एल्मुनियम

'एल्युमिनियम' (हलुङ्गो) एक हलुको र चम्किलो धातु हो। यसलाई Al ले जनाइन्छ। यसलाई विभिन्न भाडावर्तन र हवाईजहाज लगायतका सवारीसाधनका पाटपुर्जा निर्माण गर्न उपयोगमा ल्याइन्छ।

एल्मुनियम   _१३Al

उच्चारण	aluminium: /ˌæl(j)ʊˈmɪniəm/ ( ) (AL-(y)uu-MIN-ee-əm) aluminum: /əˈluːmənəm/ ( ) (ə-LOO-mə-nəm)
उपस्थिति	चाँदी रङ्गको खैरो धातु
आणविक तौल Ar°(Al)
	ढाँचा:Infobox element/symbol-to-saw/standardढाँचा:Infobox element/symbol-to-saw/CIAAW-saw-element-page ढाँचा:Infobox element/symbol-to-saw/abridged (abridged)ढाँचा:CIAAW2021
आवर्त सारणीमा एल्मुनियम
B ↑ Al ↓ Ga म्याग्नेसियम ← एल्मुनियम → सिलिकन
आणविक सङ्ख्या	१३
रसायनीक तत्वको श्रेणी	धातु अन्य
ग्रुप	period 3
आवर्त	period 3
ब्लक	पि-ब्लक
इलेक्ट्रोन विन्यास	[Ne] 3s2 3p1
प्रत्येक कक्षमा इलेक्ट्रोनहरूको सङ्ख्या	२, ८, ३
भौतिक विशेषता
प्रावस्था	solid
पग्लने विन्दु	९३३.४७ के ​(६६०.३२ °से, ​१२२०.५८ °फ)
उम्लने विन्दु	२७९२ K ​(२५१९ °से, ​४५६६ °फ)
पग्लने विन्दुको आन्तरिक उष्मागतिक क्षमता	१०.७१ किलोजुल/मोल−१]]
वाष्पीकरणको अन्तरिक उष्मागतिक क्षमता	२९४.० kJ·mol−১
ताप क्षमता	२४.२०० J·mol−१·K−१
आणविक विशेषता
अक्सीकरण अवस्था	३, २, १ ​amphoteric oxide
विद्युत् ऋणात्मकता	१.६१ (पलिङ स्केल)
आयनीकरण ऊर्जा	(अधिक)
आणविक अर्धव्यास	empirical: १४३ पिकोमिटर
समयोजी अर्धव्यास	१२१±४ pm
भ्यान डर वल्स अर्धव्यास	१८४ pm
विविध
क्रिस्टल संरचना	​face-centered cubic (fcc)
आवाजको गति	পাতলা रडमा: (rolled) ५,००० m·s−১ (at r.t.)
तापीय परिवाहीता	२३७ W·m−१·K−१
कुरी विन्दु	इतिहास
[[को आइसोटोप]]

भौतिक गुणहरू

एल्युमिनियम धातुको रंग चाँदीको समान सेतो देखि हल्के खैरो सम्म हुन्छ। सबै धातु ऐनाहरूमा मध्य एल्युमिनियम मिररहरू पराबैंगनी र टाढा इन्फ्रारेड प्रकाशको लागि सबैभन्दा प्रतिबिम्बित हुन्छन्।

इलेक्ट्रोन शेल

एल्युमिनियम एटममा 13 इलेक्ट्रोनहरू छन्, ढाँचा:Bracket 3s² 3p¹ को इलेक्ट्रोन कन्फिगरेसन मा तीनवटा इलेक्ट्रोनहरू स्थिर नोबल ग्याँस कन्फिगरेसनभन्दा बाहिर छन्। तदनुसार, एल्युमिनियमको संयुक्त पहिलो तीन आयनीकरण ऊर्जाहरू मात्र चौथो आयनीकरण ऊर्जा भन्दा धेरै कम छन्।

प्राकृतिक उपलब्धता

पृथ्वी

समग्रमा, पृथ्वीको १.५९% द्रव्यमान एल्युमिनियमको छ। द्रव्यमानको हिसाबद्वारा प्रचुर मात्रामा सातौं हो।

प्रयोग

एल्युमिनियमको प्रमुख उपयोगहरू निम्न छन् :

• यातायात (अटोमोबाइल, विमान, ट्रक, रेल ,कार, समुद्री जहाज, साइकल, अन्तरिक्ष यान, आदि)। एल्युमिनियमको कम घनत्वको कारण प्रयोग गरिन्छ;
• प्याकेजिङ (क्यान, पन्नी, फ्रेम, आदि)। एल्युमिनियम प्रयोग गरिन्छ किनभने यो विषाक्त रहित  र स्प्लिन्टर-प्रूफ हुन्छ;
• भवन र निर्माण (झ्याल्, ढोका, साइडिंग, भवन तार, म्यान, छत, आदि)। स्टील भन्दा सस्तो भएकोले, हल्कापन, खिया प्रतिरोध, वा इन्जिनियरिङ कार्यहरूमा महत्त्वपूर्ण हुँदा एल्युमिनियम प्रयोग गरिन्छ;
• बिजुली-सम्बन्धित प्रयोग (कंडक्टर मिश्र धातु, मोटरहरू, र जेनेरेटरहरू, ट्रान्सफर्मरहरू, क्यापेसिटरहरू, आदि)। एल्युमिनियम प्रयोग गरिन्छ किनभने यो तुलनात्मक रूपमा सस्तो, अत्यधिक प्रवाहकीय, पर्याप्त मेकानिकल बल र कम घनत्व छ, र क्षरण प्रतिरोध गर्दछ;
• खाना पकाउने भाँडादेखि फर्निचरसम्मका घरायसी वस्तुहरू। कम घनत्व, राम्रो टिकाउ, निर्माण गर्न सजिलो, र स्थायित्व एल्युमिनियम उपयोगको मुख्य कारक हो;
• मेसिनरी र उपकरण (प्रशोधन उपकरण, पाइप, उपकरण)। एल्युमिनियमको खिया प्रतिरोध, गैर-पाइरोफोरिसिटी, र मेकानिकल बलको कारण प्रयोग गरिन्छ।

रसायनिक तत्व

यो पनि हेर्नुहोस्

• रसायन शास्त्र
• भौतिक शास्त्र
• जीव शास्त्र

Bibliography

• Davis, J. R. (१९९९), Corrosion of Aluminum and Aluminum Alloys (अङ्ग्रेजीमा), ASM International, आइएसबिएन 978-1-61503-238-9।