शिव सेना

शिव सेना ('शिवाजीकोसेना ') भारतको दक्षिणपन्थी मराठी क्षेत्रीय र हिन्दू अतिराष्ट्रवादी राजनीतिक पार्टी हो जसलाई बाल ठाकरेले सन् १९६६ मा स्थापना गरेका थिए। मूलतः बम्बईमा (वर्तमान मुम्बई) मूलवादी आन्दोलनबाट अगाडि आएर यस पार्टीले भारतका अन्य भागहरूबाट आएका आप्रवासीहरू भन्दा मराठी मानिसहरूलाई प्राथमिकता दिने व्यवहारको लागि आन्दोलन गर्दछ। महाराष्ट्रको लागि यसको चुनाव चिन्ह धनुष र बाण हो। उद्धव ठाकरे, बाल ठाकरेका छोरा र पार्टी नेता हुन् भने उनले सन् २०१९ देखि २९ जुन २०२२ सम्म महाराष्ट्रको मुख्यमन्त्रीको रूपमा सेवा गरेका थिए।

शिव सेना
नेता	एकनाथ शिंदे
सभापति	एकनाथ शिंदे
संस्थापक	बाल ठाकरे
स्थापना	१९ जुन १९६६
प्रमुख कार्यालय	शिवसेना भवन, राम गणेश गडकरी चौक, दादर, मुम्बई, भारत
विचारधारा	मराठी राष्ट्रवाद रूढिवाद हिन्दुत्व हिन्दु राष्ट्रवाद आर्थिक राष्ट्रवाद
राजनीतिक स्थान	दक्षिणपन्थी राजनीतिबाट चरमपन्थी-दक्षिणपन्थी राजनीति
निर्वाचन चिह्न
राजनीतिक दलको झन्डा
वेबसाइट
शिवसेना

हालसम्म पनि पार्टीको प्राथमिक आधार अझै पनि महाराष्ट्रमा रहेको छ भने यसले अखिल भारतीय आधारमा विस्तार गर्ने प्रयास गरेको छ। सन् १९७० को दशकमा यसले बिस्तारै एक व्यापक हिन्दू राष्ट्रवादी एजेन्डालाई समर्थन गर्ने एक मराठी विचारधाराको वकालत गर्न सुरु गर्दै यसले भारतीय जनता पार्टीसँग गठबन्धन गरेको थियो। पार्टीले स्थापनाकालदेखि नै मुम्बई नगरपालिकाको चुनावमा भाग लिन थालेको थियो। सन् १९८९ मा यसले लोकसभा र महाराष्ट्र विधानसभा चुनावको लागि भाजपासँग गठबन्धनमा प्रवेश गरेको थियो यद्यपि सन् २०१४ अक्टोबरको विधानसभा चुनावमा अस्थायी रूपमा तोडिएको थियो। यो दल राष्ट्रिय प्रजातान्त्रिक गठबन्धनमा सन् १९९८-२०१९ मा एक गठबन्धन साझेदार, सन् १९९८-२००४ मा वाजपेयी सरकार र सन् २०१४-२०१९ मा नरेन्द्र मोदी सरकारको साथमा गठबन्धनलाई सुधार गरि सन् २०१४ डिसेम्बरमा महाराष्ट्रमा भाजपा सरकारको हिस्सा बनेको थियो।

अक्टोबर २९ मा महाराष्ट्र चुनाव पछि शिवसेनाले आफ्नो गठबन्धन साझेदार भाजपाद्वारा वाचा पूरा नगरेको दाबी गर्दै गठबन्धनलाई अन्त्य गरेको थियो। पार्टीले पछि महाराष्ट्रमा सरकार बनाउनको लागि भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस र राष्ट्रवादी काङ्ग्रेस पार्टीसँग सहकार्य गरेको थियो। पछि यो गठबन्धनले सत्ता गुमाउँदा एक विद्रोही शिवसेना नेता सिन्देले भाजपाको साथमा शिवसेनाका २/३ विधायकहरूको समर्थन जुटाएर सन् २०२२ जुन ३० का दिन मुख्यमन्त्री बनेका थिए।

हिन्दी चलचित्र उद्योगमा पार्टीको बलियो पकड रहेको छ। यसलाई "चरमपन्थी", "अराजकतावादी", साथै " फासीवादी पार्टी" भनेर उल्लेख गरिएको छ। यसका साथसाथै सन् १९७० को भिवण्डी साम्प्रदायिक हिंसा, सन् १९८४ भिवण्डी दङ्गा र सन् १९९२-१९९३ बम्बई दङ्गामा भएको हिंसाको लागि शिवसेनालाई दोष लगाइएको छ।

पार्टीले आफ्नो शक्ति महाराष्ट्रको मराठा र कुणबी समुदायको समर्थनबाट निकालेको छ।

इतिहास

उत्पत्ति

१९४७ मा भारतको स्वतन्त्रता पछि, औपनिवेशिक युगबाट क्षेत्रीय प्रशासनिक विभाजनहरु क्रमशः परिवर्तन गरियो र भाषिक सीमाहरु पालना गर्ने राज्यहरु सिर्जना गरियो। बम्बे प्रेसिडेन्सी भित्र, मराठी भाषी जनताका लागि राज्य निर्माणको लागि व्यापक जनसंघर्ष सुरु भएको थियो। १९६० मा, राष्ट्रपति पदलाई दुई भाषिक राज्यहरुमा विभाजन गरिएको थियो - गुजरात र महाराष्ट्र । यसबाहेक, पहिलेको हैदराबाद राज्यको मराठी-भाषी क्षेत्रहरु महाराष्ट्रसँग जोडिए। बम्बई, धेरै तरिकामा भारतको आर्थिक राजधानी, महाराष्ट्र राज्यको राजधानी भयो। एकातिर, गुजराती समुदायका मानिसहरुले सहरका अधिकांश उद्योग र व्यापारिक उद्यमहरुको स्वामित्व पाएका थिए। अर्कोतर्फ, सहरमा दक्षिण भारतीय आप्रवासीहरुको निरन्तर प्रवाह थियो जो धेरै सेतो-कलर कामहरुलिन आएका थिए।

सन् १९६० मा बम्बईका कार्टुनिस्ट बाल ठाकरेले व्यंग्यात्मक कार्टुन साप्ताहिक मार्मिक प्रकाशित गर्न थाले। यो प्रकाशन मार्फत उनले आप्रवासी विरोधी भावना फैलाउन थाले। १९ जुन १९६६ मा, ठाकरेले एक राजनीतिक संगठनको रुपमा शिवसेना स्थापना गरे।

शिव सेनाले धेरै बेरोजगार मराठी युवाहरुलाई आकर्षित गर्‍यो, जो ठाकरेको आरोपित आप्रवासी विरोधी वक्तृत्वबाट आकर्षित भएका थिए। शिवसेना कार्यकर्ताहरु दक्षिण भारतीय समुदायहरु विरुद्ध विभिन्न आक्रमणहरुमा संलग्न भए, दक्षिण भारतीय रेस्टुरेन्टहरु तोडफोड गरे र रोजगारदाताहरुलाई मराठीहरुलाई काममा राख्न दबाब दिए।

भारतीय जनता पार्टीसँग गठबन्धन

सेनाले १९७० को दशकमा हिन्दुत्व विचारधारालाई थप वजन दिन थाल्यो किनकि 'माटोका छोराहरु' कारण कमजोर हुँदै गयो।

पार्टीले सन् १९८९ देखि लोकसभा र महाराष्ट्र विधानसभाका लागि भारतीय जनता पार्टी (बीजेपी) सँग गठबन्धन सुरु गरेको थियो। दुवैले सन् १९९५ र ९९९ को बीचमा महाराष्ट्रमा सरकार बनाएका थिए। सेना सन् १९९९ देखि २०१४ सम्म भाजपासँगै राज्यमा विपक्षी दल थियो। यद्यपि, भाजपासँगको २५ वर्षको गठबन्धन २०१४ महाराष्ट्र विधानसभा चुनावमा सीट बाँडफाँडलाई लिएर खतरामा परेको थियो र दुवैले स्वतन्त्र रुपमा चुनाव लडे। २०१४ को चुनावपछि भाजपा सबैभन्दा ठूलो पार्टी बनेपछि सेनाले विरोध घोषणा गर्‍यो। तर, वार्तापछि सेना महाराष्ट्रमा सरकारमा सामेल हुन राजी भयो। बृहन्मुम्बई नगर निगममा शिवसेना-भाजपा गठबन्धनले शासन गर्छ। परम्परागत रुपमा शिवसेनाको मुख्य गढहरु मुम्बई र कोंकण तटीय क्षेत्रहरु हुन्। तर, 2004 को लोकसभा चुनावमा परिणाम उल्टो भयो। शिव सेनाले राज्यको भित्री भागहरुमा प्रवेश गर्यो, जबकि मुम्बईमा घाटा बेहोरेको थियो।^{[स्रोत नखुलेको]}

जनवरी २०१८ मा, शिवसेनाले २०१९ भारतीय आमचुनाव अघि भाजपा र उनीहरुको एनडीए गठबन्धनसँग आधिकारिक रुपमा सम्बन्ध तोड्यो लगभग ३० वर्षको भाजपासँगै प्रचार गरेपछि। तर फेब्रुअरी २०१९ मा, बीजेपी र शिवसेनाले फेरि आम चुनाव र २०१९ महाराष्ट्र विधान सभा चुनावको लागि गठबन्धनको घोषणा गरे। चुनावले शिवसेनाले मत गुमाएको देख्यो र पछि भाजपाले सत्ता साझेदारीमा संलग्न हुन अस्वीकार गरेकोमा भाजपालाई सरकार बनाउन समर्थन गर्न अस्वीकार गर्यो। शिवसेना राष्ट्रिय प्रजातान्त्रिक गठबन्धनबाट पछि हट्यो, अक्टोबरको अन्त्यमा - नोभेम्बर २०१९ को शुरुमा राजनीतिक संकटको सामना गर्दै, जसले अन्ततः पार्टी नेता उद्धव ठाकरेलाई भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेस र राष्ट्रवादी कांग्रेस पार्टीको समर्थनमा मुख्यमन्त्री बनायो।

२०१९ मा शिवसेना एनडीएसँग अलग भयो र यूपीएमा सामेल भयो। यसले महाविकास अघाडी नामक उप-गठबन्धन बनाएर महाराष्ट्रमा सरकार गठनको लागि शिवसेनाका उद्धव ठाकरेले मन्त्रालयको नेतृत्व गरेका थिए।

२०२२ मा, पार्टीको बैठकमा, उद्धव ठाकरेले यूपीएमा सामेल हुन एनडीएबाट बाहिरिने आफ्नो कदमको व्याख्या गरे। "हामीले बीजेपीलाई उनीहरुको राष्ट्रिय महत्वाकांक्षाहरु पूरा गर्न सक्षम बनाउन पूर्ण हृदयले समर्थन गर्यौं। उनीहरु राष्ट्रिय जानेछन् भने हामी महाराष्ट्रमा नेतृत्व गर्नेछौँ भन्ने बुझाइ थियो । तर हामीलाई धोका दिइयो र हाम्रो घरमा भत्काउने प्रयास गरियो। त्यसैले हामीले जवाफ फर्काउनु पर्यो।" ठाकरेले भाजपाले आफ्नो राजनीतिक सुविधा अनुसार आफ्ना सहयोगीहरुलाई डम्प गरेको आरोप लगाए। उनले भने, ‘भाजपाको मतलब हिन्दुत्व होइन । म मेरो टिप्पणीमा छु कि शिवसेनाले भाजपासँगको गठबन्धनमा २५ वर्ष खेर गयो"

यद्यपि, शिवसेनाका वरिष्ठ नेता एकनाथ शिन्देले अघिल्लो भाजपा-शिवसेना गठबन्धनलाई पुनर्स्थापित गर्न चाहन्थे र सेनाका विधायकहरुको बहुमत प्राप्त गर्दै पछि विद्रोह गरे। 

२९ जुन २०२२ मा, सर्वोच्च अदालतले आफ्नो बहुमत प्रमाणित गर्नु पर्ने फैसला गरेपछि उद्धव ठाकरेले मुख्यमन्त्रीको पद र एमएलसी सदस्यबाट राजीनामा दिए। एकनाथ शिन्देले ३० जुनमा देवेन्द्र फडणवीसलाई उपमुख्यमन्त्री बनाएर मुख्यमन्त्रीको सपथ लिएका थिए।

महाराष्ट्र नवनिर्माण सेना का गठन

जुलाई २००५ मा, महाराष्ट्रका पूर्व मुख्यमन्त्री र सेना नेता नारायण राणेलाई पार्टीबाट निष्कासित गरियो, जसले पार्टीमा आन्तरिक द्वन्द्व निम्त्यायो। सोही वर्षको डिसेम्बरमा बाल ठाकरेका भतिजा राज ठाकरेले पार्टी छोडे । राज ठाकरेले पछि नयाँ पार्टी, महाराष्ट्र नवनिर्माण सेना (MNS) स्थापना गरे। विभाजनपछि दुई सेनाका अनुयायीबीच झडप भएको छ ।^{[स्रोत नखुलेको]}

यद्यपि MNS शिवसेनाबाट अलग भएको समूह हो, पार्टी अझै पनि भूमिपुत्र विचारधारामा आधारित छ। शिवाजी पार्कमा भएको एक सभामा पार्टीको अनावरण गर्दै उनले भने, ‘हिन्दुत्वको के हुन्छ भनेर सबै जना उत्सुक छन् र ‘म हिन्दुत्व, महाराष्ट्रको विकासका लागि यसको एजेन्डा र पार्टीको महत्त्व जस्ता मुद्दाहरुमा पार्टीको अडानलाई विस्तार गर्नेछु। १९ मार्चको जनसभामा झण्डाको रङ ।

नेतृत्व परिवर्तन

बाल ठाकरेका छोरा उद्धव ठाकरे २००४ मा पार्टीको नेता बने, यद्यपि बाल ठाकरे महत्त्वपूर्ण व्यक्तित्वको रुपमा रहे। 17 नोभेम्बर २०१२ मा बाल ठाकरेको मृत्यु पछि, उद्धव पार्टीको नेता बने तर "शिवसेना प्रमुख" (शिवसेना सुप्रीमो) उपाधि लिन अस्वीकार गरे।

पार्टी संरचना र जातीय संरचना

संरचना

पार्टीको शिवसेना प्रमुख (प्रमुख) संगठनको अध्यक्षको बराबरको पद हो। यो पोस्ट वंशानुगत पोस्ट हो। वर्तमान शिवसेनाप्रमुख उद्धव ठाकरे हुन् भने उनका छोरा आदित्य ठाकरे शिवसेनाप्रमुख हुन् । पार्टीको प्रमुख (प्रमुख) को रुपमा, बाल ठाकरेले सबै प्रमुख निर्णयहरुलिनुभयो जबकि शिवसेना शिवसैनिकका कार्यकर्ता र सदस्यहरुले पार्टीको अधिकांश काम तल्लो तहमा गरे। उनको अन्तिम दिनहरुमा, पार्टीको दैनिक गतिविधिहरु उनका कान्छो छोरा उद्धव ठाकरेले सम्हालेका थिए। उद्धव ठाकरेका छोरा आदित्य ठाकरे पार्टीको युवा शाखा युवा सेनाको नेता बनेका छन्। २०१२ मा बाल ठाकरेको मृत्यु पछि, पार्टी वास्तविक रुपमा उद्धव ठाकरेको नेतृत्वमा थियो।^{[स्रोत नखुलेको]}

मुम्बईको दादर इलाकामा अवस्थित सेना भवनले सन् ९७६ देखि सेनाको मुख्यालयको रुपमा काम गर्दै आएको छ। सेनाका शाखाहरु(शाखाहरु) महाराष्ट्र राज्यका साथै अन्य राज्यहरुमा चयन गरिएका स्थानहरुमा फैलिएका छन्, जसले आफ्नो इलाकाका अधिकांश स्थानीय मुद्दाहरुमा निर्णय गर्छन्।

स्थानिय लोकाधिकार समिति शिव सेनासँग आबद्ध छ। यसले महाराष्ट्रमा महाराष्ट्रीयनहरुका लागि रोजगारीको अधिकारको संरक्षणको वकालत गर्दछ।

जातीय संरचना

सेनामा विभिन्न महाराष्ट्रीय जातका मानिसहरु मिलेर काम गर्थे। पार्टीका नेताहरुप्रायः तथाकथित "उच्च जाति" अर्थात् बाट आएका थिए ब्राह्मण, सीकेपी र पठारे प्रभु - ठाकरे, मनोहर जोशी, सुधीर जोशी, बलवंत मंत्री, डा हेमचन्द्र गुप्ते, श्याम देशमुख, माधव देशपांडे, दत्त प्रधान, विजय पर्वतकर, मधुकर सरपोतदार र प्रमोद नवलकर । माथि उल्लेखित नेताहरु मध्ये एक, ७० को दशकको प्रारम्भमा बम्बईका मेयर र पूर्व पारिवारिक चिकित्सक र ठाकरेका विश्वासपात्र डाक्टर हेमचन्द्र गुप्तेले पैसालाई महत्व दिएको, शिव सैनिकहरुद्वारा हिंसा गरेको र १९७५ को आपतकाल को समयमा श्रीमती गान्धीलाई ठाकरे को समर्थन उल्लेख गर्दै "घृणा" मा शिवसेना छोडे ।

त्यहाँ दत्ताजी साल्वी, दत्ताजी नलावडे र वामनराव महाडिक जस्ता अन्य जातका नेताहरुर तथाकथित तल्लो जातका छग्गन भुजबल, लीलाधर डाके, भाइ शिंगरे र विजय गावकर जस्ता नेताहरु पनि थिए।

वर्षौंदेखि, सेना प्रमुख बाहेक, पार्टीमा बाह्र वरिष्ठ नेताहरु छन्, जसलाई 'नेता' भनिन्छ। तीमध्ये आठ उच्च जाति (चार ब्राह्मण, दुई सीकेपी र दुई पठारे प्रभु ) छन्। अरुहरु या त मराठा ( दत्ताजी साल्वी ), शिम्पी ( वामनराव महाडिक ), आगरी (लीलाधर डाके ) वा माली ( छग्गन भुजबल ) थिए। वास्तवमा, भुजबलले सेनाले नेतृत्वमा उच्च जातिय पक्षपात गरेको आरोप लगाउँदै पार्टी छोडे।

दलितको संख्या पनि नगण्य थिएन । र सेनाले मंडल आयोगले प्रस्ताव गरेको आरक्षणको विरोध गरे पनि सेनामा ओबीसीको प्रतिशतमा कुनै कमी आएको छैन। यसरी, सेनाले सबै महाराष्ट्रीयनहरुलाई जातपात बिना साझा "मराठी छाता" अन्तर्गत एकताबद्ध गर्न सफल भयो। "माटोका छोराहरुको लागि प्राथमिकता उपचारको एजेन्डा महाराष्ट्रियनहरुले ती सबैलाई एकसाथ ल्याए।

मतदाता आधार

१९८० को दशकको उत्तरार्ध र ९० को दशकको प्रारम्भमा शिवसेनाको बल मुख्यतया मराठा जातको समर्थनबाट आएको थियो - जसलाई यसले कांग्रेसबाट टाढा बनायो। मराठा जातको शिव सेनाबाट निर्वाचित विधायकहरुको ठूलो प्रतिशतलाई उद्धृत गर्दै, पुणे विश्वविद्यालयका वोराले निष्कर्ष निकाले कि शिवसेना "मराठा पार्टी" को रुपमा उदाइरहेको छ।

कार्यालय

शिवसेना भवन भारतको मुम्बईमा रहेको शिव सेनाको केन्द्रीय कार्यालय रहेको भवन हो। यो दादरको राम गणेश गडकरी चोक र शिवाजी पार्कमा अवस्थित छ। यसको उद्घाटन सन् १९७७ जुन १९ का दिन भएको थियो। नवीकरण गरिएको सेना भवनको उद्घाटन सन् २००६ जुलाई २७ का दिन भएको थियो। यसमा शिवजी महाराजको तामाको मूर्ति र बालासाहेब ठाकरेको ठूलो तस्वीर रहेको छ।

सन १९९३ बम्बई बम विष्फोटमा आतङ्ककारीहरूको समूहले कार्यालय भवन र सहरका अन्य प्रमुख भवनहरूमा आक्रमण गरेका थिए।

मुख्यमन्त्रीहरूको सूची

शिव सेनाबाट महाराष्ट्रका मुख्यमन्त्रीहरूको सूची यस प्रकार छ।

क्र.स	मुख्यमन्त्रीहरू	तस्वीर	कार्यालयमा कार्यकाल			सभा	निर्वाचन क्षेत्र	अन्य पदहरू
			सुरु	अन्त्य	कार्यकाल
१	मनोहर जोशी		१४ मार्च १९९५	३१ जनवरी १९९९	३ वर्ष, ३२३ दिन	९औँ सभा	दादर	लोकसभा अध्यक्ष
२	नारायण राणे		१ फेब्रुअरी १९९९	१७ अक्टोबर १९९९	२५८ दिन		मालवण	महाराष्ट्र राजस्व मन्त्री
३	उद्धव ठाकरे		२८ नोभेम्बर २०१९	२९ जुन २०२२	२ वर्ष, २१३ दिन	१३औं सभा	महाराष्ट्र विधान परिषद्	शिवसेना अध्यक्ष सामनाको प्रधान सम्पादक

केन्द्र सरकारमा शिवसेनाका मन्त्रीहरू

• मनोहर जोशी: भारी उद्योग तथन सार्वजनिक उद्यम लोकसभाका १३औँ अध्यक्ष
• आनन्दराव विठोबा अडसुल : राज्य, अर्थ तथा कम्पनी मामिला मन्त्रालय
• सुरेश प्रभु: उर्वरक तथा रसायन मन्त्री, उर्जा मन्त्रालय , भारी उद्योग तथा सार्वजनिक उद्यम मन्त्रालय
• अनन्त गीते: भारी उद्योग तथा सार्वजनिक उद्यम, ऊर्जा मन्त्री
• अरविन्द सावन्त: भारी उद्योग र सार्वजनिक उद्यम मन्त्रालय

गतिविधि र आलोचना

सेनाले एसियाकै सबैभन्दा ठूलो बस्ती मुम्बईको धारावी क्षेत्रमा रहेका ५,००,००० बस्ती बासिन्दाहरूको मुक्तिमा केन्द्रीय भूमिका खेलेको बताएको छ तर तत्कालीन शिवसेना–भाजपा सरकारले ल्याएपछि झुपडीमा बस्नेलाई सित्तैमा घर दिने नीति विवादास्पद बनेको थियो।  

सन् १९७० को दशकमा शिवसेनाले औरङ्गाबादको मराठवाडा विश्वविद्यालयको नाम "डा. बाबासाहेब आम्बेडकर विश्वविद्यालय" मा परिवर्तन गर्ने दलित नेतृत्वको आन्दोलन नामन्तर आन्दोलनको विरोध गर्दै रुढिवादी मराठाहरूको विचारलाई समर्थन गरेको थियो।

सन् १९९६ मा शिवसेनाले आफ्नो व्यापार शाखाको लागि कोष जुटाउन र महाराष्ट्रका मानिसहरुका लागि दुई लाख सत्तरी हजार रोजगारीहरू सिर्जना गर्न मद्दत गर्न भारतमा अमेरिकी पप गायक माइकल ज्याक्सनको पहिलो र एकमात्र प्रत्यक्ष साङ्गीतिक कार्यक्रमको आयोजना गरेको थियो।

सन् २००३ डिसेम्बरमा शिवसेनाका कार्यकर्ताहरूले आगरा खेलकुद रङ्गशालाको क्रिकेट मैदानलाई क्षति पुर्‍याएको थियो जसमा पाकिस्तान र भारत बीचको क्रिकेट खेल आयोजना गर्ने भनिएको थियो। सन् २००५ अप्रिलमा शिवसेनाको विद्यार्थी सङ्गठनले भारतीय विद्यार्थी शिवसेनाले नयाँ दिल्लीमा भारत-पाकिस्तान एकदिवसीय अन्तर्राष्ट्रिय खेल रोक्न प्रयास गरेको थियो।}} सेनाले "नैतिक पुलिस"को रूपमा काम गर्दै प्रणय दिवस मनाउने प्रचलनको विरोध गरेको थियो। सन् २००६ फेब्रुअरी १४ मा बाल ठाकरेले मुम्बईमा एक निजी उत्सवमा शिवसैनिकहरूले गरेको हिंसात्मक आक्रमणको निन्दा गर्दै माफी समेत मागेकम थिए। नाल्लासोपारा घटनामा महिलालाई कुटपिट भएको बताइएको छ। ठाकरे र शिव सेना यसको विरोधमा रहे, यद्यपि उनीहरूले "भारतीय विकल्प" लाई समर्थन गर्ने सङ्केत गरेका थिए।

२० नोभेम्बर २००९ मा शिवसेना कार्यकर्ताहरूले क्रमशः मुम्बई र पुणेमा रहेको हिन्दी र मराठी टेलिभिजन समाचार च्यानल आइबिएन७ र आइबिएन-लोकमतको कार्यालयमा आक्रमण गर्दै तोडफोड समेत गरेका थिए। शिवसैनिकले आइबिएन७ का वरिष्ठ सम्पादक रवीन्द्र आम्बेकरलाई थप्पड हान्नुका साथै आइबिएन-लोकमतका सम्पादक निखिल वाग्लेलाई आक्रमण गरेका थिए। शिव सेनाले बाल ठाकरेले सचिन तेन्दुलकरको बारेमा गरेको टिप्पणीलाई लिएर समाचार च्यानलले गरेको आलोचनालाई आक्रमणको श्रेय दिएको छ। शिवसेनाका राज्यसभा सांसद सञ्जय राउतले आक्रमणलाई "स्वतःस्फूर्त" भनेका छन्। शिव सेनाका प्रवक्ताहरूले आक्रमणलाई जायज ठहराउने प्रयास गर्दै उनीहरूको हिंसात्मक कार्यका लागि माफी माग्न अस्वीकार गरेका थिए।

शिव सेनाले २०१० मा गिनिज वर्ल्ड रेकर्ड्समा "एक दिनमा अधिकतम रगत सङ्कलनको लागि प्रविष्टि प्राप्त गरेको थियो। शिव सेनाले रक्तदान शिविर आयोजना गर्दा एकै दिनमा २४,००० बोतल रगत सङ्कलन भएको थियो। पछि यो विश्व कीर्तिमान सन् २०१४ मा एचडिएफसी बैंकको रक्तदान कार्यक्रमले तोडेको थियो।

२ नोभेम्बर २०१४ मा नैतिक प्रहरीको विरुद्ध किस अफ लभको विरोधको क्रममा शिव सेना, बजरङ्ग दल, विश्व हिन्दू परिषद र अन्य धेरै दक्षिणपन्थी समूहका सदस्यहरूले विरोध गर्नेहरूलाई आक्रमण गर्दै सडकमा चुम्बन गरेकोमा प्रदर्शनकारीहरूलाई हटाउने धम्की दिएका थिए। यी विरोधी समूहहरूले सार्वजनिक रूपमा स्नेहको प्रदर्शन भारतीय संस्कृति र भूमिको कानून (भारतीय दण्ड संहिताको धारा २९४ अन्तर्गत) दुवैको विरुद्ध भएको दाबी गरेका थिए। यद्यपि सर्वोच्च अदालत र दिल्ली उच्च अदालतका अनुसार सार्वजनिक रुपमा चुम्बन गर्नु अपराध नभएको ठानिएको छ। पुलिसले आफ्नो ज्यान बचाउन धेरै किस अफ लभ प्रदर्शनकारीहरूलाई हिरासतमा लिएता पनि दक्षिणपन्थी समूहका प्रदर्शनकारीहरूलाई प्रातिआक्रमण गर्न स्वतन्त्रता दिएको आरोप लगाइएको थियो।

अक्टोबर २०१५ मा शिव सेनाले पाकिस्तानी शास्त्रीय गायक गुलाम अलीको निर्धारित साङ्गीतिक कार्यक्रमलाई प्रतिबन्ध लगाउने धम्की जारी गरेको थियो। यो कदम आगामी चुनावमा सेनालाई मतदान गर्न पाकिस्तान विरोधी घटकहरूलाई खुसी पार्न अपनाइएको थियो। यद्यपि, सन् २०१५ मा पाकिस्तानले अन्तर्राष्ट्रिय समुदायलाई शिव सेनाको गतिविधिमाथि ध्यान दिन आग्रह गरेको थियो। जबकि शिव सेनाले पाकिस्तानद्वारा शिव सेनाको आलोचनाले "हाम्रो देशभक्ति" लाई प्रमाणित गरेको दाबी गरेको थियो।

१९ अक्टोबर २०१५ मा शिवसेना कार्यकर्ताहरुले पिसिबी र भारतीय क्रिकेट नियन्त्रण बोर्ड अधिकारीहरूबीचको बैठक रोक्नको लागि भारतीय क्रिकेट नियन्त्रण बोर्डको कार्यालयमा आक्रमण र तोडफोड गरेका थिए। कार्यकर्ताहरूले पाकिस्तान विरोधी नारा लगाए र मनोहरलाई आफ्नो पाकिस्तानी समकक्षीसँग भेट्नबाट रोक्न कटिबद्ध 'शहरयार खान फिर्ता जानुहोस्' लेखिएको पोस्टर बोकेका थिए। शिव सेनाले पाकिस्तानका अलीम दारलाई भारत र दक्षिण अफ्रिकाबीचको पाँचौँ र अन्तिम एकदिवसीयमा अफिसिङ गर्नबाट रोक्ने धम्की दिएको थियो।

सन् २०१५ मा शिवसेनाले मराठवाडा क्षेत्रका प्रत्येक खडेरी प्रभावित किसानलाई १०,००० रुपैयाँ सहायताको घोषणा गरेेेेेेेेको थियो। जबकि उनीहरूले उत्तर प्रदेशमा सन् २०१० र सन् २०१५ बीच ५ बच्चा जन्माउने हिन्दू परिवारलाई २ लाख रुपैयाँ "इनाम" घोषणा गरेका थिए। शिव सेनाका अनुसार "पुरस्कार"को कारण हालको जनगणना अनुसार मुस्लिम जनसङ्ख्याको तुलनामा हिन्दू जनसङ्ख्याको वृद्धि दरमा गिरावट" आएको थियो।

सन् २०१६ जनवरीमा शिवसेनाले "धर्मनिरपेक्ष" र "समाजवादी" शब्दहरूलाई भारतीय संविधानको प्रस्तावना बाट "स्थायी रूपमा हटाउन" माग गरेको थियो जुन आपतकालको समयमा ४२औँ संशोधनमा थपिएको थियो। सन् २०१९ अप्रिलमा पार्टी सदस्य सञ्जय राउतले बुर्कामाथि प्रतिबन्ध लगाउन आह्वान गरेका थिए।

सन् २०१८ महाराष्ट्र परिषद् चुनाव र सन् २०१४ लोकसभा चुनावको समयमा शिवसेनाद्वारा उठाइएका उम्मेदवारहरूको पहिलेदेखिनै आधिकारिक रूपमा आपराधिक आरोपहरू दर्ता भएका थिए जुुन आपराधिक आरोपहरू विचाराधीन अवस्थामा रहेका थिए।

सन् २०२० नोभेम्बरमा देवेन्द्र फडणवीसका अनुसार शिवसेनाको दृष्टिकोण अखण्ड भारतको रुपमा भारतीय पुनर्मिलनको वकालत गर्नु हो। उनले छिट्टै कराची भारतको हिस्सा हुने" घोषणा गरेका थिए।

यो पनि हेर्नुहोस्

• हिन्दू राष्ट्रवादी राजनीतिक दलहरुको सूची

बाह्य कडीहरू

• आधिकारिक वेबसाइट