लोपोन्मुख भाषा

एक लोपोन्मुख भाषा एक भाषा हो जुन लोप हुने जोखिममा छ किनभने यसका वक्ताहरू मर्छन् वा अन्य भाषाहरू बोल्न जान्छन्। भाषाको हानि तब हुन्छ जब भाषामा अधिक मातृभाषाहरू छैनन् र "मृत भाषा" बन्छ। यदि कसैले पनि भाषा बोल्न सक्दैन भने, यो "विलुप्त भाषा" हुन्छ। मृत भाषा अझै पनि लेखन मार्फत अध्ययन गर्न सकिन्छ, तर यो अझै पनि मृत वा विलुप्त छ जबसम्म त्यहाँ धाराप्रवाह वक्ताहरू छन्। मानव इतिहासमा भाषाहरू सधैँ लोप हुँदै गए पनि विश्वव्यापीकरण, सामूहिक बसाइँसराइ, सांस्कृतिक प्रतिस्थापन, साम्राज्यवाद, नवऔपनिवेशिकता र भाषिक हत्या (भाषा हत्या)का कारण ती अहिले तीव्र गतिमा मरिरहेका छन्।

विश्वका ५०% भन्दा बढी लोपोन्मुख भाषाहरू केवल आठ देशहरूमा अवस्थित छन् (नक्सामा रातोमा देखाइएको): भारत, ब्राजिल, मेक्सिको, अष्ट्रेलिया, इन्डोनेसिया, नाइजेरिया, पपुवा न्यू गिनी र क्यामरुन।

भाषा परिवर्तन प्रायः तब हुन्छ जब वक्ताहरूले सामाजिक वा आर्थिक शक्तिसँग सम्बन्धित भाषामा स्विच गर्छन् वा अधिक व्यापक रूपमा बोल्छन्, अन्तिम परिणाम भाषाको मृत्यु हो। हाल ६,००० देखि ७,००० भाषाहरू बोलिने सामान्य सहमति छ। केही भाषाविद्हरूको अनुमान छ कि तिनीहरू मध्ये ५०% र ९०% को बीचमा सन् २१०० सम्म गम्भीर रूपमा लोपोन्मुख वा मर्नेछ।

परिभाषा

लोपोन्मुख भाषाको रूपमा पहिचान गर्नको लागि कुनै निश्चित सीमा छैन, युनेस्कोको २००३ को भाषा जीवन्तता र सङ्कटमा पर्ने कागजातले भाषाको जीवन्तता निर्धारण गर्नका लागि नौवटा कारकहरू उल्लेख गरेको छ:

1. अन्तरपुस्ता भाषा प्रसारण
2. वक्ताहरूको पूर्ण सङ्ख्या
3. कुल (विश्व) जनसङ्ख्या भित्र अवस्थित वक्ताहरूको अनुपात
4. अवस्थित सन्दर्भ र डोमेन भित्र भाषा प्रयोग
5. नयाँ डोमेन र मिडियामा भाषा प्रयोगको प्रतिक्रिया
6. भाषा शिक्षा र साक्षरताका लागि सामग्रीको उपलब्धता
7. सरकारी र संस्थागत भाषा नीतिहरू
8. आफ्नो भाषाप्रति समुदायको दृष्टिकोण
9. कागजातको मात्रा र गुणस्तर

कारणहरू

भाषा बोल्ने जनसङ्ख्यालाई भौतिक खतरामा पार्ने कारणहरू, जस्तै:

1. युद्ध र नरसंहार। यसका उदाहरणहरू तस्मानियाको मूल जनसङ्ख्याको भाषा(हरू) हुन् जुन रोगहरूबाट मरेका छन्, र अमेरिकाका धेरै विलुप्त र लोपोन्मुख भाषाहरू जहाँँ आदिवासीहरू नरसंहारको शिकार भएका छन्।
2. प्राकृतिक प्रकोप, अनिकाल, रोग। कुनै पनि प्राकृतिक प्रकोपले मातृभाषा बोल्नेहरूको सम्पूर्ण जनसङ्ख्यालाई मेटाउन पर्याप्त रूपमा कुनै भाषालाई खतरामा पार्न सक्ने क्षमता हुन्छ।

कारणहरू जसले वक्ताहरूलाई भाषा प्रयोग गर्नबाट रोक्न वा निरुत्साहित गर्छ, जस्तै:

1. सांस्कृतिक, राजनीतिक, वा आर्थिक सीमान्तीकरणले व्यक्तिहरूलाई अर्को प्रतिष्ठित भाषाको पक्षमा आफ्नो भाषा (आफ्नो र आफ्ना छोराछोरीहरूको तर्फबाट) त्याग्न बलियो प्रोत्साहन दिन्छ; यसको एउटा उदाहरण आत्मसात शिक्षा हो।
2. राजनीतिक दमन। राष्ट्र-राज्यहरूले एउटै राष्ट्रिय संस्कृतिलाई प्रवर्द्धन गर्ने काम गर्दा, सार्वजनिक क्षेत्र, विद्यालय, सञ्चारमाध्यम र अन्य ठाउँमा अल्पसङ्ख्यक भाषाहरू प्रयोग गर्ने अवसरहरूलाई सीमित गर्दा, कहिलेकाहीँ तिनीहरूलाई पूर्ण रूपमा निषेध गर्ने बेलामा यस्तो भएको छ।
3. सहरीकरण। शहरी क्षेत्रमा मानिसहरूको आवतजावतले मानिसहरूलाई उनीहरूको नयाँ वातावरणको भाषा सिक्न बाध्य तुल्याउन सक्छ। अन्ततः, पछिका पुस्ताहरूले आफ्नो मातृभाषा बोल्ने क्षमता गुमाउनेछन्, जसले खतरामा पर्नेछ। एक पटक सहरीकरण भएपछि, त्यहाँ बस्ने नयाँ परिवारहरूले सहरको भाषा बोल्न दबाबमा पर्नेछ।
4. अन्तरजातीय विवाहले पनि भाषालाई खतरामा पार्न सक्छ, किनकि त्यहाँ सधैँ एकअर्कालाई एउटै भाषा बोल्न दबाब हुन्छ। यसले बच्चाहरूलाई विवाहित दम्पतीबीच बोलिने सामान्य भाषा मात्र बोल्न लैजान सक्छ।

प्रभावहरू

भाषा सङ्कटले भाषा आफैँ र बोल्ने मानिसहरू दुवैलाई असर गर्छ। साथै, यसले संस्कृतिको सारलाई असर गर्छ। समुदायहरूले आफ्नो भाषा गुमाउँदा तिनीहरूले प्रायः आफ्नो सांस्कृतिक परम्पराका अंशहरू पनि गुमाउँछन् जुन त्यो भाषासँग जोडिएको हुन्छ, जस्तै गीत, मिथक, कविता, स्थानीय उपचार, पारिस्थितिक र भौगोलिक ज्ञान र भाषा व्यवहारहरू जुन सजिलै अनुवाद गर्न सकिँदैन। भाषालाई चिकित्सा, दर्शन, वनस्पति, र अन्य धेरै विषयहरूमा वैज्ञानिक ज्ञानको रूपमा पनि मान्न सकिन्छ। यसले वातावरण र एकअर्कासँग व्यवहार गर्दा समुदायको अभ्यासहरू प्रतिबिम्बित गर्दछ। जब भाषा हराउँछ, यो ज्ञान पनि हराउँछ।