लुम्बिनी प्रदेश
लुम्बिनी प्रदेश नेपालको संविधान २०७२ ले विक्रम सम्वत २०७२ असोज ३ मा राज्य विभाजन गरी बनेका ७ प्रदेशहरू मध्ये एक हो।[१] यो प्रदेश नेपालको चौथो सबैभन्दा बढी जनसङ्ख्या भएको प्रदेश र क्षेत्रफल अनुसार तेस्रो ठूलो प्रदेश हो। लुम्बिनीको उत्तरमा गण्डकी प्रदेश र कर्णाली प्रदेश, पश्चिममा सुदुरपश्चिम प्रदेश, दक्षिणमा भारतको उत्तर प्रदेश र बिहार रहेको छ। लुम्बिनी दुई नेपाली प्रदेश मध्ये एक हो जससँग भारतसँग मात्र अन्तर्राष्ट्रिय सीमा छ। लुम्बिनीको राजधानी देउखुरी, यस प्रदेशको भौगोलिक केन्द्रको नजिक छ। यस प्रदेशका ठूला शहरहरू रुपन्देही जिल्लाको बुटवल र सिद्धार्थनगर, बाँके जिल्लाको नेपालगन्ज, पाल्पा जिल्लाको तानसेन र दाङ जिल्लाको घोराही र तुलसीपुर हो।
लुम्बिनी प्रदेश | |
|---|---|
.jpg)     शीर्ष बायाँ देखि दाँया लुम्बिनीमा मायादेवी मन्दिर, ढोरपाटन शिकार आरक्ष, रानीमहल, बागेश्वरी मन्दिर र बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जमा पाटे बाघ | |
 लुम्बिनी प्रदेशको स्थान | |
| राष्ट्र |  नेपाल |
| प्रदेश विभाजन | २०७२ असोज ३ |
| राजधानी | देउखुरी |
| सबैभन्दा ठूलो सहर | घोराही |
| जिल्लाहरू | १२ |
| सरकार | |
| • अङ्ग | लुम्बिनी प्रदेश सरकार |
| • मुख्य मन्त्री | लिला गिरि |
| क्षेत्रफल | |
| • जम्मा | २२,२८८ किमी२ (८६०५ वर्ग माइल) |
| जनसङ्ख्या | |
| • जम्मा | ४५४०२२२ |
| • घनत्व | २००/किमी२ (५३०/वर्ग माइल) |
| समय क्षेत्र | युटिसी+५:४५ (नेपालको प्रमाणिक समय) |
| भूसङ्केत | NP-FI |
व्युत्पत्तिसम्पादन
लुम्बिनी प्रदेशको नाम बुद्ध धर्मका संस्थापक गौतम बुद्धको जन्मस्थल लुम्बिनीको पवित्र तीर्थस्थलको नामबाट राखिएको छ। प्रदेश सभाले अक्टोबर २०२० मा लुम्बिनी प्रदेशलाई स्थायी नामको रूपमा अपनायो र यसको शुरुवाती नाम प्रदेश नं पाँच लाई बदलियो र देउखुरीलाई यस प्रदेशको राज्यको राजधानी घोषित गरियो।[२][३][४]
भूगोलसम्पादन
यस प्रदेशको कुल क्षेत्रफल २२,२८८ वर्ग किलोमिटर सहित देशको कुल क्षेत्रफलको १५.१% ओगटेको छ। यो प्रदेश उत्तरदेखि दक्षिणमा १५० किलोमिटर र पूर्व पश्चिममा यसको अधिकतम चौडाइमा ३०० किमी फैलिएको छ।[५]र एक मात्र हिमाली जिल्ला रुकुम पूर्व रहेको छ।
यो प्रदेश उत्तरमा पहाड र दक्षिणमा गङ्गाको मैदानहरूले घेरिएको छ। पूर्वी सीमा काली गण्डकी नदीले गठन गरेको हो। लुम्बिनी प्रान्तमा मुख्यतया तराई मैदान, पहाड र उपत्यकाहरू छन्। कर्णाली, पूर्वी राप्ती, बबई, गण्डकी र तिनाउ जस्ता नदी पानीको भरपर्दो स्रोत हुन् र यसले जलविद्युत् उत्पादन र बहावमा सिंचाईको सम्भावित अवसर प्रदान गर्दछ।
यो प्रदेश पाँच मुख्य क्षेत्रहरूमा विभाजन गर्न सकिन्छ उत्तरबाट सुरू हुँदै, जस्तै।[६]
- उच्च हिमालय (३.१%)
- उच्च हिमाल (९.१%)
- मध्य पहाड (३२.२%)
- सिवालिक क्षेत्र (२७.९%)
- तराई क्षेत्र (२७.६%)।
मौसमसम्पादन
लुम्बिनीको उप-उष्णकटिबंधीय हावापानी रहेको छ र चार ऋतुहरूको अनुभव गर्दछ। जनवरी र फेब्रुअरीमा जाडोपछि मार्च र मे बीचको ग्रीष्मकाल र जून र सेप्टेम्बरको बीचमा मानसूनको मौसम हुन्छ।
प्रशासनिक उपविभागहरूसम्पादन
यो प्रदेशमा कुल १०९ स्थानीय प्रशासनिक एकाईहरू छन् जसमा ४ उप-महानगरहरू, ३२ शहरी नगरपालिका र ७३ ग्रामीण नगरपालिकाहरू सामेल छन्। लुम्बिनी प्रदेश १२ जिल्लामा विभाजित छ, जुन तल सूचीकृत छ। जिल्ला, जिल्ला समन्वय समितिका प्रमुख र जिल्ला प्रशासन अधिकारीद्वारा प्रशासित हुन्छ। जिल्लाहरू थप नगरपालिका वा ग्रामीण नगरपालिकाहरूमा विभाजित छन्।[७][८]
राज्यको प्रशासनिक पुनर्निर्माण पछि, नवलपरासी जिल्ला र रुकुम जिल्लालाई क्रमशः परासी जिल्ला र नवलपुर जिल्ला, र पूर्वी रुकुम जिल्ला र पश्चिमी रुकुम जिल्लामा विभाजित गरियो।
सन्दर्भ सामग्रीहरूसम्पादन
- ↑ "Nepal Provinces", statoids.com, अन्तिम पहुँच २०१६-०३-२१।
- ↑ "It’s official now: Dang is capital of Province 5, renamed as Lumbini", OnlineKhabar, अन्तिम पहुँच २०२०-१०-०६।
- ↑ "Province 5 to be named Lumbini, Dang's Deukhuri permanent capital", MyRepública, अन्तिम पहुँच २०२०-१०-०६।
- ↑ "Province 5 named Lumbini Province after 79/83 votes", AjakoNepal, अन्तिम पहुँच २०२०-१०-०६।
- ↑ Shrestha, SI Arjun, "Introduction", lumbini.nepalpolice.gov.np (en-gbमा), अन्तिम पहुँच २०२१-०१-१२।
- ↑ "Lumbini Province", Nepal Outlook | Believe in Data (en-USमा), अन्तिम पहुँच २०२१-०१-१७।
- ↑ "स्थानिय तह", 103.69.124.141, मूलबाट २०१८-०८-३१-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २०१८-०४-२७।
- ↑ "Govt decides to divide parts of Rukum and Nawalparasi", kathmandupost.com (Englishमा), अन्तिम पहुँच २०२१-०१-०१।