नेपाल प्रजा परिषद्

नेपाल प्रजा परिषद नेपालमा राणा वंशका विरुद्ध क्रान्तिलाई नेतृत्व गर्नका लागि एउटा संगठन बनाइएको पहिलो प्रयास थियो। टङ्क प्रसाद आचार्यद्वारा नेतृत्व, यस समूहको स्थापना वि.सं १९९३ मा भएको थियो र यसलाई नेपालमा पहिलो राजनीतिक पार्टीका रूपमा पनि लिने गरिन्छ। राणा शासनका अनेकौँ सदस्यहरुका हत्याको षड्यन्त्र रचे पश्चात सङ्गठन ध्वस्त भएको थियो र यसका केहि प्रमुख सदस्यहरूको हत्या गरिएको थिए।

नेपाल प्रजा परिषद् नेपाल प्रजा परिषद
नेता	टङ्कप्रसाद आचार्य
संस्थापक	दशरथ चन्द र टङ्कप्रसाद आचार्य
स्थापना	२ जुन १९३६
विघटन	जनवरी १९४१
समायोजन	नेकपा एमाले
प्रमुख कार्यालय	काठमाण्डौ, नेपाल

पृष्ठभूमि र इतिहास

छिमेकी देश भारत महात्मा गान्धीको आह्वानमा भारत छोड आन्दोलन सुरु भएको थियो। काम तथा अन्य प्रायोजनको लागि भारत पुगेका नेपालीहरूले त्यहाँ रहँदा देखेको र प्रत्यक्ष अनुभव सम्हालेका विभिन्न युवाहरूको सक्रियतामा नेपालमा राणा शासनको अन्त्य गर्ने उद्देशका साथ टङ्कप्रसाद आचार्य र दशरथ चन्दको अध्यक्षतामा वि.सं १९९३ जेठ २२ गते नेपालको पहिलो राजनीतिक दलको रूपमा नेपाल प्रजा परिषद्को स्थापना भएको थियो। यसको स्थापना हुनु पूर्व वि.सं १९९४ मा शुक्रराज शास्त्रीको अध्यक्षतामा नेपाल नागरिक अधिकार समिति गठन भएको थियो जसलाई तात्कालिक राणा सरकारले गठनको एक वर्ष पश्चात् खारेज गरिदिएको थियो। टङ्कप्रसाद आचार्य, दशरथ चन्द, रामहरि शर्मा, धर्मभक्त माथेमा, र जीवराज शर्मा मिलेर यसको नेपाल प्रजा परिषद्को भएको थियो।

नेपाल प्रजा परिषदका विचारलाई दशरथ चन्द र टङ्कप्रसाद आचार्यले नेपालका मकवानपुर जिल्लाको भीमफेदीमा एउटा होटलमा प्रस्तावित गरेका थिए। प्रधानमन्त्रीको भूमिकामा राणाहरुका अनेकौं वर्षसम्मका तानाशाही शासन पछी, नेपालमा मानिसहरुले तिनीहरुलाई जराबाट उखेलेर फाल्नका लागि समर्थन गर्न सुरु गरिदिएका थिए, यद्यपि यो प्रायः उच्च वर्गको बुद्धिजीवीहरुका लागि विशेष थियो, अशिक्षित किसान असमर्थ र सहयोग गर्नका लागि तयार थिएनन्। आचार्य र चन्दलाई अन्य अभिजात र बुद्धिजीवीहरुका समर्थन पाए पश्चात सन् १९३६ मा नेपाल प्रजा परिषदको गठन भएको थियो। टङ्कप्रसाद आचार्यद्वारा समूहको नेतृत्व गरिएको थियो र सङ्गठनको प्रधान कार्यालय काठमाडौँको ओम बहालमा धर्मभक्त माथेमाको घरमा राखिएको थियो।

सदस्य

नेपाल प्रजा परिषदमा त्यस समयका अनेकौं नेपाली क्रान्तिकारी सम्मिलित थिए। समूहका नेताहरुमा राम हरि शर्मा नेपाल, धर्म भक्त माथेमा, दशरथ चन्द, टंक प्रसाद आचार्य र गंगालाल श्रेष्ठ सम्मिलित थिए। धर्म भक्त माथेमा राजा त्रिभुवनका जिम प्रशिक्षक पनि थिए र संगठनका उद्देश्यहरुलाई उनको कामद्वारा पनि चिनिने गरिन्थ्यो र उनको समर्थन पनि गरिएको थियो। यस संगठनका अन्य सदस्यहरुमा चूडाप्रसाद शर्मा, गोविन्द प्रसाद उपाध्याय (पौडयाल), पुस्कर नाथ उप्रेती, मुकुन्द नाथ रिमाल, बल बहादुर पाण्डे, ध्रुव प्रसाद दवाडे, फणीन्द्र नाथ सत्याल, हरि कृष्ण श्रेष्ठ, चक्र बहादुर खत्री, गणेश मान सिंह, रामजी श्रेष्ठ, चन्द्रमान श्रेष्ठ र बझाङ् का राजा जयपृथ्वी बहादुर सिंह ।

गतिविधि

पर्चा

प्रारम्भमा, नेपाल प्रजा परिषदले मानिसहरुका बीच हातबाट लेखिएका पर्चा बाँडेका थिए र नेपालमा राणा शासनका विरुद्ध एक भारतीय समाजवादी पत्र "जनता" र कलकत्तामा प्रकाशित एक अन्य पत्र "एडभान्स" नामले लेख लेखेका थिए। पछी, टंक प्रसाद आचार्य भारतबाट एउटा प्रिन्टिङ् मेसिन ल्याएका थिए र संगठनले आफ्नो शासनको विरुद्ध मानिसहरुलाई प्रबुद्ध गर्नका लागि राणा वंशका विरुद्ध पर्चा वितरित गरेका थिए, समाचारपत्रहरुमा लेख छाप्ने काम र पर्खालहरुमा पोस्टर लगाउन शुरू गरिदिएका थिए।

हत्याको योजना

नेपाल प्रजा परिषद्ले पछि राणा शासनमा अनेकौं उच्च पदाधिकारीका राजनेताहरुको हत्या गर्ने योजना बनाएको थियो। यद्यपि, तिनीहरु आफ्नो भूखण्डमा असफल रहे यो कुरा राणा सरकारका समूहका एक सदस्यद्वारा सूचित गरिए पश्चात थाहा भएको थियो।

विघटन

राणा सरकारलाई नेपाल प्रजा परिषद्का सदस्यहरूका हत्याको षड्यन्त्रका बारेमा थाहा भए पश्चात, प्रधानमन्त्री जुद्ध शमशेरले समूहका प्रमुख सदस्यहरुलाई गिरफ्तार गरेका थिए। वि.सं १९९७ मा, समूहका अनेकौँ सदस्यहरुलाई मृत्युदण्डको सजाय सुनाइएको थियो। धर्म भक्त माथेमा, दशरथ चन्द, गङ्गालाल श्रेष्ठ र टङ्कप्रसाद आचार्यलाई मृत्युको सजाय सुनाइएको थियो। यद्यपि, आचार्यलाई फाँसीको सजाय दिइएको थिएन, त्यस समयमा नेपाली कानूनले ब्राह्मणहरुका हत्याका लागि मनाही गरिएको थियो। त्यसको निष्पादन पछी, आचार्यलाई आजीवन कारावासको सजाय बदली गरिएको थियो, नेपाल प्रजा परिषदलाई सोही वर्ष विघटन गराइएको थियो। शुक्रराज शास्त्रीका साथ माथेमा, चन्द र श्रेष्ठ, एउटा र राणा-विरोधी बुद्धिजीवी, जो प्रजा परिषदमा सम्मिलित थिएन, अब नेपालका ४ सहिदहरूका रूपमा मान्यता प्राप्त रहेको छ। टङ्कप्रसाद आचार्य जेलमा २००२ माघ १२ गते शुक्रबारका दिन नेपाली राष्ट्रिय काङ्ग्रेस गठन भएको थियो र आचार्य आफ्नो अध्यक्ष निर्वाचित भएका थिए। तर, जेलमा रहेका र नेपाली कांग्रेससँग संवाद गर्न नसकेका कारण यो एउटा साङ्केतिक कदम मात्र थियो र पछि विश्वेश्वरप्रसाद कोइराला उक्त पार्टीका कार्यवाहक सभापतिमा चयन भएका थिए।

२०१५ को पुनर्सक्रियता

सात सालको क्रान्ति सफल भए पश्चत, राणाहरूलाई सत्ताबाट हटाइएको थियो र नेपालमा संसदीय लोकतन्त्रको स्थापना गरिएको थियो। टङ्कप्रसाद आचार्य जेलबाट रिहा भएर, त्यस समयमा नेपाली काङ्ग्रेसका वरिष्ठ सदस्य थिए। यद्यपि, नेपाली काङ्ग्रेसका साथ असहमति पश्चात, नेपाली काङ्ग्रेसका एक वरिष्ठ राजनेता टङ्कप्रसाद आचार्य र भद्रकाली मिश्रले पार्टीबाट अलग भए र २०१५ मा, नेपाल प्रजा परिषद्लाई पुन: सक्रिय गरेका थिए। पार्टीले वि.सं २००९ मा मातृकाप्रसाद कोइरालाको सरकारमा सेवा गरेको थियो र नेपाली काङ्ग्रेसका विरोधमा एक उल्लेखनीय राजनीतिक पार्टी बनेर रहिरहेको थियो। टङ्कप्रसाद आचार्य वि.सं २०१२ मा राजा महेन्द्रद्वारा प्रधानमन्त्री पनि बनाइएका थिए। यद्यपि, आम निर्वाचन २०१५मा, आचार्य र मिश्रले अलग-अलग चुनाव लडेका थिए। नेपाल प्रजा परिषद्, आचार्य र नेपाल प्रजा परिषद्, मिश्रको रूपमा तिनीहरुलाई विभिन्न राजनीतिक दलहरूका रूपमा मान्यता दिइएको थियो। पार्टीमा आचार्यका गुटले ५३,०३८ मत प्राप्त गर्दै २ सिट जितेको थियो जबकि मिश्रको गुटले ४९,८२० मत प्राप्त गर्दै १ सिट जितेको थियो। मिश्रको गुट २०१७ मा, राजा महेन्द्रले पञ्चायत प्रणालीलाई लागू गरे पश्चात, नेपाली काङ्ग्रेसमा सम्मिलित भएको थियो।

नेकपा एमालेसँग एकीकरण

नेपालको पहिलो तथा सबैभन्दा पुरानो राजनीतिक दलको रूपमा परिचित नेपाल प्रजा परिषद् र नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (एकीकृत मार्क्सवादी-लेनिनवादी) २०७४ कात्तिक २३ गतेका दिन एकीकरण भएको थियो। राणा शासनको अन्त्य पश्चात् शक्ति गुमाउँदै गएको यस दलका तात्कालिक अध्यक्ष गोविन्दप्रसाद दुलाललाई एक कार्यक्रमका वीच पार्टी अध्यक्ष खड्गप्रसाद ओलीले आफ्नो पार्टीमा स्वागत गरेका थिए।

चुनावी प्रदर्शन

निर्वाचन	नेता	मत	%	सिट	स्थान	सरकार गठन
२०१५	भद्रकाली मिश्र	५९,८२०	३.३	१ / १०९	छैटौँ	प्रतिपक्ष
	टङ्कप्रसाद आचार्य	५३,०३८	२.२	२ / १०९	सातौँ	प्रतिपक्ष

नेतृत्व

नेपालको प्रधानमन्त्री

प्रधानमन्त्री	चित्र	कार्यकाल			मन्त्रिपरिषद्
		सुरु	अन्त्य	अवधि
टङ्कप्रसाद आचार्य		२०१२ माघ १३	२०१४ साउन ११	१ वर्ष, १८० दिन	आचार्य, २०१२