उराँव भाषा

उराँव पूर्वी भारतका उराँव र किसान मानिसहरूद्वारा बोलिने एक द्रविड भाषा हो। यो भाषा भारतका झारखण्ड, छत्तीसगढ, ओडिशा, पश्चिम बङ्गाल, असम, बिहार र त्रिपुराका करिब २० लाख, उत्तरी बङ्गलादेशका ६५,०००, नेपालमा उराँव भनिने २८,६०० र भुटानका करिब ५,००० मानिसहरूले बोल्छन्। केही उराँव भाषीहरू अन्डमन र निकोबार द्वीपसमूहमा छन्। यो माल्टो भाषासँग सबैभन्दा नजिकबाट सम्बन्धित छ। युनेस्कोको लोपोन्मुख भाषाहरूको सूचीमा यसलाई "कमजोर" अवस्थामा राखिएको छ। सन् २०११ मा किसान बोलि भाषामा २,०६,१०० वक्ताहरू छन्।

उराँव
कुडुख, ओराओन, उराँव
कुंड़ुख़्, কুড়ুখ্, କୁଡ଼ୁଖ୍
मूलभाषी	भारत, बङ्गलादेश, र नेपाल
क्षेत्र	ओडिशा, झारखण्ड, पश्चिम बङ्गाल, छत्तीसगढ, असम, बिहार, त्रिपुरा
रैथाने(हरू)	उराँव किसान
मातृभाषी वक्ता	२२.८ लाख
भाषा परिवार	द्रविड भाषा परिवार उत्तर द्रविड कुडुख-माल्टो उराँव
लिपि	देवनागरी
सरकारी दर्जा
आधिकारिक भाषा	भारत झारखण्ड (अतिरिक्त) पश्चिम बङ्गाल (अतिरिक्त)
भाषा सङ्केतहरू
आइएसओ ६३९-३	कुनै: kru – Kurukh xis – Kisan
ग्लोटोलग	kuru1301

वर्गीकरण

उराँव द्रविड परिवार भाषाहरूको उत्तरी द्रविड समूहसँग सम्बन्धित छ, र सौरिया पहरिया र कुमारभाग पहरियासँग नजिकको सम्बन्ध छ, जसलाई प्रायः माल्टो भनिन्छ।

भौगोलिक वितरण

उराँव भाषा मुख्यतया छत्तीसगढको रायगढ, सरगुजा, जशपुर, झारखण्डको गुमला, राँची, लोहरदगा, लातेहार, सिमडेगा, झारसुगुडा, सुन्दरगढ र ओडिशाको सम्बलपुर जिल्लामा बोलिने गरिन्छ।

यो पश्चिम बङ्गालको जलपाइगुडी जिल्ला, असम र त्रिपुरा राज्यहरूमा उराँवद्वारा पनि बोलिन्छ जो प्रायः चिया बारीका श्रमिकहरू हुन्।

लेखन प्रणालीहरू

उराँव देवनागरी लिपिमा लेखिएको छ, यो लिपि संस्कृत, हिन्दी, मराठी, नेपाली र अन्य आर्य भाषाहरू पनि लेख्न प्रयोग गरिन्छ।

सन् १९९१ मा ओडिशाका बासुदेव राम खल्खोले उराँव बन्ना लिपि सार्वजनिक गरेका थिए। ओडिशाको सुन्दरगढ जिल्लामा उराँव बन्ना वर्णमाला उराँव परहाद्वारा सिकाइन्छ र पदोन्नति गरिन्छ। फन्टहरू विकसित भएका छन् र मानिसहरूले यसलाई पुस्तकहरू, पत्रिकाहरू र अन्य सामग्रीहरूमा व्यापक रूपमा प्रयोग गरिरहेका छन्। यो वर्णमाला छत्तीसगढ, बङ्गाल, झारखण्ड र असमराज्यका उराँव मानिसहरूले पनि प्रयोग गर्छन्।

सन् १९९९ मा डाक्टर नारायण उराँवले विशेष गरी उराँवका लागि वर्णमाला तोलोङ सिकी लिपिको आविष्कार गरेका थिए। धेरै पुस्तकहरू र पत्रिकाहरू तोलोङ सिकी लिपिमा प्रकाशित भएका छन्, र यसलाई सन् २००७ मा झारखण्ड राज्यद्वारा आधिकारिक मान्यता दिइएको थियो। उराँव साहित्य समाजले उराँव साहित्यका लागि तोलोङ सिकी लिपिको प्रचार प्रसारमा महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ।

नमुना पाठ

उराँव भाषामा मानव अधिकार सम्बन्धी विश्वव्यापी घोषणा पत्रको धारा १:

देवनागरी लिपि

होर्मा आलारिन् हक् गहि बारे नू मल्लिन्ता अजादि अरा आण्टें मन्ना गहि हक़् ख़खर्कि रै। आरिन् लुर् अरा जिया गहि दव् बौसा ख़खकि रै अरा तम्है मझि नू मेल्-प्रें गहि बेव्हार् नन्ना चहि।

अनुवाद नेपालीमा

सबै व्यक्तिहरू जन्मजात स्वतन्त्र हुन् ती सबैको समान अधिकार र महत्व छ। निजहरूमा विचार शक्ति र सद्विचार भएकोले निजहरूले आपसमा भातृत्वको भावनाबाट व्यवहार गर्नु पर्छ।