कल्पनाथ

कल्पनाथ भारत र श्रीलंकाको वार्षिक जडिबुटी हो। यो दक्षिणी र दक्षिणपूर्वी एसियामा व्यापक रूपमा खेती गरिन्छ, जहाँ यो ब्याक्टेरिया संक्रमण र केही रोगहरूको उपचार हो भन्ने विश्वास गरिन्छ। प्रायः पात र जराहरू त्यस्ता उद्देश्यका लागि प्रयोग गरिएको छ; सम्पूर्ण बिरुवा पनि प्रयोग गरिन्छ, केही अवस्थामा।

कल्पनाथ
वैज्ञानिक वर्गीकरण
जगत:	वनस्पति
प्राकृतिक समूह:	फूल फुल्ने वनस्पति
प्राकृतिक समूह:	दुईदलीय वनस्पति
प्राकृतिक समूह:	एस्टेरिड्स
गण:	Lamiales
परिवार:	Acanthaceae
वंश:	Andrographis (Burm.f.) Nees
प्रजाति:	A. paniculata
वैज्ञानिक नाम
Andrographis paniculata (Burm.f.) Nees
पर्याय
Justicia latebrosa Russell ex Wall. Justicia paniculata Burm.f. Justicia stricta Lam. ex Steud.

विवरण

बिरुवा ओसिलो, छायादार ठाउँहरूमा ३०–११० सेमी (१२–४३ इन्च)को उचाइमा सीधा जडिबुटीको रूपमा बढ्छ। पातलो स्टेम गाढा हरियो हुन्छ, लम्बाइको फरोहरू र कोणहरूमा पखेटाहरू भएको क्रस-सेक्शनमा वर्गाकार हुन्छ। भालाको आकारको पातहरूमा ८ सेमी (३.१ इन्च) लम्बाइ २.५ सेमी (०.९८ इन्च) सम्म कपालविहीन ब्लेडहरू हुन्छन्।

साना फूलहरू गुलाबी, एक्लो, ढिलो फैलाउने रेसमेस वा प्यानिकलहरूमा व्यवस्थित हुन्छन्। फल लगभग २ सेमी (०.७९ इन्च) लामो र केही मिलिमिटर चौडाइको क्याप्सुल हो। फूल फुल्ने समय सेप्टेम्बर देखि डिसेम्बर सम्म हुन्छ।

वितरण

यो जडीबुटी भारतको उत्तरी भाग, जाभा, मलेशिया, इन्डोनेसिया, वेस्ट इन्डिज र अमेरिकाका अन्य ठाउँमा पाइने प्रजाति हो। प्रजातिहरू उष्णकटिबंधीय एसियाई देशहरूमा वितरित गरिन्छ, प्रायः पृथक प्याचहरूमा। यो विभिन्न बासस्थानहरूमा पाइन्छ, जस्तै मैदान, पहाड, तटरेखा, र सडकको किनार र खेतहरू जस्ता विचलित र खेती गरिएका क्षेत्रहरूमा।

यो प्रजाति फिलिपिन्स, हङकङ, थाइल्याण्ड, ब्रुनाई, सिङ्गापुर र एसियाका अन्य भागहरूमा पनि पाइन्छ जहाँ यो मूल निवासी हुन सक्छ वा नहुन सक्छ। भारतमा वनस्पतिको प्रमुख स्रोत यसको जङ्गली बासस्थानबाट प्राप्त गरिन्छ।

उपयोगहरू

कल्पनाथ सिद्ध र आयुर्वेदिक औषधिमा प्रयोग गरिएको छ, र क्यान्सर रोकथाम र उपचारको लागि आहार पूरकको रूपमा प्रचार गरिएको छ। यसले क्यान्सरलाई रोक्न वा निको पार्न मद्दत गर्छ भन्ने कुनै प्रमाण छैन। भारतको परम्परागत चिकित्सामा, कल्पनाथलाई जन्डिसको उपचारको लागि पनि प्रयोग गरिएको छ।