नेपालमा ऊर्जा

नेपाल चीन र भारत बिचमा अवस्थित भूमिद्वारा घेरिएको देश हो। यसको कुल क्षेत्रफल १४७,१८१ वर्ग किलोमिटर छ र २९.१६ मिलियनको जनसङ्ख्या छ।^[१] सन् २०२० मा $३३.६६ बिलियनको जीडीपी, दक्षिण एसिया लगभग १% र विश्वको जीडीपीको ०.०४% बराबर रहेको, यसको सानो अर्थव्यवस्था छ। आर्थिक वर्ष २०७७/७८ मा नेपालको कुल ऊर्जा खपत १४.४६४ मिलियन टन तेल बराबर थियो।^[२] विद्युत खपत ३.५७ टेरावाट घन्टा थियो। ऊर्जा मिश्रण दाउरा काठ र कृषि अवशेष (′६८.७% ) जस्ता परम्परागत स्रोतहरू द्वारा प्रभुत्व छ, यो प्राथमिक ऊर्जा को अधिकांश (लगभग 80% ′ आवासीय क्षेत्र (तताउने, खाना पकाउने आदि को लागी) मा प्रयोग ठोस जैविक इन्धन को प्रतिनिधित्व गर्दछ।^[२]ऊर्जाको केही हिस्सापेट्रोलियम र कोइला (′२८.२ ] ′ जस्ता व्यावसायिक स्रोतहरू र नवीकरणीय स्रोतहरूबाट आउँछ।^[३]लगभग २३% बिजुली आयात गरिन्छ, बाँकी लगभग पूर्ण रूपमा जलविद्युत आपूर्ति गरिन्छ। वर्षाका मौसममा भारत जलविद्युत निर्यात पनि गर्छ।

नेपालसँग कुनै ज्ञात प्रमुख तेल, ग्याँस वा कोइला भण्डार छैन, र हिमालय यसको अवस्थितिले दुर्गम समुदायहरूमा पुग्न गाह्रो बनाउँछ।^[४]

देशमा पर्याप्त जलविद्युत क्षमता छ ।^[५] व्यावसायिक रूपमा व्यवहार्य सम्भावना ६६ जलविद्युत साइटहरूबाट ४४ गिगावाट अनुमान गरिएको छ।^[४]

सन् २०१० मा, विद्युतीकरण दर मात्र ५३% थियो (१२५ लाख मानिस बिना बिजुली र ७६% खाना पकाउनका लागि काठमा निर्भर थिए । कुल गार्हस्थ्य उत्पादनको प्रत्येक १००० डलरको लागी १ टन तेल बराबरको उर्जाको साथ , नेपाल सबै दक्षिण एसियाली देशहरू मध्ये सबैभन्दा गरिब ऊर्जा तीव्रता भएको देश हो। यसैले देशसँग धेरै ठूलो ऊर्जा दक्षता क्षमता छ ।^[२]

विवरण सम्पादन गर्नुहोस्

अनुसूची ९.१: ऊर्जा खपतको विवरण
स्रोत	आर्थिक वर्ष
	२०६९/७०	२०७०/७१	२०७१/७२	२०७२/७३	२०७३/७४	२०७४/७५	२०७५/७६	२०७६/७७	२०७७/७८	२०७8/७9	२०७9/80^*
	००० ToE	००० ToE	००० ToE	००० ToE	००० ToE	००० ToE	००० ToE	००० ToE	००० ToE	००० ToE	००० ToE
परम्परागत	८०१७	८९८३	९१०४	९२२७	९३१९	९४७३	९६०१	९६२४	९९०१	९९२८	६६१९
दाउरा	७१५३	८१५४	८२६४	८३७६	८४५९	८६०४	८७२०	८७६२	९०२३	८९०५	५९३६
कृषि अवशेष	३५३	४०३	४०८	४१४	४१८	४२५	४३१	४३६	४४९	७६२	५०८
गुइँठा	५११	४२६	४३२	४३८	४४२	४४४	४५०	४२७	४२९	२६२	१७४
व्यापारिक
व्यापारिक	१८५४	१९५९	२३३१	२२४८	३२५३	३७१५	४११५	४४८८	४७१९	३९५०	१७५०
कोइला	४१५	३२०	४६५	५३६	६६४	७६२	९७०	१०४६	१४३६	११११	४२५
पेट्रोलियम पदार्थ	११८२	१२६४	१४६९	१२७५	२०८८	२३८८	२६३३	२८९५	२६५८	२८३९	१३२५
विद्युत	२५७	३७५	३९७	४२७	५०१	५६५	५१२	५४७	६२६	८९२	५९५

नविकरणीय	१६६	२९१	२९२	२९२	२९४	२९६	२९९	३५२	३०७	३५९	३६३
कुल जम्मा	१००३७	११२३३	११७२८	११७६८	१२८६६	१३४८४	१४०१४	१४४६४	१४९२७	१५१२९	९३२७
स्रोत: ऊर्जा, जलस्रोत तथा सिँचाइ मन्त्रालय, २०७9								^* प्रथम आठ महिनाको
ToE: Tones of Oil Equivalent

ऊर्जा खपतको विवरण (1000 Ton of Oil Equivalent)

पेट्रोलियम सम्पादन गर्नुहोस्

पेट्रोलियम नेपालमा जलाउने काठपछि दोस्रो ठुलो ऊर्जा इन्धन हो र देशको प्राथमिक ऊर्जा खपतको ११% को लागी उर्जा स्रोत हो।^[२] सबै पेट्रोलियम पदार्थ भारतबाट आयात गरिन्छ।

हाल पेट्रोलियम पदार्थको आयात नेपाल आयल निगम र इन्डियन आयल कर्पोरेसनबिच विशेष रूपमा कारोबार गरिन्छ।^[६] आयातको ७५% डिजेल, मटितेल, र पेट्रोल हो। ऊर्जाको उच्च मागका कारण पेट्रोलियम आयातमा निर्भरता बढिरहेको छ। पेट्रोलियम पदार्थको ६२% भन्दा बढी यातायात क्षेत्रमा प्रयोग गरिन्छ। यसबाहेक, पेट्रोलियम उत्पादनहरू घरहरूमा खाना पकाउने उद्देश्यका लागि महत्त्वपूर्ण ऊर्जाको रुपमा प्रयोग हुन्छ।

बायोग्यास सम्पादन गर्नुहोस्

नेपालको कृषि प्रणाली धेरै मात्रामा गाईवस्तुमा निर्भर छ, कम्तिमा १२ लाख परिवारसँग गाईवस्तु र भैँसी छन्। प्राविधिक बायोग्यास सम्भावना उच्च छ र कम्तिमा १० लाख घरायसी आकारका बायोग्यास प्लान्टहरू रहेको अनुमान गरिएको छ, जुनमध्य ५७% तराई मैदानहरूमा, ३७% पहाडमा र ६% हिमाली क्षेत्रमा छन् ।

वैकल्पिक ऊर्जा प्रवर्द्धन केन्द्र, नेपालका अनुसार जुलाई २०११ सम्ममा २,८०० भन्दा बढी गाँउ विकास समिति र सबै ७५ जिल्लामा बायोग्यास प्रवर्द्धन कार्यक्रमअन्तर्गत २ लाख ४१ हजार ९२० बायोग्यास प्लान्ट स्थापना गरिएको थियो।^[७]

नवीकरणीय ऊर्जा सम्पादन गर्नुहोस्

नेपालमा नवीकरणीय ऊर्जा जलविद्युत, सौर्य ऊर्जा, बायोमास, बायोग्यास र वायु उर्जाबाट आउँछ।^[८]

सूर्य सम्पादन गर्नुहोस्

नेपालमा अनुकूल सौर्य स्रोतहरू छन्। यहाँ प्रतिदिन प्रती बर्गमिटरमा औसत ३.६ देखि ६.२ किलोवाट सौर्य किरण प्राप्त हुन्छ। सूर्यको प्रकाशको अवधि प्रति वर्ष लगभग तीन सय दिन वा प्रति दिन ६.८ घण्टा हुन्छ, वार्षिक लगभग २१०० घण्टाको बराबर छ । । यसले नेपालका अधिकांश क्षेत्रहरूमा सौर्य ऊर्जा उत्पादनको राम्रो सम्भावनाको सङ्केत गर्दछ।^[९]

नेपाल सरकारले तराईमा २० मेगावाट भण्डारण प्रणालीसहित २५० मेगावाटको ठूलो सौर्य परियोजना विकास गर्ने योजना बनाएको छ।^[१०]

जलविद्युत सम्पादन गर्नुहोस्

वायु उर्जा सम्पादन गर्नुहोस्

कोइला सम्पादन गर्नुहोस्

यो पनि हेर्नुहोस् सम्पादन गर्नुहोस्

सन्दर्भ सामग्रीहरू सम्पादन गर्नुहोस्

↑ CBS, G. o. N., National Statistic Office. (2021). National Population and Housing Census 2021.
↑ ^२.० ^२.१ ^२.२ ^२.३ "Nepal", www.iea.org, International Energy Agency (IEA), मूलबाट ४ मार्च २०१६-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १६ नोभेम्बर २०१५।
↑ AEPC, A. E. P. C. (2021). Annual Report.
↑ ^४.० ^४.१ "Nepal", USAID South Asia Regional Initiative for Energy Integration (SARI/EI), मूलबाट २५ अप्रिल २०१२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १६ नोभेम्बर २०१५। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २५ अप्रिल २०१२ मिति
↑ Kaini, Prakash; Annandale, George (जनवरी ११, २०१९), "The Way Forward for Nepal's Hydropower Development", Hydro Review, अन्तिम पहुँच २०१९-०८-२९। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०१९-०८-३० मिति
↑ "About us", Nepal Oil Corporation, मूलबाट ७ मार्च २०१६-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १९ नोभेम्बर २०१५। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण ७ मार्च २०१६ मिति
↑ "Installed biogas plants", Alternative Energy Promotion Centre (AEPC), अन्तिम पहुँच १९ नोभेम्बर २०१५।
↑ "Renewable energy: Huge potentials", The Himalayan Times (en-USमा), २०१७-१०-०५, अन्तिम पहुँच २०१९-०८-२९।
↑ Bhattarai, U., Maraseni, T., Apan, A., & Devkota, L. P. (2023). Rationalizing donations and subsidies: Energy ecosystem development for sustainable renewable energy transition in Nepal. Energy Policy, 177, 113570.
↑ NEA/GoN, N. E. A. (2023). Energy Synopsis Report 2023.

[1] CBS, G. o. N., National Statistic Office. (2021). National Population and Housing Census 2021.

[iea2012-2] २.० ^२.१ ^२.२ ^२.३ "Nepal", www.iea.org, International Energy Agency (IEA), मूलबाट ४ मार्च २०१६-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १६ नोभेम्बर २०१५।

[auto2-3] AEPC, A. E. P. C. (2021). Annual Report.

[usaid-4] ४.० ^४.१ "Nepal", USAID South Asia Regional Initiative for Energy Integration (SARI/EI), मूलबाट २५ अप्रिल २०१२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १६ नोभेम्बर २०१५। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २५ अप्रिल २०१२ मिति

[5] Kaini, Prakash; Annandale, George (जनवरी ११, २०१९), "The Way Forward for Nepal's Hydropower Development", Hydro Review, अन्तिम पहुँच २०१९-०८-२९। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०१९-०८-३० मिति

[NOC-6] "About us", Nepal Oil Corporation, मूलबाट ७ मार्च २०१६-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १९ नोभेम्बर २०१५। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण ७ मार्च २०१६ मिति

[7] "Installed biogas plants", Alternative Energy Promotion Centre (AEPC), अन्तिम पहुँच १९ नोभेम्बर २०१५।

[8] "Renewable energy: Huge potentials", The Himalayan Times (en-USमा), २०१७-१०-०५, अन्तिम पहुँच २०१९-०८-२९।

[auto1-9] Bhattarai, U., Maraseni, T., Apan, A., & Devkota, L. P. (2023). Rationalizing donations and subsidies: Energy ecosystem development for sustainable renewable energy transition in Nepal. Energy Policy, 177, 113570.

[auto5-10] NEA/GoN, N. E. A. (2023). Energy Synopsis Report 2023.

[१]

[२]

[३]

[४]

[५]

[६]

[७]

[८]

[९]

[१०]