विकिपिडिया

दलित

हिन्दु वर्णका अछुत उत्पीडित जाति

दलित शब्दले अछुत जातिको रूपमा पनि चिनिने जातिलाई चिनाउँदछ जुन भारतीय उपमहाद्वीपमा जाति व्यवस्था अन्तर्गत पर्ने सबैभन्दा तल्लो तह हो। दलित जातीय समूहहरूलाई सामान्यतया उत्पीडित र पिछडिएको जातिको रूपमा चिनिन्छ। संस्कृतमा दलित शब्दको अर्थ टुटेको वा छिन्नभिन्न भएको हुन्छ। दलितहरूलाई जातीय पदानुक्रमको चार वर्णबाट बहिष्कृत गरी पाँचौँ वर्णको रूपमा हेरिन्थ्यो, जसलाई पञ्चमाको नामले पनि चिनिन्छ। थुप्रै विद्वान्हरूले दलित र जापानका बुराकुमिन, कोरियाको बाक्जियोङ र मध्ययुगीन युरोपेली सामन्ती व्यवस्थाको किसान वर्गबीच समानता कोरेका छन्। ब्राह्मण, क्षेत्री, वैश्य र शूद्र गरी विभाजन गरिएको हिन्दु धर्मको चार जाति व्यवस्था अन्तर्गत दलितहरूलाई शूद्र वर्णमा गनिन्छ। हाल अधिकांश दलितहरू हिन्दु धर्ममा विश्वास गर्ने भएतापनि उनीहरू बौद्ध, सिख, इसाई र विभिन्न लोक धर्महरू सहित विभिन्न धार्मिक विश्वासहरूमा पनि आस्था राख्ने गर्दछन्। दलितलाई भारतमा अङ्ग्रेजहरू आएपछि समुदाय वा वर्ग विशेषको लागि नामको रूपमा प्रयोगमा ल्याउन थालेको देखिन्छ। भारतबाट नामको रूपमा प्रयोगमा ल्याउन सुरु गरेपछि विस्तारै यो वरपरका अन्य देशहरुमा विस्तारीत भएको पाइन्छ। भारतको सन् २०११ को जनगणना अनुसार दलितको सङ्ख्या २० करोड रहेको छ जुन भारतको कुल जनसङ्ख्याको १६ प्रतिशत हो।

दलित
केरलका दलित समुदायका दुई दलित महिलाहरू
उल्लेखीय जनसङ्ख्या भएका क्षेत्रहरू
 भारत२०.१४ करोड[१] (सन् २०११)
 बङ्गलादेश६५ लाख[२] (सन् २०१०)
 नेपाल५० लाख[३] (सन् २०११)
 श्रीलङ्का५० लाख[४] (सन् २०११)
 पाकिस्तान५० लाख (सन् २०११)
 बेलायत५ लाख[५] (सन् २०१७)
 संयुक्त राज्य अमेरिकाथाहा नभएको
 क्यानडा२.५ लाख[६] (सन् २०१७)
 मलेसियाथाहा नभएको
 सिङ्गापुरथाहा नभएको
भाषाहरू
दक्षिण एसियाली भाषा
धर्महरू
हिन्दु · सिख · बौद्ध  · इसाई · इस्लाम
सम्बन्धित जातीय समूह
हिन्द आर्य, द्रविड, मुण्डा

इतिहास

सम्पादन गर्नुहोस्

दलित शब्द अङ्ग्रेजहरु ले अती दरिद्र मानीस भनी भारतीय हरु लाई तल्लो स्तरको गाली दिन प्रयोगमा ल्याएका थिए। दलित शब्दको प्रयोगको प्रारम्भिक वर्णन सन् १८३१ मा जे.जे. मोल्सवोर्थ द्वारा भएको तथ्य प्राप्त छ। यो शब्द अङ्ग्रेजी सेनाका अधिकारीले मराठा-अंग्रेजी शब्दकोशमा प्रयोग गरेका थिए, यसका अलावा दलित शब्द राष्ट्रपिता महात्मा ज्योतिबा फुलेले पनि प्रयोग गरेका थिए र त्यसपछि बेलायती सरकारले उल्लेख गरेको थियो। यस शब्दको इतिहासबारे जवारलाल नेहरू विश्विवद्यालयका समाजशास्त्रका प्राध्यापक विवेक कुमार भन्छन्, ‘दलित शब्दको उल्लेख पहिलो पटक १८३१ को मोल्सवर्थ डिक्शनरीमा पाइन्छ। त्यसपछि बाबा भीमराव अम्बेडकरले पनि आफ्नो भाषणमा यो शब्द प्रयोगलाइ अगाडी बढाएका थिए ।

दलित शब्द "अछूत" भनिनेहरु र परम्परागत हिन्दु जाति पदानुक्रम बाहिर रहेकाहरुका लागी एक आत्म-लागू अवधारणा हो।[७][८]अर्थशास्त्री र सुधारक बी आर अम्बेडकर (१८९१–१९५६) ले भने कि बौद्ध धर्म र ब्राह्मणवाद (ब्राह्मणवादी हिन्दू धर्म को एक प्राचीन शब्द) को बीच सर्वोच्चता को लागी संघर्ष को कारण ४०० ईस्वी को आसपास भारतीय समाज मा अस्पृश्यता आयो।[९]केहि हिन्दू पुजारीहरु अछूतहरु संग मित्रता बनाए र निम्न जाति को श्रेणी मा गिराए। एकनाथ, अर्का बहिष्कृत ब्राह्मण, भक्ति काल मा अछूतहरुको अधिकार को लागी लडे।

१८८० को उत्तरार्धमा, मराठी शब्द 'दलित' महात्मा जोतिबा फुले द्वारा निर्वासित र अछूतहरु को लागी प्रयोग गरीयो जो हिन्दू समाज मा उत्पीडित र टूटेका थिए।[१०]दलित संस्कृत दलित (दलित) का एक स्थानीय रूप हो। शास्त्रीय संस्कृत मा, यसको अर्थ "विभाजित, विभाजित, भाँचिएको, बिखराएको" हो। यो शब्द १९औं शताब्दीको संस्कृतमा "(एक व्यक्ति) चार ब्राह्मण जातिहरु मध्ये एक संग सम्बन्धित छैन" को अर्थमा पुनरुत्थान गरिएको थियो।[११]यो सम्भवतः पहिलो पटक पुणे मा आधारित समाज सुधारक ज्योतिराव फुले द्वारा प्रयोग गरीएको थियो, अन्य हिन्दुहरु बाट पूर्व "अछूत" जातिहरु द्वारा सामना गरीएको दमन को सन्दर्भमा।[१२]दलित शब्द १९३५ भन्दा पहिले ब्रिटिश राज जनगणना को लागी उदास वर्गहरु को वर्गीकरण को लागी एक अनुवाद को रूप मा प्रयोग मा थियो तर मानिसहरुलाई कहिल्यै नदेखाए पछि यो भर्खरै उड़ीसा संसद को पछि एससी/एसटी को नाम परिवर्तन गरी दलित राखिएको थियो।यो अम्बेडकर द्वारा लोकप्रिय थियो, आफैं एक दलित,[१३]जसले दलित को परिभाषा मा आफ्नो जात को बाहेक सबै निराश मानिसहरु लाई समेटे।[१४]यसले ती मानिसहरुलाई समेटेको छ जो हिन्दू धर्म को चार गुणा वर्ण प्रणाली बाट बहिष्कृत गरीएको थियो र आफुलाई पञ्चमा को रूप मा वर्णन गर्दै एक पाँचौं वर्ण को रूप मा सोच्यो।[१५]१९७० को दशकमा यसको प्रयोग बलियो भएको थियो जब यो दलित प्यान्थर्स कार्यकर्ता समूह द्वारा अपनाइएको थियो।[७]

सामाजिक कानूनी विद्वान ओलिभर मेंडेलसोहन र राजनीतिक अर्थशास्त्री मारिका Vicziany ले १९९८ मा छन की शब्द "तीव्र राजनीतिक" भएको थियो.......जबकि शब्द को उपयोग अस्पृश्य राजनीति को समकालीन अनुहार संग उचित एकता व्यक्त गर्न को लागी लाग्न सक्छ, त्यहाँ एक सामान्य शब्द को रूप मा अपनाउन मा प्रमुख समस्याहरु रहन्छन्। यद्यपि शब्द अब धेरै व्यापक छ,यो अझै पनी बीआर अम्बेडकर को चित्र बाट प्रेरित राजनीतिक कट्टरपन्थी परम्परा मा गहिरो जराहरु छन्।" उनीहरुले सुझाव दिए कि यसको प्रयोगले भारतमा अछूतहरुको सम्पूर्ण जनसंख्यालाई कट्टरपन्थी राजनीतिले एकजुट भएको भनी गलत ढंगले लेबल लगाउने खतरा छ।[१२]आनन्द Teltumbde पनि राजनीतिक पहिचान अस्वीकार तिर एक प्रवृत्ति पत्ता लगाउँछ, उदाहरण को लागी शिक्षित मध्यम वर्गीय मानिसहरु जो बौद्ध धर्म मा परिवर्तन गरीएको छ र तर्क छ कि, बौद्धहरुको रुपमा, उनीहरु दलित हुन सक्दैनन्। यो उनीहरुको सम्बन्धित नहुने चाहनालाई जन्म दिने सुधारिएको परिस्थिति को कारण हुन सक्छ जुन उनीहरु दलित जनतालाई अपमानजनक मान्छन्।

भारत बाहिर विस्तार र प्रयोग

सम्पादन गर्नुहोस्
  • नेपालः नेपालमा बीसाैं शताब्दिको उत्तरार्धपछि दलीत शब्दको प्रयोगले नामको रूपमा व्यापकता पाएको भेटिन्छ। शब्दको अर्थले दमन वा दलनमा परेको भन्ने अर्थ लाग्ने भएतापनि नेपालका शिल्पी समुदायको लागि यसलाई पछिल्लो समयमा प्रयोग गर्ने गरिएको छ। तर दमित वा दलनमा परेको शिल्पी समुदाय भन्दा बाहिरको भनिनेलाई यो शब्द लागू नहुने यो शब्दको अर्थ र प्रयोगमा रहेको असमानजस्यता विचारणीय छ। भारतबाट नेपालमा विस्तारीत दलित शब्द हाल भारतमा प्रयोग गर्न पनि असंवैधानिक भएको परिप्रेक्षमा नेपालमा चाँही राष्ट्रिय दलित आयोगनै स्थापना गर्नुको औचित्यमाथि प्रश्न उठ्ने गरेको छ। यस्तै विरोधाभाषपूर्ण दलित शब्दको अर्थ र प्रयोगले अहिले नेपालमा पेशालाई जनाउने शब्द जस्तै गाइने, दमाइ, लोहार,चर्मकार आदी सामान्य बोलीचालीमा असहज हुने तर अङ्ग्रेजहरूको रणनिति अन्तर्गत प्रचलनमा ल्याइएको दलित शब्द चाँही प्यारो हुने अवस्था सृजना भएको छ।

आधिकारिक शब्द

सम्पादन गर्नुहोस्

अनुसूचित जाति भारतीय दलित अनुसूचित जाति आयोगको रायमा दलितहरूको लागि आधिकारिक शब्द हो, जसले कानूनी सल्लाह लिएको छ कि आधुनिक कानून को संकेत दलित को उल्लेख गर्दैन र यसैले, यो भन्छ, यो "असंवैधानिक" आधिकारिक कागजातहरु को लागी यो गर्न को लागी हो। २००४ मा, NCSC ले नोट गर्यो कि केहि राज्य सरकारहरु ले दस्तावेज मा अनुसूचित जाति को सट्टा दलित को उपयोग गरे र उनीहरुलाई बन्द गर्न को लागी भने।[१६]

केही स्रोतहरु भन्छन् कि दलित आधिकारिक अनुसूचित जाति परिभाषा को तुलना मा समुदायहरु को एक व्यापक दायरा समेटेको छ। यसमा घुमन्ते जनजातिहरु र १९३५ मा ब्रिटिश राज सकारात्मक भेदभाव को प्रयास संगै उत्पन्न भएको एक अन्य आधिकारिक वर्गीकरण, अनुसूचित जनजाति हुन सक्छ।[१७]यो कहिले काहिँ भारत को उत्पीडित जनता को सम्पूर्णता को उल्लेख गर्न को लागी प्रयोग गरीन्छ,[७]जुन सन्दर्भ नेपाली समाजमा यसको प्रयोगमा लागू हुन्छ।[८]अनुसूचित जाति वर्ग को सीमाहरु को एक उदाहरण हो कि, भारतीय कानून अन्तर्गत, यस्ता मानिसहरु मात्र बौद्ध धर्म, हिन्दु धर्म वा सिख धर्म को अनुयायी हुन सक्छन्,[१८]तैपनि त्यहाँ दलित ईसाई र मुस्लिम दाबी गर्ने समुदायहरु छन्,[१९]र आदिवासी समुदायहरु अक्सर लोक धर्महरु को अभ्यास गर्दछन्।[२०]

हरिजन

सम्पादन गर्नुहोस्

शब्द हरिजन, वा 'भगवानका बच्चाहरु', नरसिंह मेहता द्वारा गढ़िएको थियो, एक गुजराती कवि भक्ति परम्परा को संत,जात, वर्ग, वा लिंग को बावजूद कृष्ण को सबै भक्तहरु लाई सन्दर्भ गर्न।[२१]महात्मा गान्धी, विशेष गरी मेहता को काम को एक प्रशंसक, पहिलो पटक १९३३ मा दलितहरुको पहिचानको सन्दर्भमा शब्द प्रयोग गरियो। अम्बेडकरले यो नाम मन पराएनन् किनकि यसले दलितहरुलाई मुस्लिम जस्तै स्वतन्त्र समुदायको सट्टा ठूलो हिन्दू राष्ट्रको सम्बन्धमा राखेको छ। साथै, धेरै दलित भेटिए, र अझै पनी भेटिरहेका छन, शब्द संरक्षण र अपमानजनक, केहि को साथ मा यो शब्द वास्तव मा देवदासी को सन्तानहरु लाई बुझाउँछ भन्ने दाबी गर्दै।[२२][२३][page needed]जब भारतीय स्वतन्त्रता पछि अस्पृश्यता गैरकानूनी थियो, भूतपूर्व अस्पृश्यहरुको वर्णन गर्न हरिजन शब्द को उपयोग दलितहरु को तुलना मा अन्य जातिहरु मा अधिक सामान्य भयो।[२४]

क्षेत्रीय शब्दहरु

सम्पादन गर्नुहोस्

दक्षिणी भारत मा, दलितहरु कहिलेकाहीँ परिचित छन् आदि द्रविड, आदि कर्नाटक, र आदि आन्ध्र, को रुपमा, जसको शाब्दिक अर्थ क्रमशः पहिलो द्रविड, कन्नडिगास, र आन्ध्रस। यी सर्तहरु पहिले १९१७ मा दक्षिणी दलित नेताहरु द्वारा प्रयोग गरीएको थियो, जो विश्वास गर्छन् कि उनीहरु भारतका आदिवासी हुन्।[२५]शब्दहरु तमिलनाडु, कर्नाटक, र आन्ध्र प्रदेश/तेलंगाना को राज्यहरु मा प्रयोग गरीन्छ, क्रमशः, एक दलित जाति बाट जो कोहि को लागी एक सामान्य शब्द को रूप मा।[स्रोत नखुलेको][clarification needed]

महाराष्ट्र मा, इतिहासकार र महिला अध्ययन शैक्षिक शैलजा Paik अनुसार, दलित एक शब्द ज्यादातर महार जाति को सदस्यहरु द्वारा प्रयोग गरीन्छ, जसमा अम्बेडकर जन्मेका थिए। धेरैजसो अन्य समुदायहरु आफ्नो जातको नाम प्रयोग गर्न रुचाउँछन्।[२६]

नेपालमा, हरिजन बाहेक प्राय: दलित, हरिस (मुसलमानहरू बीच), अछूत, बहिष्कृत र नीच जाति जस्ता शब्दहरू प्रयोग गरिन्छ।[१३]

जनसाङ्ख्यिकी

सम्पादन गर्नुहोस्
 
भारत को 2011 जनगणना अनुसार राज्य र केन्द्र शासित प्रदेश द्वारा भारत मा अनुसूचित जाति वितरण नक्शा।[१८] पंजाब एससी (लगभग ३२%) को रूपमा यसको जनसंख्या को उच्चतम अनुपात थियो, जबकि भारत को द्वीप क्षेत्रहरु र दुई पूर्वोत्तर राज्यहरु लगभग शून्य थियो[१८]

भारत को २०११ जनगणनाaccording to the अनुसार, अनुसूचित जाति समुदायहरु भारत भर मा अवस्थित छ र देश को जनसंख्या को १६.६% शामिल छ।[२७] उत्तर प्रदेश (२१%), पश्चिम बंगाल (११%), बिहार (८%) र तमिलनाडु (७%) उनीहरुको बीचमा देशको कुल अनुसूचित जाति जनसंख्याको लगभग आधा छन्।[२८]उनीहरु पंजाब मा राज्यहरु को जनसंख्या को एक अनुपात को रूप मा सबैभन्दा प्रचलित थिए, लगभग 32 प्रतिशत मा,[२९]जबकि मिजोरम लगभग शून्य मा सबैभन्दा कम थियो।[१८]

यस्तै समूह भारतीय उपमहाद्वीप को बाकी भर मा पाइन्छ; पाकिस्तानको जनसंख्याको २ प्रतिशत भन्दा कम हिन्दु छन् र ती हिन्दुहरु मध्ये ७०–७५ प्रतिशत दलित छन्,[३०]नेपालमा,[८]बंगलादेशमा २०१० मा ५० लाख दलितहरु थिए जसको बहुमत भूमिहीन र दीर्घकालीन गरीबीमा थियो,[३१]र श्रीलंका।[३२] उनीहरु संयुक्त राज्य, यूनाइटेड किंगडम, सिंगापुर, र क्यारिबियन सहित धेरै देशहरुमा भारतीय डायस्पोरा को भाग को रूप मा पाईन्छन्[३३][३४][३५][३६]

भारत २० करोड भन्दा धेरै दलितहरुको घर हो।[३७]दलित मानव अधिकार मा राष्ट्रीय अभियान को एक दलित कार्यकर्ता पॉल दिवाकर को अनुसार, "भारतमा ६००,००० गाउँहरु छन् र लगभग हरेक गाउँ बाहिरी भागमा एउटा सानो पकेट दलितहरुको लागी हो"।[३८]

नेपालका दलित

सम्पादन गर्नुहोस्

समुदाय भित्र पर्ने जातहरू

सम्पादन गर्नुहोस्

राष्ट्रिय दलित आयोगद्वारा सूचिकृत गरिएका दलित जातीय अनुसूचीको विवरण वर्णानुक्रम अनुसार [३९]

सन्दर्भ सामग्रीहरू

सम्पादन गर्नुहोस्
  1. ↑ "Half of India’s dalit population lives in 4 states - Times of India", The Times of India, मूलबाट २ मार्च २०१९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १ मार्च २०१९। 
  2. ↑ "The Dalits In Bangladesh", The Daily Star, १९ जनवरी २०१६, मूलबाट २ मार्च २०१९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १ मार्च २०१९। 
  3. ↑ Pasic, Damir, "Nepal", International Dalit Solidarity Network, मूलबाट २ मार्च २०१९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १ मार्च २०१९। 
  4. ↑ Pasic, Damir, "Sri Lanka", International Dalit Solidarity Network, मूलबाट २ मार्च २०१९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १ मार्च २०१९। 
  5. ↑ "Experiences of caste prejudice in UK", BBC News, मूलबाट २ मार्च २०१९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १ मार्च २०१९। 
  6. ↑ "About", मूलबाट २ मार्च २०१९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १ मार्च २०१९।  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०१९-०३-०२ मिति
  7. ↑ ७.० ७.१ ७.२ Kaminsky; Long, Roger D. (२०११), India Today: An Encyclopedia of Life in the Republic, ABC-CLIO, पृ: १५६, आइएसबिएन 978-0-313-37463-0। 
  8. ↑ ८.० ८.१ ८.२ Kanmony, Jebagnanam Cyril (२०१०), Dalits and Tribes of India, Mittal Publications, पृ: १९८, आइएसबिएन 978-81-8324-348-3। 
  9. ↑ "Top RSS leader misquotes Ambedkar on untouchability", Hindustan Times, मूलबाट १६ अप्रिल २०१५-मा सङ्ग्रहित।  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २२ मे २०१५ मिति
  10. ↑ Robinson, Rowena (२००३), Christians of India, New Delhi: Sage Publications, पृ: 193–96, आइएसबिएन 0761998225। 
  11. ↑ "Dalit, n." OED Online. Oxford University Press, June 2016. Web. 23 August 2016.
  12. ↑ १२.० १२.१ Mendelsohn, Oliver; Vicziany, Marika (१९९८), The Untouchables: Subordination, Poverty and the State in Modern India, Cambridge University Press, पृ: ४, आइएसबिएन 978-0-521-55671-2। 
  13. ↑ १३.० १३.१ Katuwal, Shyam Bahadur (२००९), "The Issues and Concerns of Dalit Labourers in Nepal", in Mohanty, Panchanan; Malik, Ramesh C.; Kasi, Eswarappa, Ethnographic Discourse of the Other: Conceptual and Methodological Issues, Cambridge Scholars Publishing, पृ: ११४, आइएसबिएन 978-1-4438-0856-9। 
  14. ↑ "Independent labour party: 19th July (1937) in Dalit History – Dr. Ambedkar took oath as the member of Bombay Legislative Council", drambedkarbooks.com/, Dr. Ambedkar Books, अन्तिम पहुँच ९ नोभेम्बर २०१८। 
  15. ↑ Sagar, S.; Bhargava, V. (२०१७), "Dalit Women in India: Crafting Narratives of Success", in Chaudhary, Nandita; Hviid, Pernille; Marsico, Giuseppina et al., Resistance in Everyday Life: Constructing Cultural Experiences, Springer, पृ: २२, आइएसबिएन 978-9-81103-581-4। 
  16. ↑ "Dalit word un-constitutional says SC", Express India, १८ जनवरी २००८, मूलबाट २२ सेप्टेम्बर २००९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २७ सेप्टेम्बर २००८।  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २२ सेप्टेम्बर २००९ मिति
  17. ↑ Zelliot, Eleanor (२०१०), "India's Dalits: Racism and Contemporary Change", Global Dialogue 12 (2), मूलबाट ३० अप्रिल २०१३-मा सङ्ग्रहित। 
  18. ↑ १८.० १८.१ १८.२ १८.३ Census of India 2011, Primary Census Abstractढाँचा:PPTlink, Scheduled castes and scheduled tribes, Office of the Registrar General & Census Commissioner, Government of India (28 October 2013).
  19. ↑ Fuller, C. J. (मार्च १९७६), "Kerala Christians and the Caste System", Man, New series 11 (1): 53–70, जेएसटिओआर 2800388, डिओआई:10.2307/2800388। 
  20. ↑ "Tribal Religions", U.S. Library of Congress, Library of Congress Country Studies, अन्तिम पहुँच २३ जुलाई २०१७। 
  21. ↑ Ramabadran, Sudharshan; Paswan, Guru (२०२१), Makers of Modern Dalit History, Penguin Random House India, पृ: xv, आइएसबिएन 9780143451426। 
  22. ↑ "Stop calling Dalits 'Harijan': SC calls the term abusive, as we remain ignorant and insensitive", The News Minute, २७ मार्च २०१७, अन्तिम पहुँच ८ अक्टोबर २०१८। 
  23. ↑ Omvedt, Gail (२००८), Ambedkar: towards an enlightened India, New Delhi: Penguin, आइएसबिएन 978-0143065906। 
  24. ↑ Perez, Rosa Maria (२००४), Kings and untouchables : a study of the caste system in western India, New Delhi: Chronicle Books, पृ: १५, आइएसबिएन 978-8-18028-014-6, अन्तिम पहुँच २५ जुलाई २०१७। 
  25. ↑ Mendelsohn, Oliver; Vicziany, Marika (१९९८), The Untouchables: Subordination, Poverty and the State in Modern India, Cambridge University Press, पृ: ३, आइएसबिएन 978-0-52155-671-2। 
  26. ↑ Paik, Shailaja (सेप्टेम्बर २०११), "Mahar–Dalit–Buddhist: The history and politics of naming in Maharashtra", Contributions to Indian Sociology 45 (2): 217–241, डिओआई:10.1177/006996671104500203। 
  27. ↑ "SCs, STs form 25% of population, says Census 2011 data", The Indian Express, १ मे २०१३, अन्तिम पहुँच १९ जुलाई २०१७। 
  28. ↑ Sivakumar, B. (२ मे २०१३), "Half of India's dalit population lives in 4 states", The Times of India, अन्तिम पहुँच १९ जुलाई २०१७। 
  29. ↑ "Scheduled Caste Population in Punjab", Welfare Department, मूलबाट २३ अप्रिल २०१६-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २५ अप्रिल २०१६।  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २३ अप्रिल २०१६ मिति
  30. ↑ Lipi Ghosh. Political Governance and Minority Rights: The South and South-East Asian Scenario. Taylor & Francis; 29 November 2020. आइएसबिएन ९७८-१-००-००८३९०-३. p. 115–.
  31. ↑ Great Britain: Parliament: House of Commons: International Development Committee. DFID's programme in Bangladesh: third report of session 2009–10, Vol. 2: Oral and written evidence. The Stationery Office; 4 March 2010. आइएसबिएन ९७८-०-२१५-५४४३५-३. p. 93–.
  32. ↑ Bandarage, Asoka (२००८), The Separatist Conflict in Sri Lanka: Terrorism, Ethnicity, Political Economy, Routledge, पृ: १८६, आइएसबिएन 978-1-13597-085-7। 
  33. ↑ Soundararajan, Thenmozhi (२० अगस्ट २०१२), "Black Indians", Outlook India, अन्तिम पहुँच १९ जुलाई २०१७। 
  34. ↑ Rath, Kayte (५ मार्च २०१३), "Outlaw caste discrimination in UK, peers tell government", BBC News, अन्तिम पहुँच १६ मार्च २०१३। 
  35. ↑ Lepoer, Barbara Leitch, "GPO for the Library of Congress", Library of Congress, अन्तिम पहुँच ११ अप्रिल २०१६। 
  36. ↑ Naidu, Janet, "Retention and Transculturation of Hinduism in the Caribbean", Guyana Journal, अन्तिम पहुँच ५ अप्रिल २०१५।  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण १७ अक्टोबर २०१४ मिति
  37. ↑ "India top court recalls controversial caste order", BBC News, १ अक्टोबर २०१९। 
  38. ↑ "Under India's caste system, Dalits are considered untouchable. The coronavirus is intensifying that slur", CNN, १६ अप्रिल २०२०। 
  39. ↑ www.dalitmediahome.com.np वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०१०-०४-०४ मिति 
"https://ne.wikipedia.org/w/index.php?title=दलित&oldid=1252730" बाट अनुप्रेषित