प्रदायले धर्मको हिन्दू दृष्टिकोणलाई "ब्रह्माण्ड कानून" को रूपमा राखेको थियो, कर्म को कामको रुपमा स्वीकार गर्छ । धर्म शब्दले (पालीः धम्म ) पछि बुद्ध शिक्षा (परियत्ती), बुद्धको शिक्षाको अभ्यास (पतिपट्टी)लाई जनाउँन सुरु गर्‍यो। बौद्ध दर्शन, धम्म/धर्म "घटना" को लागि पनि शब्द हो।

जैन दर्शन

जैन दर्शनमा धर्म शब्द यसका सबै प्रमुख ग्रन्थहरूमा पाइन्छ। यसको सान्दर्भिक अर्थ छ र यसले धेरै विचारहरूलाई बुझाउँछ। व्यापक अर्थमा, यसको अर्थ जिनहरूको शिक्षा, वा कुनै पनि आध्यात्मिक स्कूलको शिक्षा, सर्वोच्च मार्ग,^[२०] सामाजिक-धार्मिक कर्तव्य,^[२१] र उच्चतम मङ्गला (पवित्र) हो।^[२२]^[२३]

सिख दर्शन

सिखहरू लागि, धर्म शब्द (ढाँचा:Langx, धर्म) को अर्थ धार्मिकता र उचित धार्मिक अभ्यासको मार्ग हो।^[२४] गुरु ग्रन्थ साहिब धर्म कर्तव्य र नैतिक मूल्यका रूपमा बुझाउँछ। पश्चिमी संस्कृतिमा3 एचओ आन्दोलन, जसले केही सिख विश्वासहरू समावेश गरेको छ, सिख धर्मलाई धर्म, नैतिक कर्तव्य र जीवनशैलीको रूपमा परिभाषित गर्दछ।^[२५]

प्रतीकहरूमा धर्म

भारतको झण्डा केन्द्रमा रहेको पाङ्ग्राले अशोकको धम्मको प्रतीक हो।

भारतीय सभ्यतामा धर्म महत्त्व सन् १९४७ मा भारतको अशोक चक्र, धर्म (धर्मको चक्र) लाई यसको झण्डा मा केन्द्रीय मोटिफको रूपमा समावेश गरिएको छ।^[२६]

यो पनि हेर्नुहोस्

अय्यवजी
धम्मपद
कर्म
हिन्दू साम्राज्य र राजवंशहरूको सूची

सन्दर्भ सामग्रीहरू

↑
see below:
- Van Buitenen (1957);
- Fitzgerald, James (2004), "Dharma and its Translation in the Mahābhārata", Journal of Indian philosophy, 32(5), pp. 671–685; Quote – "virtues enter the general topic of dharma as 'common, or general, dharma', ..."
↑
see:
- Frawley, David (2009), Yoga and Ayurveda: Self-Healing and Self-Realization, आइएसबिएन ९७८-०-९१४९-५५८१-८; Quote – "Yoga is a dharmic approach to the spiritual life...";
- Harvey, Mark (1986), The Secular as Sacred?, Modern Asian Studies, 20(2), pp. 321–331.
↑ Jackson, Bernard S. (1975), "From dharma to law", The American Journal of Comparative Law, Vol. 23, No. 3 (Summer, 1975), pp. 490–512.
↑ Wells, John C. (२००८), Longman Pronunciation Dictionary (3rd संस्करण), Longman, आइएसबिएन 978-1-4058-8118-0।
↑ Barnhart, R. K. (ed.) (1998) Chambers Dictionary of Etymology.
↑ Day 1982, पृष्ठ. 42–45.
↑ ^७.० ^७.१ ^७.२ Horsch 2004.
↑ Horsch 2004, पृष्ठ. 430–431.
↑ ^९.० ^९.१ Rosen 2006, पृष्ठ. 34–45.
↑ "Dharma", The Columbia Encyclopedia, 6th ed.
↑ ^११.० ^११.१ Van Buitenen 1957.
↑ see:
↑ Conlon 1994, पृष्ठ 50.
↑ Fritzman 2015, पृष्ठ 326.
↑ ^१५.० ^१५.१ Grimes 1996, पृष्ठ 112.
↑ Kumar & Choudhury 2021, पृष्ठ 8.
↑ ^१७.० ^१७.१ Grimes 1996, पृष्ठ 12.
↑ The common duties of Sadharana-dharma is based on the idea that, individuals (Jiva) are born with a number of debts, hence through common moral duties prescribed in the Sadharana dharma would help to repay one's debts to the humanity.^[१७]
↑ Grimes 1996, पृष्ठ 112-113.
↑ Clarke, Peter B.; Beyer, Peter (२००९), The World's Religions: Continuities and Transformations, Taylor & Francis, पृ: ३२५, आइएसबिएन 978-1-135-21100-4।
↑ Brekke, Torkel (२००२), Makers of Modern Indian Religion in the Late Nineteenth Century, Oxford University Press, पृ: १२४, आइएसबिएन 978-0-19-925236-7।
↑ Cort 2001, पृष्ठ 100.
↑ Cort 2001, पृष्ठ. 192–194.
↑ Rinehart, Robin (2014), in Pashaura Singh, Louis E. Fenech (eds.), The Oxford Handbook of Sikh Studies, आइएसबिएन ९७८-०-१९-९६९९३०-८, Oxford University Press, pp. 138–139.
↑ Dusenbery, Verne (2014), in Pashaura Singh, Louis E. Fenech (eds.), The Oxford Handbook of Sikh Studies, आइएसबिएन ९७८-०-१९-९६९९३०-८, Oxford University Press, pp. 560–568.
↑ Narula, S. (2006), International Journal of Constitutional Law, 4(4), pp. 741–751.

टिप्पणी

↑ उद्दरण त्रुटी: अवैध <ref>चिनो; ODWR-Dharma नामको सन्दर्भका लागि कुनै पाठ प्रदान गरिएको छैन
↑ The common duties of Sadharana-dharma is based on the idea that, individuals (Jiva) are born with a number of debts, hence through common moral duties prescribed in the Sadharana dharma would help to repay one's debts to the humanity.^[१७]

[1] see below:
Van Buitenen (1957);

Fitzgerald, James (2004), "Dharma and its Translation in the Mahābhārata", Journal of Indian philosophy, 32(5), pp. 671–685; Quote – "virtues enter the general topic of dharma as 'common, or general, dharma', ..."

[2] Van Buitenen (1957);

[3] Fitzgerald, James (2004), "Dharma and its Translation in the Mahābhārata", Journal of Indian philosophy, 32(5), pp. 671–685; Quote – "virtues enter the general topic of dharma as 'common, or general, dharma', ..."

[2] see:
Frawley, David (2009), Yoga and Ayurveda: Self-Healing and Self-Realization, आइएसबिएन ९७८-०-९१४९-५५८१-८; Quote – "Yoga is a dharmic approach to the spiritual life...";

Harvey, Mark (1986), The Secular as Sacred?, Modern Asian Studies, 20(2), pp. 321–331.

[5] Frawley, David (2009), Yoga and Ayurveda: Self-Healing and Self-Realization, आइएसबिएन ९७८-०-९१४९-५५८१-८; Quote – "Yoga is a dharmic approach to the spiritual life...";

[6] Harvey, Mark (1986), The Secular as Sacred?, Modern Asian Studies, 20(2), pp. 321–331.

[3] Jackson, Bernard S. (1975), "From dharma to law", The American Journal of Comparative Law, Vol. 23, No. 3 (Summer, 1975), pp. 490–512.

[4] Wells, John C. (२००८), Longman Pronunciation Dictionary (3rd संस्करण), Longman, आइएसबिएन 978-1-4058-8118-0।

[EtymologicalDictionary-5] Barnhart, R. K. (ed.) (1998) Chambers Dictionary of Etymology.

[FOOTNOTEDay198242–45-6] Day 1982, पृष्ठ. 42–45.

[FOOTNOTEHorsch2004-7] ७.० ^७.१ ^७.२ Horsch 2004.

[FOOTNOTEHorsch2004430–431-8] Horsch 2004, पृष्ठ. 430–431.

[FOOTNOTERosen200634–45-9] ९.० ^९.१ Rosen 2006, पृष्ठ. 34–45.

[11] "Dharma", The Columbia Encyclopedia, 6th ed.

[FOOTNOTEVan_Buitenen1957-12] ११.० ^११.१ Van Buitenen 1957.

[srdtce2-13] see:

[FOOTNOTEConlon199450-14] Conlon 1994, पृष्ठ 50.

[FOOTNOTEFritzman2015326-15] Fritzman 2015, पृष्ठ 326.

[FOOTNOTEGrimes1996112-16] १५.० ^१५.१ Grimes 1996, पृष्ठ 112.

[FOOTNOTEKumarChoudhury20218-17] Kumar & Choudhury 2021, पृष्ठ 8.

[FOOTNOTEGrimes199612-18] १७.० ^१७.१ Grimes 1996, पृष्ठ 12.

[19] The common duties of Sadharana-dharma is based on the idea that, individuals (Jiva) are born with a number of debts, hence through common moral duties prescribed in the Sadharana dharma would help to repay one's debts to the humanity.^[१७]

[FOOTNOTEGrimes1996112-113-21] Grimes 1996, पृष्ठ 112-113.

[22] Clarke, Peter B.; Beyer, Peter (२००९), The World's Religions: Continuities and Transformations, Taylor & Francis, पृ: ३२५, आइएसबिएन 978-1-135-21100-4।

[23] Brekke, Torkel (२००२), Makers of Modern Indian Religion in the Late Nineteenth Century, Oxford University Press, पृ: १२४, आइएसबिएन 978-0-19-925236-7।

[FOOTNOTECort2001100-24] Cort 2001, पृष्ठ 100.

[FOOTNOTECort2001192–194-25] Cort 2001, पृष्ठ. 192–194.

[rinehart138-26] Rinehart, Robin (2014), in Pashaura Singh, Louis E. Fenech (eds.), The Oxford Handbook of Sikh Studies, आइएसबिएन ९७८-०-१९-९६९९३०-८, Oxford University Press, pp. 138–139.

[27] Dusenbery, Verne (2014), in Pashaura Singh, Louis E. Fenech (eds.), The Oxford Handbook of Sikh Studies, आइएसबिएन ९७८-०-१९-९६९९३०-८, Oxford University Press, pp. 560–568.

[28] Narula, S. (2006), International Journal of Constitutional Law, 4(4), pp. 741–751.

[ODWR-Dharma-10] उद्दरण त्रुटी: अवैध <ref>चिनो; ODWR-Dharma नामको सन्दर्भका लागि कुनै पाठ प्रदान गरिएको छैन

[20] The common duties of Sadharana-dharma is based on the idea that, individuals (Jiva) are born with a number of debts, hence through common moral duties prescribed in the Sadharana dharma would help to repay one's debts to the humanity.^[१७]

[१]

[२]

[३]

[४]

[५]

[६]

[७]

[८]

[९]

[note १]

[१०]

[११]

[१२]

[१३]

[१४]

[१५]

[१६]

[१८]

[note २]

[१९]

[२०]

[२१]

[२२]

[२३]

[२४]

[२५]

[२६]

[१७]