नेपालमा साम्यवाद

नेपालमा साम्यवाद जरा २००७ सालको क्रान्ति र त्यसपछि निरंकुश राणा शासन पतन र नेपालमा लोकतन्त्र स्थापनामा छ। नेपाल कम्युनिस्ट आन्दोलन धेरै पटक गुटमा विभाजित भएको छ र धेरै गुटहरू कहिलेकाहीँ एउटै गुटमा पनि एकसाथ आएका छन्। यसमा खुला राजनीतिक बहसबाट प्रतिबन्धित भएको इतिहास छ, साथै छापामार विद्रोहलाई अँगाल्ने धेरै उदाहरणहरू छन्, विशेष गरी १९९० र २००० को दशकको सुरुमा भएको माओवादी विद्रोह जसले नेपाली गृहयुद्ध निम्त्यायो र कम्तिमा १७,००० जनाको ज्यान लियो।

नेपाली कम्युनिस्ट पार्टीहरूले परम्परागत झन्डामा हथौडा र हँसिया प्रयोग गर्छन् जुन क्रमशः मजदुर र किसानहरूको प्रतिनिधित्व गर्दछ।

इतिहास

राणा शासनकालमा नेपाल बाँकी विश्वबाट अलग भएको कारण साम्यवाद नेपालमा अपेक्षाकृत ढिलो आइपुग्यो। सन् १९३० सम्ममा कम्युनिस्ट लेखनहरू नेपालमा तस्करी हुन थालेका थिए र चार महान सहिदहरू मध्ये दुई जना दशरथ चन्द र गङ्गालाल श्रेष्ठ कम्युनिस्ट साहित्यका पाठक थिए। देश अझै पनि धेरै हदसम्म अशिक्षित थियो। नेपालको पहिलो कम्युनिस्ट पार्टी बन्ने धेरैजसो भारतीय स्वतन्त्रता सङ्ग्राम समयमा जन्मिएको थियो।

नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी

नेपालमा कम्युनिस्ट आन्दोलनको इतिहास नेपाली कम्युनिस्टका पिता पुष्पलाल श्रेष्ठ र पहिलो नेपाली कम्युनिस्ट पार्टी, नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीका संस्थापक र महासचिवमा रहेको छ। गङ्गालाल श्रेष्ठका कान्छो भाइ पुष्पलाल सानै उमेरमा निरंकुश राणा शासनविरुद्धको राजनीतिक लडाइमा सामेल भए। उनले आफ्नो राजनीतिक जीवनको सुरुवात नेपाल प्रजा परिषदको सदस्यको रूपमा गरेका थिए, जुन महान् सहिदहरूको मृत्युदण्डपछि १९४१ मा विघटन भएको थियो। भारतको स्वतन्त्रता आन्दोलनको एक हिस्सा बनेर भारतमा रहेका धेरै नेपाली विद्यार्थी, नेता तथा कार्यकर्ता राणा शासनविरुद्ध सचेत राजनीतिक आन्दोलनको जन्म दिने र नेपालमा लोकतन्त्र ल्याउने साझा लक्ष्यमा संगठित हुन थाले।

नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (मार्क्सवादी–लेनिनवादी)

मदन भण्डारी नेपाली कम्युनिस्ट आन्दोलनका सबैभन्दा प्रभावशाली चिन्तक थिए।

देखा पर्ने सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण गुटहरू मध्ये एक युवा कार्यकर्ता मोहन चन्द्र अधिकारी, चन्द्र प्रकाश मैनाली र राधा कृष्ण मैनाली नेतृत्वमा रहेको र छिमेकी उत्तर-पूर्वी भारतमा नक्सलवादी छापामार आन्दोलनको वास्तुकार चारु मजूमदार प्रभावित रहेको झपा आन्दोलन भनेर चिनिने छापामार आन्दोलन थियो। सन् १९७१ मा छापामार विद्रोह अचानक रोकियो, जब नेपाली सेना प्रभावकारी प्रति-विद्रोह सुरु गऱ्यो, धेरै कार्यकर्ताहरूको मृत्यु भयो।

नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (एकीकृत समाजवादी)

नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (एकीकृत समाजवादी) नेपालको तेस्रो ठुलो कम्युनिस्ट पार्टी हो। माधवकुमार नेपालको नेतृत्वमा सन् २०२१ अगस्टमा गठन भएको थियो। पार्टी अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीको अधिनायकवाद, अहंकार र एकाधिकारको कारण देखाउँदै नेकपा (एमाले) बाट अलग भएको हो। नेपाललाई पूर्वप्रधानमन्त्री झलनाथ खनाल, वरिष्ठ कम्युनिस्ट नेता प्रदीप नेपाल, ३२ सांसद र देशभरका लाखौं पार्टीका सदस्यले समर्थन गरेका थिए। पार्टीले मार्क्सवाद–लेनिनवाद र जन बहुदलीय प्रजातन्त्रको मान्यतालाई पछ्याउँछ। यो पार्टी नेपालका प्रमुख चार दलमध्ये एक बनेको छ।

नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (एकीकृत मार्क्सवादी-लेनिनवादी)

मनमोहन अधिकारीको नेतृत्वमा रहेको नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (एकीकृत मार्क्सवादी–लेनिनवादी) (नेकपा एमाले) ले २०५४ सालको निर्वाचनमा २०५ मध्ये ६९ सिट जितेर दोस्रो ठुलो दल र प्रमुख प्रतिपक्षी दल बनेको थियो। सन् १९९३ को महाधिवेशनले जनताको बहुदलीय जनवाद भनिने पार्टीको सिद्धान्तलाई अनुमोदन गर्यो र यसका प्रमुख वास्तुकार मदन भण्डारीलाई महासचिवमा निर्वाचित गर्यो र अधिकारी पार्टी अध्यक्ष रहे।

नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (माओवादी)

पुष्पकमल दाहाल 'प्रचण्ड' र बाबुराम भट्टराईले आ–आफ्ना साना कम्युनिस्ट पार्टीबाट विभाजन भएर माओवादी पार्टी गठन गरेका थिए, जसले २०४६ सालमा 'जनयुद्ध' सुरु गरेको थियो। माओवादीले मुख्यतया छापामार रणनीति अपनायो, प्रहरी चौकी र सरकारी संरचनामा आक्रमण गर्यो। नेपाली सेना तैनाथ भएपछि र हिंसा चर्किएपछि दुवै पक्षबाट युद्ध अपराध र मानवताविरुद्धको अपराध हुन थाल्यो।

यो पनि हेर्नुहोस्

• नेपालको इतिहास
• नेपालको राजनीति
• नेपालका साम्यवादी दलहरूको सूची