भारतमा बोलिने भाषाहरू

भारत गणतन्त्रमा बोलिने भाषाहरू धेरै भाषा परिवारहरुसँग सम्बन्धित छन्, जसमा प्रमुख भनेको ७८.०५% आर्य भाषाहरू र १९.६४% भारतीयहरूले बोल्ने द्राविड भाषाहरू हुन्; दुबै परिवारहरू सँगै कहिलेकाहीँ भारतीय भाषाहरू भनेर चिनिन्छन्। बाँकी २.३१% जनसङ्ख्याले बोल्ने भाषाहरू आग्नेसियाली, चिनियाँ तिब्बती, ताई-काडाइ र केही अन्य साना भाषा परिवारहरू र पृथकहरू हुन्। पपुवा न्युगिनी (८४०) पछि भारतमा दोस्रो सबैभन्दा धेरै भाषाहरू (७८०) छन्।

भारतका भाषाहरू
भारतीय उपमहाद्वीपका भाषा परिवार निहाली, कुसुन्डा र थाई भाषाहरू देखाइएका छैनन्।
आधिकारिक भाषाहरू	असमिया बङ्गाली बोडो डोगरी अङ्ग्रेजी गुजराती हिन्दी कन्नड कश्मीरी कोङ्कणी मैथिली मलयालम मराठी मणिपुरी नेपाली ओडिया पन्जाबी संस्कृत सन्थाली सिन्धी तमिल तेलगु उर्दु
साङ्केतिक भाषाहरू	भारतीय साङ्केतिक भाषा

भारतीय संविधानको आठौँ अनुसूचीले २२ भाषाहरूलाई सूचीबद्ध गरेको छ, जसलाई अनुसूचित भाषाको रूपमा उल्लेख गरिएको छ र मान्यता, स्थिति र आधिकारिक प्रोत्साहन दिइएको छ। यसबाहेक, भारत सरकारले कन्नड, मलयालम, ओडिया, संस्कृत, तमिल र तेलगुलाई शास्त्रीय भाषाको विशिष्टता प्रदान गरेको छ। यो दर्जा समृद्ध विरासत र स्वतन्त्र प्रकृति भएका भाषाहरूलाई दिइएको छ।

हिन्दी, जहाँ आज भारतमा पहिलो भाषा बोल्नेहरूको सबैभन्दा ठुलो सङ्ख्या छ, उत्तरी र मध्य भारतका अधिकांश भागहरूमा भाषाको रूपमा कार्य गर्दछ। यद्यपि, दक्षिण भारतमा विशेष गरी तमिलनाडु र कर्नाटक राज्यहरूमा हिन्दी लागु गरिएकोमा चिन्ता व्यक्त गरिएको छ। महाराष्ट्र, पश्चिम बङ्गाल, असम, पन्जाब र अन्य गैर-हिन्दी क्षेत्रका केही मानिसहरूले पनि हिन्दी थोपरिएकोमा चिन्ता व्यक्त गर्न थालेका छन्। बङ्गाली देशको दोस्रो सबैभन्दा बढी बोलिने र बुझिने भाषा हो जहाँ पूर्वी र उत्तरपूर्वी क्षेत्रहरूमा वक्ताहरूको उल्लेखनीय सङ्ख्या छ। दक्षिण-पश्चिममा वक्ताहरूको उल्लेखनीय सङ्ख्याको साथ मराठी देशको तेस्रो सबैभन्दा बढी बोलिने र बुझिएको भाषा हो, त्यसपछि तेलगु, जुन दक्षिण-पूर्वी क्षेत्रमा सबैभन्दा बढी बोलिने गरिन्छ।

भारतको सन् २०११ को जनगणना अनुसार हिन्दी भारतको सबैभन्दा तीव्र गतिले विकास भइरहेको भाषा हो, त्यसपछि कश्मीरी दोस्रो स्थानमा छ, मणिपुरी साथै गुजराती तेस्रो स्थानमा र बङ्गाली चौथो स्थानमा छ।

भाषाहरू

सन् २०११ भारतको जनगणना

पहिलो, दोस्रो र तेस्रो भाषाहरू भारतमा वक्ताहरूको सङ्ख्याको आधारमा (२०११ को जनगणना)

भाषा	पहिलो भाषा वक्ताहरू		दोस्रो भाषा	तेस्रो भाषा	कुल वक्ताहरू
	सङ्ख्याहरू	कुल जनसङ्ख्याको प्रतिशतको रूपमा	वक्ताहरू (मिलियन)		(मिलियन)	कुल जनसङ्ख्याको प्रतिशतको रूपमा
हिन्दी	५२८,३४७,१९३	४३.६३	१३९	२४	६९२	५७.१
बङ्गाली	९७,२३७,६६९	८.३०	९	१	१०७	८.९
मराठी	८३,०२६,६८०	६.८६	१३	३	९९	८.२
तेलगु	८१,१२७,७४०	६.७०	१२	१	९५	७.८
तमिल	६९,०२६,८८१	५.७०	७	१	७७	६.३
गुजराती	५५,४९२,५५४	४.५८	४	१	६०	५.०
उर्दु	५०,७७२,६३१	४.१९	११	१	६३	५.२
कन्नड	४३,७०६,५१२	३.६१	१४	१	५९	४.९
ओडिया	३७,५२१,३२४	३.१०	५	०.०३	४३	३.५
मलयालम	३४,८३८,८१९	२.८८	०.०५	०.०२	३६	२.९
पन्जाबी	३३,१२४,७२६	२.७४	०.०३	०.००३	३६	३.०
असमिया	१५,३११,३५१	१.२६	७.४८	०.७४	२४	२.०
मैथिली	१३,५८३,४६४	१.१२	०.०३	०.००३	१४	१.२
मणिपुरी	१,७६१,०७९	०.१५	०.४	०.०४	२.२५	०.२
अङ्ग्रेजी	२५९,६७८	०.०२	८३	४६	१२९	१०.६
संस्कृत	२४,८२१	०.००१८५	०.०१	०.००३	०.०२५	०.००२

भाषा परिवार

नृजातीय भाषामा दक्षिण एसियाका भाषाहरूले यस क्षेत्रको जटिल इतिहास र भूगोललाई प्रतिबिम्बित गर्दै भाषा परिवार, भाषा फिला र एकल भाषाको जटिल प्याचवर्क बनाउँदछ। भारतमा बोलिने भाषाहरू धेरै भाषा परिवारहरुसँग सम्बन्धित छन्, प्रमुख भाषाहरू ७८.०५% भारतीयहरूले बोल्ने आर्य भाषाहरू र १९.६४% भारतीयहरूले बोल्ने द्रविड भाषाहरू हुन्। वक्ताहरूको सन्दर्भमा सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण भाषा परिवारहरू हुन्:

परिवार	जनसङ्ख्या (२०१८)
आर्य भाषा परिवार	१,०४५,००,००० (७८.०५%)
द्रविड भाषा परिवार	२६५,०००,००० (१९.६४%)
आग्नेसियाली भाषा परिवार	अज्ञात
चिनियाँतिब्बती भाषा परिवार	अज्ञात
क्रा–दाइ भाषा परिवार	अज्ञात
महा अन्डमानी भाषा परिवार	अज्ञात
भारतमा बोलिने भाषाहरू	१,३४०,००,०००