मङ्गन जिल्ला

मङ्गन जिल्ला भारतीय राज्य सिक्किमको एउटा जिल्ला हो। यसको जिल्ला सदरमुकाम मङ्गन हो। यो देशको सातौँ कम जनसङ्ख्या भएको जिल्ला हो (६४० मध्ये)।

मङ्गन जिल्ला
सिक्किमको जिल्ला
कञ्चनजङ्घा हिमाल
सिक्किममा स्थान
निर्देशाङ्क: २७°३१′उ॰ ८८°३२′पू॰
देश	भारत
राज्य	सिक्किम
राजधानी	मङ्गन
सरकार
• जिल्ला कलेक्टर	ए बी कार्की
क्षेत्रफल
• जम्मा	४,२२६ किमी२ (१६३२ वर्ग माइल)
उन्नतांश	६१० मिटर (२००० फिट)
जनसङ्ख्या  (2011)
• जम्मा	४३,७०९
• घनत्व	१०/किमी२ (२७/वर्ग माइल)
समय क्षेत्र	युटिसी+०५:३० (भारतीय मानक समय)
वेबसाइट	northsikkim.nic.in

भूगोल

यो जिल्ला सिक्किमको चार जिल्लाहरूमध्ये सबैभन्दा ठुलो जिल्ला हो।

उत्तरी टुन्ड्रातिर मरुभूमि स्क्रबमा पातलो हुनु अघि यो परिदृश्य हिमाली छ र लेकाली उचाइसम्म घना वनस्पतिहरू छन्। मुख्य सडकमा बग्ने थुप्रै झरनाहरूले यस जिल्लाको यात्रालाई अत्यन्तै मनोरम बनाउँदछ।

उपत्यकाको भिरालोपनको सबैभन्दा प्रमुख प्रभाव भनेको पहिरोको व्यापकता हो जुन कहिलेकाहीँ ३० देखि ५,००० फिट (१,५०० मिटर) को बीचमा झर्छ जसले उनीहरूको मार्गमा विनाश ल्याउँछ। तीमध्ये अधिकांश या त पहाडको टुप्पोमा पग्लेका हिउँका कारण वा वर्षाको क्षयकारी कार्यका कारण हुन्छन्।

राज्यका अधिकांश मानिसहरू समुद्री सतहबाट लगभग २,० फिट (६१० मिटर) माथि रहेको जिल्ला सदरमुकाम मङ्गन नजिकै बस्छन्। अझ उत्तरमा वनस्पतिहरू समशीतोष्णबाट अल्पाइनमा टुन्ड्रामा परिणत भएपछि उचाइ बढ्छ। ६,० मिटरभन्दा बढी उचाइ भएको उच्च स्थानमा तापक्रम लगभग २५° देखि माइनस ४०° भन्दा तलसम्म हुन्छ। कञ्चनजङ्घा ८,० मिटरभन्दा अग्लो अग्लो शिखर हो, जुन नेपालसँग यसको पश्चिमी सीमामा फैलिएको छ र सिंघिक शहरबाट स्पष्ट देख्न सकिन्छ।

विधानसभा निर्वाचन क्षेत्र

सन् २००२ देखि यस जिल्लालाई ३ विधानसभा निर्वाचन क्षेत्रमा विभाजन गरिएको छ।

• कबि–लुङचोक
• जोङ्गु
• लाचेन-मङ्गन

अर्थतन्त्र

मङ्गनलाई विश्वको ठुलो अलैँची राजधानीको रूपमा चिनिन्छ। यहाँको हावापानी र भू–भाग यहाँको ठुलो जातको अलैँची खेतीका लागि उपयुक्त हुन्छ।

यस क्षेत्रमा धेरै विद्युत परियोजनाहरू छन् र लगभग निर्बाध बिजुलीको आनन्द उठाउँछन्। भिरालो ढाल र उच्च पहुँचमा असंख्य तालहरूले जलविद्युत शक्ति उत्पादनको लागि आदर्श परिस्थितिहरू प्रदान गर्दछ।

सन् २००६ मा पंचायती राज मन्त्रालयले उत्तर सिक्किमलाई देशको २५० सबैभन्दा पिछडिएको जिल्लाहरू मध्ये एक (कुल ६४० मध्ये) एक घोषित गरेको थियो। यो सिक्किमको एक मात्र जिल्ला हो जसले हाल पिछडिएको क्षेत्र अनुदान कोष कार्यक्रमबाट रकम प्राप्त गरिरहेको छ।

पर्यटन

मङ्गनको अधिकांश भाग यात्रुहरूको लागि मात्र सीमित छ र यी क्षेत्रहरू भ्रमण गर्न अनुमति चाहिँन्छ। जनवादी गणतन्त्र चीनसँग संवेदनशील सीमा जोडिएको यस क्षेत्रमा भारतीय सेनाले अत्यधिक गस्ती गर्ने गरेको छ। यद्यपि, उत्कृष्ट प्राकृतिक सुन्दरतालाई ध्यानमा राख्दै, सबै प्रकारका कठिनाइहरू पार गर्दै ठुलो सङ्ख्यामा पर्यटकहरू यस क्षेत्रको भ्रमण गर्न थालेका छन्। प्रायः अनियमित पर्यटन उच्च पर्वतहरू जस्ता नाजुक पारिस्थितिक प्रणालीमा एक प्रमुख संरक्षण मुद्दा बन्छ।

विभागहरू

प्रशासनिक विभाजनहरू

काग पोखरी

युमथाङ उपत्यका

लाचुङ मठमा गुम्पा नाच

जिरो प्वाइन्ट, उत्तर सिक्किमबाट दृश्य

जिरो प्वाइन्ट सिक्किम - भूकम्पपछि, नोभेम्बर २०११

युमेसामडोंग, जीरो प्वाइन्ट, उत्तर सिक्किम

जिल्लाका दृश्यहरू

उत्तर सिक्किम दुई उप-विभागहरूमा विभाजित छ:

विभाग	मुख्यालय	गाउँहरूको सङ्ख्या	स्थान
चुङथाङ	चुङथाङ	९
मङ्गन	मङ्गन	४६

जनसाङ्ख्यिकी

सन् २०११ को जनगणना अनुसार मङ्गन जिल्लाको जनसङ्ख्या ४३,७०९ रहेको छ, जुन लगभग लिचेन्स्टाइन राष्ट्रको बराबर छ। यसले यसलाई भारतमा ६३४औँ स्थान (कुल ६४० मध्ये) प्रदान गर्दछ। यस जिल्लाको जनघनत्व १० प्रति वर्ग किलोमिटर (२६/वर्ग माइल) रहेको छ। सन् २००१-२०११ को दसकमा यसको जनसङ्ख्या वृद्धिदर ५.६६% थियो। उत्तर सिक्किममा प्रति १० पुरुषमा ७६९ महिलाको लिंग अनुपात छ र साक्षरता दर ७७.३९% छ।

यहाँका मानिसहरू मुख्यतया लेप्चा र भुटिया वंशका छन्। अन्य समूहहरूमा तिब्बती समुदाय समावेश छन्। यो राज्यको सबैभन्दा कम जनसङ्ख्या भएको क्षेत्रहरू मध्ये एक पनि छ।

धर्म

मङ्गन जिल्लामा धर्म (सन् २०११)
बुद्ध धर्म			५३.३५%
हिन्दु धर्म			३४.०५%
ईसाई धर्म			६.०९%
सिख धर्म			१.८७%
इस्लाम			१.८६%
अन्य वा भनिएको छैन (मुख्यतः किरात मुन्धुम)			२.८%

मङ्गन जिल्लामा बहुसङ्ख्यक जनता बुद्ध धर्म मान्छन्। हिन्दु धर्म मान्नेको पनि जनसङ्ख्या धेरै छ।

भाषाहरू

मङ्गनमा बोलिने भाषाहरू

  लेप्चा (३१.७१%)

  नेपाली (२३.२४%)

  सिक्किमी (१४.४१%)

  लिम्बू (८.५१%)

  हिन्दी (६.४०%)

  शेर्पा (३.६३%)

  तामाङ (२.५६%)

  पन्जाबी (१.७५%)

  भोजपुरी (१.६२%)

  राई (१.२२%)

  बङ्गाली (१.०८%)

  अन्य (३.८७%)

भारतको सन् २०११ को जनगणनाअनुसार यस जिल्लामा ३१.७१% जनसङ्ख्याले लेप्चा, २३.२४% नेपाली, १४.४१% सिक्किमी, ८.५१% लिम्बू, ६.४०% हिन्दी, ३.६३% शेर्पा, २.५६% तामाङ, १.७५% पन्जाबी, १.६२% भोजपुरी, १.२२% राई र १.०८% बङ्गाली भाषा बोल्दथे।

यातायात

बारम्बार पहिरोका कारण सडकको अवस्था दयनीय छ।

वनस्पति

मङ्गनमा हाब्रेको घर हो, जुन एक लोपोन्मुख प्रजाति हो। यो जनावर सिक्किमको गौरव हो र राज्य पशु पनि हो। यो सामान्यतया २० मिटर देखि ४००० मिटरको उचाइको बीचमा पाइन्छ। यो एक घरेलू सियामी बिरालो (लगभग 2 फिट लामो) जत्तिकै ठुलो छ, यसको गालामा एक पट्टीको साथ त्रिकोणीय आकारको अनुहार छ, रातो फर र कालो आँखाको साथ। यसको ढाड र छातीमा सेतो छर्केको हुन्छ। यसको पुच्छर झाडीदार, कालो वा खैरो रङको हुन्छ र स्कंकको जस्तो लामो हुन्छ। तिनीहरू सामान्यतया रूखको टुप्पोमा बस्छन्।

सन् १९७७ मा मङ्गन जिल्ला कञ्चनजङ्घा राष्ट्रिय निकुञ्जको घर बन्यो, जसको क्षेत्रफल १,७८४ वर्ग किलोमिटर (६८८.८ वर्ग माइल) रहेको छ। यो निकुञ्ज ग्याल्सिङ जिल्लासँग जोडिएको छ। यो गुराँस वन्यजीव अभयारण्यको घर पनि हो, जुन सन् १९८४ मा स्थापित भएको थियो र यसको क्षेत्रफल ४३ वर्ग किलोमिटर (१६.६ वर्ग माइल) छ।

महत्वपूर्ण सहरहरू

• मङ्गन
• चुङथाङ
• लाचेन
• लाचुङ