नेपाली इतिहासको समयरेखा

यो नेपाली इतिहासको समयरेखा हो, जसमा नेपाल र यसका पूर्ववर्ती राज्यहरूमा भएका महत्त्वपूर्ण कानुनी र क्षेत्रीय परिवर्तनहरू र राजनीतिक घटनाहरू समावेश छन्। यी घटनाहरूको पृष्ठभूमि बारे पढ्नको लागि, नेपालको इतिहास हेर्नुहोस्। समयरेखामा विक्रम सम्वत् र इस्वी सम्वत् को उल्लेख गरिएका छन्।

ईपूर्व

वर्ष	घटना
	गोपाल वंश गोपा (यादव) द्वारा काठमाडौँ उपत्यकामा स्थापना गरिएको नेपालको पहिलो राजवंश थियो।
	महिषपाल वंश अभिरले स्थापना गरेको वंश थियो जसले काठमाडौँ उपत्यकामा शासन गरेको थियो। उनीहरूले गोपाल वंशलाई विस्थापित गरेर नेपाललाई आफ्नो नियन्त्रणमा लिएका थिए।
~६०० ईपूर्व	राजा यलम्बरले महिषपाल वंशका तेस्रो र अन्तिम राजा भुवन सिंहलाई हराएर काठमाडौँमा आफ्नो पहिलो किराँत राज्य स्थापना गरे। किराँत राज्य मूलतः दूधकोशी नदी पारीबाट आएको हो।
५६३ ईपूर्व	गौतम बुद्धको जन्म कपिलवस्तुमा ५६३ ईपूर्व (मृत्यु ४८३ ईपूर्व) लुम्बिनी (वर्तमान नेपाल) मा भएको थियो।
२५० ईपूर्व	सम्राट अशोक नेपाल भ्रमणमा आए।

तेस्रो शताब्दी

वर्ष	घटना
२०५	निमिषाले किराँत राज्यको अन्तिम शासक गस्तीलाई पराजित गरी सोम वंशको स्थापना गर्छन। सोम वंशको उत्पत्ति राजपूतहरूबाट भएको हो जसले मुस्लिमको आक्रमणबाट आफूलाई आश्रय दिएका थिए।

चौथो शताब्दी

वर्ष	घटना
३०५	सोम वंशका अन्तिम शासक भास्कर वर्मा, कुनै छोरा वा छोरी नभएकाले भूमी वर्मालाई लिच्छवी वंशको शासन सुरु गर्न उनको उत्तराधिकारी बनाउँछन्।

५औँ शताब्दी

वर्ष	घटना
४६४	मानदेवले ४९१ सम्म शासन गरे उनको शासन महान वास्तुकला र मूर्तिकला उपलब्धिहरू द्वारा विशेषता हो।

६औँ शताब्दी

वर्ष	घटना
५८८	शिवदेव प्रथम नेपाल मण्डलको राजा बन्छन्।
५९८	सामन्ती शासक र अहिले प्रधानमन्त्रि बनेका अम्शुवर्माले आफ्नो नाममा सिक्का टाँसिने र महाराजाधिराजको उपाधि धारण गरेर राजालाई एउटा मुर्खतामा परिणत गर्न थाल्छन्। अन्ततः, उसले राजाकी छोरीसँग विवाह गर्छ र राजाको मृत्यु पछि शासकको रूपमा शिवदेव प्रथमको उत्तराधिकारी बनाउँछ। अम्शुवर्माको शासनकाल पनि वास्तुशिल्प उपलब्धिहरूको विशेषता हो।

७औँ शताब्दी

वर्ष	घटना
६२१	अम्शुवर्माको मृत्युपछि लिच्छवी वंशको शासनलाई पुनर्जीवित गर्दै उदय देव राजा बने।
६२४	उदय देवालाई उनका भाइ ध्रुव देवा र जिष्णु गुप्ताले अपदस्थ गरे। उनी सहयोगको लागि तिब्बत जान्छन्। ध्रुव देवा र जिष्णु गुप्ता मिलेर शासन गर्छन्।
~६२७	जिष्णु गुप्ताको पूर्ण शासन सुरु हुन्छ। उसले आफ्नो नाममा सिक्का पनि बनाउँछ।
६३१	जिष्णु गुप्तका छोरा विष्णु गुप्त र भीमार्जुन देवले मिलेर शासन गर्छन्।
६४३	नरेन्द्रदेवले तिब्बती साम्राज्यको सहयोगमा आफ्नो पुर्खाको सिंहासन पुन: दावी गरे।
६४९	नरेन्द्रदेवले अरुणस्व विरुद्धको युद्धमा तिब्बतलाई सहायता गर्न ७,००० सेनाको घोडसवार पठाउनुभयो जसले चीनबाट दूत वाङ जुआन्सलाई आक्रमण गरे।
६८५	नरेन्द्रदेवका छोरा शिवदेव द्वितीयले आफ्नो शासन सुरु गरे। उनले मगधका राजकुमार भोगवर्माकी छोरी बत्सा देवीसँग विवाह गरे।

८औँ शताब्दी

वर्ष	घटना
७०५	जयदेव द्वितीयले ७३३ सम्म आफ्नो शासन सुरु गरे। उनको पछि, नेपाल एक अन्धकार युगमा प्रवेश गर्यो जुन १२०० सम्म रहन्छ।

११औँ शताब्दी

वर्ष	घटना
१०९७	नान्यदेवले वर्तमान सिम्रौनगढ, बारामा कर्णाट वंशको स्थापना गरे।

१२औँ शताब्दी

वर्ष	घटना
११४७	कर्णाट वंशका राजा नान्यदेवको निधन। उनको उत्तराधिकारी उनका छोरा गङ्गादेवले गरेका छन्।

१३औँ शताब्दी

वर्ष (सन्)	वि.स.	घटना
१२०१	१२५७ –१२७४	मल्ल वंशका प्रथम राजा अरिमल्लले काठमाडौँ उपत्यकामा शासन गरेका थिए।
१२१६		राजा अरिमल्लाको उत्तराधिकारी उनका छोरा अभय मल्लले गरेका छन्।
१२५५		राजा अभय मल्लको महाभूकम्पमा मृत्यु भयो जसले सम्पूर्ण जनसङ्ख्याको एक तिहाइको ज्यान लियो। उनको उत्तराधिकारी उनका छोरा जयदेव मल्लले गरेका छन्।
१२४४		मिथिला (कर्णाट वंश) को डोयाले दुई वर्ष भित्र तीन पटक नेपाल आक्रमण गर्यो।
१२५८		जयभीमदेवको नेतृत्वमा रहेको भोन्टा (बनेपाको क्षेत्र) र जयसिंह मल्लको नेतृत्वमा रहेको त्रिपुराको सदन (भक्तपुर) बीच राजनीतिक सङ्घर्षको अवधि सुरु हुन्छ।
		राजा जयदेव मल्लको निधन दुई विवादित घरहरू वैकल्पिक रूपमा सिंहासन बाँड्ने सम्झौतामा पुग्छन्। सम्झौतापछि जयभीमदेव राजा बन्छन्।
१२७१		दुई सदनबीच भएको सहमतिपछि जयसिंह मल्ल राजा बन्छन्।
१२७४		राजा जयसिंह मल्ल भोन्टाको घरानाको सहयोगमा पदच्युत गरियो; अनन्त मल्ल राजा बन्छन्।
१२८७		कर्णाली क्षेत्रको खस क्षेत्रका जितारी मल्लले १२९० सम्म नेपालमाथि तीन पटक आक्रमण गरेका थिए।

१४औँ शताब्दी

वर्ष	वि.स.	घटना
१३००		मिथिलाबाट डोयाले भक्तपुरसम्म घुसेर फेरि नेपाल आक्रमण गर्छ र त्रिपुराको घरमा जरिवाना तिर्छ।
१३०८		राजा अनन्त मल्लको मृत्यु, राजगद्दी खाली
१३११		भोन्टा घरका जयशक्तिदेवलाई त्रिपुरा घरका जयतुङ्गा मल्लले हराएपछि जयशक्तिदेवले डोयालाई सहयोगको लागि बोलाउँछन्। दोयाले ब्राह्मणहरूलाई कैद गरे, मानिसहरूलाई लुट्यो र घरहरूमा आगजनी गरेपछि यो उल्टो भयो।
१३१२		त्रिपुरा र तिरहुटहरू बीचको सम्झौता पछि, अन्य सम्पत्ति सहित, जयतुङ्गा मल्लकी छोरी देवलक्ष्मीदेवीको विवाह राजा हरिसिंहदेवसँग गरिन्छ।
		खस राज्यका रिपु मल्ल काठमाडौँ उपत्यकाको भ्रमण गर्छन्।
		जयतुङ्गा मल्लका छोरा जयरुद्र मल्लले उपत्यकाको धेरै भाग आफ्नो नियन्त्रणमा राखेका छन्।
१३१३		राजा बिनाको पाँच वर्षपछि, जयरुद्र मल्लले भोन्टको घरबाट आफ्ना प्रतिद्वन्द्वी जयनन्ददेवलाई शासकको रूपमा स्थापना गर्छन्।
१३२०		जयरुद्र मल्लले जयनन्ददेवको समर्थन फिर्ता लिए र आफ्नो नातेदार र अनन्त मल्लका छोरा जयरी मल्ललाई राजाको रूपमा स्थापित गर्छन्।
१३२४		मिथिला को कर्नाट राज्य दिल्ली को राजा द्वारा कब्जा गरिएको छ। त्यसपछि आक्रमणकारीले ओनिवार वंशबाट यस क्षेत्रको शासक नियुक्त गरी एक वासल राज्य स्थापना गर्दछ।
		मिथिलाका राजा हरिसिंहदेव, आफ्नी पत्नी देवलक्ष्मीदेवी र जगतसिंहसँगै काठमाडौँ उपत्यका भाग्छन्। बाटोमा हरिसिंहको मृत्यु भयो र देवलक्ष्मीदेवी र जगतसिंहलाई उनका भाइ जयरुद्र मल्लले स्वागत गरे।
१३२८		खस राज्यका आदित्य मल्लले काठमाडौँ उपत्यकामा आक्रमण गरे।
१३३०		जयरुद्र मल्लको ३० वर्षको उमेरमा मृत्यु भयो, आफ्नी छोरी नायकदेवीलाई त्रिपुराको राजगद्दी ग्रहण गर्न छोडे।
१३३५		नायकदेवीका पति हरिश्चन्द्रलाई राजकुमारहरूले विष दिएका थिए।
~१३३८		नायकदेवीले हरिसिंहदेव र देवलक्ष्मीदेवीका छोरा जगतसिंहसँग विवाह गरिन्। यो घटनाले काठमाडौँ उपत्यकाका सबै पछिल्ला मल्लहरूलाई कर्णाट वंशसँग जोड्छ।
१३४४		राजा जयरी मल्लको निधन
१३४७		राजल्लादेवी नायकदेवी र जगतसिंहबाट जन्मिएका हुन्। दस दिन पछि नायकदेवीको मृत्यु भयो र जगतसिंहलाई राजल्लादेवीलाई देवलक्ष्मीदेवीको हेरचाहमा छोडेर जेलमा हालियो।
		देवलक्ष्मीदेवीले भोन्टाको घरानाबाट राजा हुने र देवलक्ष्मीदेवीले वास्तविक शासकको रूपमा काम गर्ने सर्तमा भोन्टाको सदनसँग सम्झौता गरे। यस सम्झौतापछि स्वर्गीय राजा जयनन्ददेवका अवैध छोरा जयराजदेव राजा बन्छन्। तर, देवलक्ष्मीदेवीलाई राजाभन्दा पनि उच्च उपाधि दिइएको छ।
१३४९		बङ्गालका सुल्तान शम्स उद्दिन इलियासले तिरहुतलाई जितेर काठमाडौँ उपत्यकामा आक्रमण गरेर मन्दिरहरू भत्काए र देवी-देवताका मूर्तिहरूलाई क्षति पुर्याए। यस घटनालाई प्रायः लिच्छवी युग र प्रारम्भिक मल्ल युगका स्मारकहरू र कलाकृतिहरू नष्ट गर्ने घटनाको रूपमा उद्धृत गरिन्छ।
१३५४		राजल्लादेवीले जयस्थिति मल्लसँग विवाह गरिन्। जयस्थिति मल्ललाई मिथिलाबाट देवलक्ष्मीदेवीले राजल्लादेवीसँग विवाह गर्न ल्याएका हुन् भन्ने मान्यता छ।
१३६१		राजा जयराजदेवको मृत्यु। उनको उत्तराधिकारी उनका छोरा जयर्जुनदेवले गरेका छन्।
१३६६		देवलक्ष्मीदेवीको निधन। जयस्थिति मल्ल राजनीतिक शक्ति सङ्कलन गर्न थाले।
१३८२		जयस्थिति मल्लले काठमाडौँ उपत्यकामा संयुक्त मल्ल राज्यको राजाको रूपमा शासन गर्छन्।
१३९५		राजा जयस्थिति मल्लको निधन उनका तीन छोरा धर्म मल्ल, ज्योति मल्ल र किती मल्ल मिलेर शासन गर्छन्।

१५औँ शताब्दी

वर्ष (सन्)	वि.स.	घटना

१६औँ शताब्दी

वर्ष (सन्)	वि.स.	घटना

१७औँ शताब्दी

वर्ष (सन्)	वि.स.	घटना

१८औँ शताब्दी

वर्ष (सन्)	वि.स.	घटना

१९ औँ शताब्दी

वर्ष (सन्)	वि.स.	घटना

२०औँ शताब्दी

वर्ष (सन्)	मिति	वि.स.	मिति	घटना
१९३५	२ जुन	१९९३		नेपालको पहिलो राजनीतिक दल नेपाल प्रजा परिषद् को स्थापना (टंकप्रसाद आचार्यको नेतृत्वमा)
१९५१	७ जनवरी			त्रिभुवन निर्वासनबाट फर्किए र निरंकुश राणा राजवंशको अन्त्य गर्दै राजाको उपाधि फिर्ता लिए।

२१ औँ शताब्दी

वर्ष (सन्)	मिति	वि.स.	मिति	घटना
२००१	१ जुन	२०५८	१९ जेठ	दरबार हत्याकाण्ड; राजा बिरेन्द्र र उनको परिवारको मृत्यु, र दीपेन्द्र अस्पतालमा हुँदा राजा बनाइए।
	४ जुन		२२ जेठ	राजा दीपेन्द्रको मृत्यु भएको घोषणा गरियो; उनका काका ज्ञानेन्द्र राजा बने।