शान्ति मास्के

शान्ति मास्के (सन् १९२८- सन् २०११) एक नेपाली अभिनेत्री थिइन् जसले ५० भन्दा बढी नेपाली चलचित्रहरूमा अभिनय गरेकी थिइन्। उनी नेपाली चलचित्र जगतको पहिलो पुस्ताकी कलाकारहरू मध्येकी एक थिइन्। नेपाल सरकारद्वारा नेपाली नागरिकलाई दिइने दोस्रो उच्चतम पुरस्कार गोरखा दक्षिण बाहु प्राप्तकर्ता थिइन्। उनले अभिनय गरेकी उल्लेखनीय चलचित्रहरूमा 'जीवन रेखा', 'सिन्दुर' , 'के घर के डेरा', 'कान्छी', 'पछ्यउरा', 'मनको बाँध', 'सन्तान' र 'कस्तुरी' रहेको थियो। उनले सन् १९५१ मा प्रजातन्त्रको लागि सङ्घर्षमा भाग लिएकी थिइन्। उनले आफ्नो चलचित्र करियर सुरु गर्नु अघि गायिका र रङ्गमञ्च अभिनेत्री थिइन्।

शान्ति मास्के
जन्म	सन् १९२८ तीनपीपल, गोर्खा, नेपाल
मृत्यु	१८ जनवरी २०११(2011-01-18) (उमेर ८२–८३)
पेशा	गायिका, टेलिभिजन र चलचित्र अभिनेत्री
चिनारीको कारण	जीवन रेखा, सिन्दुर, के घर के डेरा, कान्छी
जीवनसाथी	वीर बहादुर मास्के (विवाह सन् १९५५)
पुरस्कार	गोर्खा दक्षिण बाहु, उर्वसी पुरस्कार, लाइफटाइम अचिभमेन्ट अवार्ड, उत्कृष्ट अभिनेत्री पुरस्कार

बाल्यकाल

वि.सं. १९८४ मा गोरखा जिल्लाको तीनपीपलमा जन्मेकी मास्के अभिनय र गायनका लागि आमासँगै काठमाडौँ हुँदै कोलकाता पुगेकी थिइन्। उनी कोलकाता छँदा केही नाटक समेत गरेकी थिइन्।

करियर

वहाँ पहिले काठमाडौं जानुभयो र त्यसपछि कलकत्तामा उहाँकी आमासँगै प्रदर्शन कलाको अवसरको खोजीमा जानुभयो। उनले कलकत्तामा केही चरणका नाटकहरूमा अभिनय गरे तर १९५१ को क्रान्ति शुरू भएपछि उनी नेपाल फर्किइन्। उनी वि.सं. २००७ को राणा विरोधी आन्दोलन क्रममा विराटनगर आइपुगेकी थिइन् र त्यही उनले तत्कालीन रेडियो प्रजातन्त्रमा जनपक्षीय गीतहरू गाएकी थिइन्। आन्दोलनको सफलतापछि राजधानी आइपुगेकी उनको वि.सं. २०१० मा पहिलोपटक नाटककार बालकृष्ण समसँग भेट भएको थियो। सोही वर्ष उनले सिंहदरबारभित्र रहेको नाटकघरमा समकै 'अन्धवेग' नाटकमा अभिनय गरिन्।

उनी चलचित्र उद्योगमा प्रवेश गर्नु भन्दा पहिले एक स्थापित स्टेज अभिनेता थिइन्। उनले आधुनिक गीतहरूको गायकको रूपमा पनि आफ्नो नाम बनाई। उनको पहिलो फिल्म हिजो, आज र भोलि (वि.सं. २०२४) हो। त्यसपछि 'जीवनरेखा' र 'सिन्दुर'ले उनलाई र्सवाधिक चर्चा दिलाए। उनले हिन्दी चलचित्र 'किस्सा काठमान्डु' र 'पञ्चवटी'मा समेत अभिनय गरेकी थिइन्। 'कान्छी, 'पछ्यौरी,' 'के घर के डेरा', 'कस्तूरी,' 'तपस्या' लगायत ५० भन्दा बढी फिल्ममा अभिनय गरेकी उनी वि.सं. २०४२ मा प्रकाश थापा निर्देशित 'सन्तान'को सुटिङ क्रममा नारायणघाटको पुलबाट हाम फाल्दा घाइते भएकी थिइन्। यही घटनाका कारण मुटुमा 'पेस मेकर' राख्नुपरेको उनले ५ वर्ष अघि नै नयाँ 'पेस मेकर' फेरेकी थिइन्। नेपाली कला क्षेत्रमा दिएको योगदानबापत उनले गोरखा दक्षिण बाहु, उर्वशी पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट चलचित्र अभिनेत्री पुरस्कार, चरित्र अभिनेत्री पुरस्कारलगायत दर्जनौं सम्मान पाएकी थिइन्।

वहाँ नेपाली चलचित्र कलाकार संघको संस्थापक संयोजक हुनुहुन्थ्यो। उनको मृत्यु हुँदा वहाँ नेपाल चलचित्र विकास बोर्डका सल्लाहकारका साथै नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानको नेतृत्व तथा सदस्यता चयन समितिको सदस्य पनि हुनुहुन्थ्यो।

व्यक्तिगत जीवन

उनले १९५४-५५ मा वीरबहादुर मास्केसँग बिहे गरेकी थिइन। उनको कुनै बच्चा थिएन।

मृत्यु र विरासत

सन् १९८९ मा सन्तानको शूटिंगको क्रममा नारायणी पुलबाट उफ्रदा उनी घाइते भएकी थिइन। उनको घटना पछि पेसमेकर स्थापना गर्नुपर्‍यो, जुन उनी २००६ मा परिवर्तन भइसकेका थिए र पछिल्ला वर्षहरुमा उनको स्वास्थ्य खराब थियो। उहाँ लतीकासँग उनकी सौतेनी नातिनी भइन्सेपति ललितपुरको घरमा बस्दै हुनुहुन्थ्यो जहाँ उहाँ मुटु सम्बन्धी समस्या जटिल कारणले मर्नुभयो, १ जनवरी २०११, ८३ वर्षको उमेरमा। यद्यपि उहाँ घरमै मर्नुभयो, उनको पेसमेकर हटाउनको लागि उनको शरीर गंगालाल मेमोरियल अस्पतालमा लगियो। अर्को स्रोतका अनुसार उनी गंगालाल अस्पतालमा उपचार भइरहेको थियो र त्यहाँ उपचारका क्रममा उनको मृत्यु भयो। उनले पनि आफ्ना आँखा दान गरे।

उनको पार्थिव शरीर अन्तिम श्रद्धाञ्जलीका लागि नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठान, कमलाडीमा राखिएको थियो, त्यही दिन पशुपतिमा दाहसंस्कार गर्नु अघि। त प्रधानमन्त्री, माधव कुमार नेपाल, संस्कृति मन्त्री मिनेन्द्र रिजाल, सूचना मन्त्री शंकर पोखरेल, नेकपा एमाले अध्यक्ष झल नाथ खनाल र नेपाली कांग्रेस संसदीय पार्टी नेता राम चन्द्र पौडेल जसले अभिवादन भुक्तानी गर्नेहरूमध्ये थिए। गृहमन्त्री भीम रावल र पर्यटन मन्त्री सरदसिंह भण्डारी पनि उपस्थित थिए। फिल्म उद्योगका सहभागीहरुमा बसुन्धरा भुसाल, भुवन चन्द, चैतन्य देवी सिंह, युवराज लामा र धीरेन शाक्य रहेका थिए । प्रधानमन्त्री नेपालले उनको मृत्यु "एक अपरिवर्तनीय घाटा" भने। सूचना मन्त्री पोखरेलले देशको पहिलो प्रजातान्त्रिक क्रान्तिमा उनको योगदानलाई सम्झे, जबकि नेपाली सिनेमाका प्रथम अभिनेत्री भुवन चन्दले मास्केको मृत्यु आमा गुमाउनु जस्तो हो भने, र भुसालले भने कि नेपाली फिल्मले यसको “आधारशिला” गुमाइसकेको छ।

फिल्म कलाकार एसोसिएशनले उनको सम्मानमा एनपीआर १,, १०० को वार्षिक पुरस्कार नेपाल फिल्म कलाकार एसोसिएसन शान्ति मास्की पुरस्कार स्थापना गरेको छ।

पुरस्कार

दर्जनौं अन्य पुरस्कार मध्ये उनी गोर्खा दक्षिण बाहु प्राप्त गर्थिन्, जुन कि नेपाल अधिराज्यले दोस्रो सर्वोच्च सम्मान प्राप्त गर्‍यो। तिनीहरू मध्ये केही थिए:

• गोरखा दक्षिण बाहु
• राष्ट्रीय सिने कलाकार संघ लाइफटाइम अचीवमेन्ट अवार्ड
• लाइफटाइम अचीवमेन्ट अवार्ड पहिलो वार्षिक डाबर अनमोल मोशन पिक्चर अवार्ड्स (२०० 2004)
• उर्वशी पुरस्कार
• सरवोतक्रिष्ट चलचित्र अभिनेत्री पुरस्कार
• चरित्र अभिनेत्री पुरस्कार

पनि हेर्नुहोस्

• भुवन चन्द
• बसुन्धरा भुसाल