श्रेष्ठ जाति

श्रेष्ठ वा (नेपाल भाषा: स्यस्य ) दोस्रो ठुलो नेवार जाति समूह हो, जसले समग्र नेवार जनसङ्ख्याको लगभग २१%, वा नेपालको कुल जनसङ्ख्याको लगभग १.१% ओगटेको छ। यो विश्वास गरिन्छ कि श्रेष्ठ शब्द नेवारी शब्द स्यस्य बाट व्युत्पन्न भएको हो, जुन आफैँ एक संस्कृत शब्द शिष्ट को व्युत्पन्न हो जसको अर्थ 'उत्तम' हो, यद्यपि शब्दको शाब्दिक अर्थ पनि 'उत्तम वा महत्त्वपूर्ण' मा अनुवाद गरिएको छ। "श्रेष्ठ" आफैँलाई पछि यस उच्च जाति हिन्दु समूहका सदस्यहरूले विशिष्ट पारिवारिक उपनामको रूपमा अपनाए, यद्यपि त्यहाँँ ५० भन्दा बढी अन्य मान्यता प्राप्त उपनामहरू छन्। सङ्ख्यात्मक रूपमा कम राष्ट्रिय जनसङ्ख्या भए पनि, तिनीहरूको उच्च-स्थिति र सामाजिक-आर्थिक पूँजीले श्रेष्ठहरूलाई नेपाली जनसङ्ख्याको सबैभन्दा सामाजिक-आर्थिक रूपमा विशेषाधिकार प्राप्त र राजनीतिक रूपमा अति-प्रतिनिधित्व गरिएको खण्डहरूमा राख्छ।

भक्तपुर दरबार स्क्वायरमा रहेको राजा भूपतिन्द्र मल्लको शालिक

नेपालको एकीकरण हुनुभन्दा अघि, मल्ल अदालतको प्रमुख गैर-ब्राह्मण वर्गको शासक, प्रशासनिक र व्यापारी वर्गको रूपमा सेवा गर्ने 'भारो' ( भारदार ) भनेर चिनिने ती हिन्दु कुलहरूलाई दिइएको सामूहिक उच्च दर्जाको उपाधि थियो।। यस फराकिलो श्रेष्ठ समूह भित्रबाट दुई भिन्न जाति समूहहरू छन्। शुरुमा, तिनीहरूमध्ये उच्च जातिको कुलीन क्षत्रियलाई गनिन्छ, जसलाई स्थानीय रूपमा छथरिय भनिन्छ, जो मल्लकालका कुलीन र दरबारहरूका वंशज हुन् र नेपाल मण्डलको शासक, भूमि-स्वामी र साक्षर हिन्दु जाति समूह मिलेर बनेका छन्। पछि शाह र राणाको पालामा सरकारी कर्मचारीतन्त्रको मूल गठन भयो। दोस्रो, श्रेष्ठ उपाधि पाँचथरी-श्रेष्ठहरूलाई पनि दिइएको छ, जसले अब प्रायः आफ्नो थर 'श्रेष्ठ' भनेर लेख्छन्, जो ऐतिहासिक रूपमा उपत्यकाका हिन्दु व्यापारी कुलहरू थिए, उराय बौद्ध व्यापारी जातिको विपरीत। यी पाँचथरियहरू परम्परागत वर्ण ढाँचामा वैश्यको हैसियतमा छन्।

श्रेष्ठ उपजाति समूह

यद्यपि बाहिरीहरूका लागि तिनीहरू एकल गैर-श्रेणीवादी समूहको रूपमा रहन्छन्, स्वयं श्रेष्ठका लागि त्यहाँँ दुईवटा प्रमुख विभाजनहरू छन् जुन जाति भित्र सैद्धान्तिक रूपमा र हालको समयसम्म जातीय-अन्तरविवाह, गैर-साम्प्रदायिकता, भोजन प्रतिबन्ध, र अन्य जातीय-स्थिति जनाउने गतिविधिहरू छन्। एक-अर्का बीच यद्यपि अन्वेषकहरूले चारवटा फराकिलो विभाजनहरू फेला पारेका छन्, तर श्रेष्ठ जातिका दुई मुख्य ऐतिहासिक रूपमा वर्गीकृत समूहहरू हुन्: छथरिय र पाँचथरिया।

छथरिय

छथरिया (क्षत्रिय) (चथरी वा चथरे भनेर पनि चिनिन्छ) लाई नेवार कुलीन वर्गको रूपमा मानिन्छ र जाति भित्र धेरै उपसमूहहरू छन्, जसलाई अहिले धार्मिक रूपमा समान मानिन्छ। छथरिय शब्द ‘क्षत्रिय’ शब्दको व्युत्पन्न हो, जुन परम्परागत हिन्दु वर्णाश्रमको दोस्रो वर्ण हो जसमा राजा, योद्धा र प्रशासकहरू छन्। अधिकांश छथरियहरूले आफूलाई कर्णाटका राजा हरिसिंह देव (१४औँ शताब्दी) का रघुवंशी क्षत्रिय वंशज र तुगलक वंशका गियाथ अल-दीन तुगलकद्वारा तिरहुत राज्यको आक्रमणसँगै काठमाडौँ उपत्यकामा आएका दलहरूलाई मान्छन्। उल्लेखनीय वर्तमान चथरिया कुल उपाधिहरू नेवारहरूका लागि गैर-आदिवासीहरूको उपस्थिति जुन अझै पनि भारतका वर्तमान राजपूतहरूमा प्रचलित छ, उनीहरूको पुर्खामा छथरियको दावीको प्रमाणको रूपमा सुझाव गरिएको छ। छथरियहरू बीच उपनामको रूपमा रूपान्तरण गरिएका राजपूत कुलहरूमा रघुवंशी, रावल, राठौर, चौहान, चन्देल, र हाडा समावेश छन्। त्यसैगरी, छथरियमा उल्लेखनीय बङ्गाली वंश राय, वैद्य र कायस्थको उपस्थितिले पनि आजको नेवार छथरिय जात प्रायः क्षत्रिय, वा समान स्थिति, नेपालमा बसाइँ सरेर शासक अभिजात वर्ग बनेका विषम जराहरूको कुलको एकीकरणको परिणाम हो भनी सुझाव दिन्छ। अन्य नेवार जातिहरूको तुलनामा तिनीहरूको गैर-आदिवासी जराहरूका अन्य प्रमाणहरूले तिनीहरूको सामान्यतया अधिक परिभाषित इन्डिक-आर्यन जराहरू औंल्याए। तिनीहरूको ब्राह्मण परम्परा, फेनोटाइप विशेषताहरू, र लिखित ऐतिहासिक वंशावलीहरू इत्यादि छन्। नेवार समाजमा समाहित भएकाले यी सबै समूहले नयाँ जनसङ्ख्यालाई स्थानीय तहको उपाधि प्राप्त गर्दै आफ्नो क्षत्रिय वर्ण-स्थिति कायम राखे। मल्ल दरबारहरूको भाषाको रूपमा बोलिने मैथिलीका मूल भाषीहरूले नेवारी भाषा र रीतिरिवाजहरू पुस्तादेखि अपनाए र विभिन्न उप-वंश र नयाँ स्थानीय नामहरूमा विभाजन गरे। वर्तमानमा, तिनीहरू ठुलो नेवार राष्ट्रको हिस्सा हुन्, जहाँ तिनीहरू अन्य छथरियहरूको कुलहरूसँग मात्र अन्तर-विवाह गर्छन्।

छथरिय शब्दको प्रयोग १६औँ/१७औँ शताब्दीदेखि तत्कालीन प्रधान र राठौर कुलीनहरूजस्ता केही शक्तिशाली र उच्च प्रभावशाली क्षत्रिय वंशहरूले आफूलाई छुट्टै, उच्च समूहको रूपमा छुट्याउनको प्रयासबाट उत्पन्न भएको देखिन्छ। उल्लेखनीय रूपमा, पाटनका प्रधानहरू एक धेरै शक्तिशाली दरबारी कुल थिए जसले मल्ल र प्रारम्भिक शाह राजाहरूलाई आफ्नो इच्छामा बनाए र हटाए। शताब्दीयौंको दौडान, आर्थिक र सामाजिक पराक्रम वा अपवित्र र मिश्रित जातिय विवाहको परिणाम स्वरूप धेरै कुलहरू छथरिय स्थितिबाट 'निकालिएका' वा 'छाडिएका' छन्। यद्यपि स्वर्गीय मल्ल दरबारको कुलीनतासँग सम्बन्धित अन्य धेरै कुलहरू आफूलाई छथरिय गुटमा एकीकृत गर्न सफल भए, यो व्यापक रूपमा विश्वास गरिन्छ कि थोरै सङ्ख्यामा परिवारहरू 'मूल' छथरिय कुल हुन्। पुरानो मल्ल अदालतहरू (१४औँ शताब्दीपछि) सँगको सम्बन्ध देखाउने पारिवारिक नामहरूलाई सामान्यतया यसको प्रमाणको रूपमा उद्धृत गरिन्छ। यसमा मल्ल, धार्मिक राजाहरू र मल्लका वंशजहरू समावेश छन्;अमात्य/राठौर, मन्त्रीहरू;प्रधान र प्रधानाङ्ग, मुख्यमन्त्रीहरू र सैन्य प्रमुखहरू;राजभण्डारी, शाही कोषाध्यक्ष र चेम्बरलेन्स; कायस्थ, शास्त्रीहरू;चन्देल, हाडा, पत्रवंश, शाही वंशको;राजवंशी/रघुवंशी, रघु वंशको; मास्के, शाही कार्यकर्ता; राज वैद्य,शाही आयुर्वेदिक चिकित्सकहरू। यी चथरियाहरू मल्लहरूसँगको आफ्नो सम्बन्धमा स्पष्ट छन् र उनीहरूले पूर्व मल्ल, कर्नाट, र अन्य राजपूत शासकहरूबाट वंशज भएको दाबी गर्छन्, र तिनीहरूमध्ये धेरैको वर्तमान भारतसँग सम्बन्धित पुर्खाहरू छन्। वर्तमानमा, उनीहरूले मल्ल, लिच्छवी, कर्नाट, आदिका पूर्व शासक राजवंशहरूबाट प्रत्यक्ष वंशज भएको दाबी गर्छन्। यस समूहमा "पतित" ब्राह्मणहरू पनि छन् - जोशी, ज्योतिषीहरू; र कर्माचार्य, तान्त्रिक पुजारीहरू - जुन दुवै एक समय राजोपाध्याय ब्राह्मण जातिको हिस्सा थिए तर ब्राह्मणवादी धारणाहरूको अवहेलनाका कारण (गैर-ब्राह्मण दुलहीहरूसँग विवाह गर्ने) अब क्षत्रिय हैसियतमा "अपमानित" भएका छन् - कर्तव्य पालन गर्ने गैर-ब्राह्मणहरू मानिन्छन्।

छथरियहरू प्रायः नेवारहरू भन्दा फरक छन् कि उनीहरू, राजोपाध्याय ब्राह्मणहरूसँगै, पवित्र धागो (ज्वाना/जनाई/यज्ञोपवीतम) धारण गर्न हकदार एकमात्र नेवार जातिहरू हुन् जसलाई उनीहरूको दुई पटक जन्मेको स्थिति चिह्न लगाइन्छ, र उनीहरूलाई तागाधारिको श्रेणीमा राखिएको छ।

चथरिया का उपजातिहरू: -

• अ – अमात्य, महाजु
• ब - बनेपाली
• भ – भाराे, भारिजु,भारी
• च - चंदेल, चौहान
• ढ – धौभदेल, दैवज्ञ
• ग – गोँग, गुरुवाचार्य, गोंगल
• ह – हाडा
• ज – जोशी,जोँछे
• क – कसजु, कायस्थ, कर्माचार्य
• ख – ख्यर्गोली, ख्वखली
• ल- लाखे, लाकौल, लएकु
• म- मल्ल, मुनंकर्मी, मुलेपती, मास्के, मलेकू, माथेमा, मूल, महापात्र, मुल्मी
• व - ओन्त, वझथंछेँ
• प - प्रधानाङ्ग, प्रधान**, पात्रबंश, पिया, पालिखे
• र – राजभण्डारी, राय, राजबंशी, रघुबंशी, रावल, राठौर, राजवैद्य, राजलवट**
• स – सैंजु, सिन्या, श्रेष्ठ**
• त – ताल्चाभडेल, तिमीला
• थ- थैव, थकु
• व – वैद्य, बर्मन

**पाँचथरिय जातमा पनि रहेको थर

पाँचथरिय

पाँचथरिया (पाँचथरी/पाँचथरे भनिन्छ) यि जातिहरू तर छथरियासँगै ठुला श्रेष्ठ जातको अर्को आधा भाग बन्छन्। मल्ल समाजमा छथरियहरू कुलीन र प्रशासक थिए भने पाँचथरियाहरूको परम्परागत पेशा प्रायः व्यापार र व्यापारमा रहेको छ। उनीहरूका उच्च जाति बौद्ध व्यापारी समकक्षहरू, उराय (तुलाधार र अन्य) सँगसँगै उनीहरू नेपाल मण्डलको व्यापारको प्राथमिक वाहक थिए। आधुनिक समयमा, धेरै पाँचथरिय परिवारहरूले आफ्नो परम्परागत र पुरातन पारिवारिक नामहरूको सट्टा 'श्रेष्ठ' नामलाई उनीहरूको साझा उपनामको रूपमा अपनाए। However, this group also has had an influx of Jyapus and other lower castes who claim the status of Shrestha by changing their surnames. यद्यपि, यस समूहमा ज्यापुहरू र अन्य तल्लो जातिहरूको पनि रहेको छ जसले आफ्नो थर परिवर्तन गरेर श्रेष्ठको हैसियत दावी गर्छन्। वैश्य मूलको मानिने, प्रसिद्ध र परम्परागत निम्न पाँचथरिय परिवारहरू समावेश छन् - मिठाई बनाउने- माधि:कर्मी; फलामको काम गर्ने - न्याछोँ; पैसा उधारो र भाडामा लिनेहरू - काछिपती; परम्परागत व्यापारी जाति - शाहुखल;अन्य पनि समावेश छन्:- भाजु, देउजु, नायजु, छिपी, भोछिभोय, दुवाल, सिंह, साखःकर्मी, स्याबजी।थिमी, बनेपा, धुलिखेल, दोलखा र काठमाडौँ उपत्यका वरपरका सहरहरूका श्रेष्ठहरूलाई सामान्यतया पाँचथरिय भनिन्छ। यी र अन्य सामान्य व्यापारी र व्यापारिक समूहहरूले अहिले आफ्नो जातको नाम मात्रै अपनाएका छन् "श्रेष्ठ"।

पाँचथरियहरूमध्ये केही ठाँउका कर्मचार्य वा 'अचाजु (आचाजु)' पनि पर्छन्, जुन काठमाडौँ र पाटनमा नभई भक्तपुरमा रहेकालाई पाँचथरिय जातिको मानिन्छ। [१९] काठमाडौँमा यस समूहमा पूर्व-मल्ल युग वैश्य-ठाकुरी वंशका वंशजहरू पनि समावेश छन् जसले आफूलाई ठकू भनेर शैली दिन्छन्। भक्तपुरमा, यस समूहमा रणजित मल्ल (१७२२–१७६९) र उनका श्रीमतीहरूका वंशजहरू मल्ल लवत उपनाम भएका 'पतित' मल्ल-स्थिति समूहहरू पनि छन्।

धर्म र जातिय अवस्था

परम्परागत हिन्दु नेवारी समाजमा, पुजारी राजोपाध्याय ब्राह्मण पछि धार्मिक पदानुक्रममा श्रेष्ठ जात दोस्रो स्थानमा छ। मल्ल युगमा, राजोपाध्याय ब्राह्मण पुजारीहरूसँग मिलेर, श्रेष्ठहरूले प्रशासनका प्रमुख पदहरू नियन्त्रण गरे र जग्गामा सामन्ती अधिकार प्राप्त गरेर भूमिमा निहित स्वार्थ प्राप्त गरे। मल्ल दरबारका कुलीन घरहरूबाट आएका क्षत्रियहरू (स्थानीय रूपमा उच्चारित छथरिय) परम्परागत जातीय दृष्टिकोणमा दोस्रो पङ्क्तिमा छन्, तिनीहरूको सामाजिक श्रेष्ठता छथरियहरू भित्रको तिनीहरूको कडा वैवाहिक सम्बन्धबाट प्रमाणित हुन्छ, जस्तै उनिहरू पञ्चथरिय श्रेष्ठ तथा अन्य जातिसंगको विवाहलाई अस्वीकार गर्दछन्। त्यसै गरी, तिनीहरू ऐतिहासिक रूपमा ब्राह्मण सामाजिक मान्यता र अनुष्ठानहरू (जस्तै उपनयनको प्रथा पालन गर्ने, श्राद्ध समारोह गर्ने, र अन्य नेवारहरूको तुलनामा मुख्यधारा उत्तर-भारतीय हिन्दु सद्गुणहरूसँग धेरै नजिक हुनु) को कडा अनुयायी भएका छन्। उनीहरूले खानामा प्रतिबन्ध लगाएर पनि आफ्नो उच्च हैसियत कायम राखेका छन्, किनकि उनीहरू आफ्ना छथरिय(क्षत्रीय) कुलहरू वा ब्राह्मणहरू बाहेक अरू कसैको हातबाट पकाएको भातमा भाग लिँदैनन्, अरू सबै नेवारहरू भन्दा उनीहरूको उच्च जातिको हैसियतको सुझाव दिन्छ। पाँचथरियहरू, पदमा छथरियहरू भन्दा कम भए तापनि तिनीहरूसँग सामाजिक-सांस्कृतिक र धार्मिक सम्बन्ध छ र मुख्य भौतिक रूपमा सम्पन्न व्यापारिक जाति समूहको रूपमा, अन्य नेवार जातिहरूको नजरमा उच्च स्थानको पर्याप्त स्थान पाउँछन्। दुबै श्रेष्ठ जाति समूहहरू परम्परागत रूपमा हिन्दु हुन्, जसलाई स्थानीय भाषामा प्रायः शिवमार्गी भनिन्छ। यद्यपि, यस मानकमा केही अपवादहरू छन्; ठमेलमा भगवान बहालका प्रधान कुलीन र ललितपुरको स्वथका अमात्यहरू जस्ता केही उल्लेखनीय परिवारहरू बौद्ध विहारहरू र मन्दिरहरूका परम्परागत संरक्षकहरू रहेका छन्, जसले बौद्ध मन्दिरहरूप्रति पनि आदरको सुझाव दिन्छ, र बौद्ध वज्रयान वज्राचार्य पुजारीहरूप्रति श्रद्धा राख्दछन्।

नेवार क्षत्रियको रूपमा समाजको संरक्षक

ललितपुरको नेवार जातिमा श्रेष्ठको भूमिका प्रमुख संरक्षक समूह हो

नेवारहरूको धार्मिक, सांस्कृतिक र स्थानिय सङ्गठनको सम्बन्धमा श्रेष्ठ जातिको प्रभावशाली जातिको विशेष स्थितिलाई उनीहरूको परम्परागत पेशागत कार्यहरूबाट अन्य सबै जाति समूहहरूको संरक्षक जातिको रूपमा देख्न सकिन्छ, सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण रूपमा उनीहरूका राजोपाध्याय ब्राह्मणहरूको संरक्षकको रूपमा छ। नेवारहरूमध्ये हिन्दुहरूका रूपमा पुजारीहरू, परम्परागत हिन्दु समाजहरूमा जस्तै, समाजमा श्रीहथहरूको हैसियत, विशेष गरी क्षत्रिय-स्थिति छथरियहरूको, धार्मिक समारोहहरू आयोजना गर्ने यज्ञकर्ताहरूको रूपमा उनीहरूको भूमिका बीचको द्वैधमा आधारित छ। ब्राह्मण पुजारीहरू मार्फत देख्न सकिन्छ। एक जुनमा पवित्र अनुष्ठान गरिन्छ। अन्य उत्तर भारतीय समाजहरू जस्तै, यो द्वन्द्व ब्राह्मण र क्षत्रिय बीच छ। पूर्व अनुष्ठान वैदिक ग्रन्थहरूमा विशेषज्ञ, पवित्र विज्ञानको संरक्षक, धर्मको ज्ञानको भण्डार, धार्मिक मामिलामा अन्तिम अधिकार हो। पछिल्लोले राजा, योद्धा, सेना र प्रशासकहरूलाई प्रतिनिधित्व गर्दछ, र भौतिक वस्तुहरू र आर्थिक वा राजनीतिक कार्यसँग सम्बन्धित सबै मामिलाहरूसँग विशेष सम्बन्ध छ। आफ्नो धर्मको पालना गर्नु, ब्राह्मणको रूपमा आफ्नो कर्तव्य, आफ्नो समाज र आफ्नो राष्ट्रको प्रदायक र रक्षकको रूपमा उहाँको कर्तव्य हो। तिनीहरूको सम्बन्ध पूरक छ; पुजारीको एउटा संरक्षक हुनुपर्छ, र संरक्षकको एकजना पुजारी हुनुपर्छ। यो उत्कृष्ट ब्राह्मणवादी हिन्दु परम्पराको आधार हो जसको आधारमा राजोपाध्याय ब्राह्मणलाई स्थानीय नेवार रीतिरिवाजमा क्षत्रिय श्रेष्ठ भन्दा उच्च दर्जा दिइएको छ, यद्यपि सामाजिक कार्यहरू पूर्णतया रक्षकको रूपमा श्रेष्ठको भूमिकामा निर्भर छन्।

श्रेष्टको कार्यात्मक भूमिकालाई परिभाषित गर्ने संरक्षक-संरक्षक सम्बन्ध बीचको द्विविभाजन ब्राह्मणभन्दा बाहिर फैलिएको छ। यद्यपि धार्मिक शुद्धताको सन्दर्भमा, ब्राह्मणहरू क्षत्रियहरू भन्दा माथि छन्, तिनीहरूले स्थानीय मूल्यहरू होइन, पारापारिक मूल्यहरूको प्रतिनिधित्व गर्छन्।जो क्षत्रियहरू हुन्, अर्थात् श्रेष्ठहरू, जो परम्परागत जाति-बाध्य दृष्टिकोणमा प्रतिमानात्मक नेवारहरू हुन्। यसले श्रेष्ठलाई सम्पूर्ण नेवार समाजको केन्द्रीय जातको रूपमा राख्छ। अन्य सबै जातिहरू तिनीहरूको वरिपरि घुम्छन्, किनकि तिनीहरू अन्य सबै जाति समूहहरूको संरक्षकको रूपमा अध्यक्षता गर्छन्। धेरै परम्परागत सामाजिक-धार्मिक घटनाहरू वा चाडपर्वहरूमा (जात्राहरू), तिनीहरू मुख्य कलाकार र अनुष्ठानहरूको नेताको रूपमा कार्य गर्छन्। 'शुद्ध' जातिहरूमध्ये ब्राह्मणलाई वैदिक अनुष्ठान गर्न, तान्त्रिक अनुष्ठानका लागि कर्माचार्य आचाजु, आफ्नो भूमि जोताउन ज्यापु, नाउलाई पूजा गर्न, चित्रकारहरूले आफ्ना देवता र घर रङ्ग गर्न, ताम्राकारहरूले ताम्रक्रिया गर्न निम्तो दिन्छन्।हलुवाई भाँडाकुँडा,आदि संस्कार मिठाई बनाउनको लागि। ऐतिहासिक रूपमा शुद्धता परिभाषित कार्यहरूमा पनि 'अपवित्र' जातिको सेवा लिइन्छ; जस्तै देवता र देवीहरूलाई खुसी पार्न पशुहरूको बलिदान गर्नका लागि नाय/खड्गी कसाईहरू प्रयोग गरिन्छ, भा/करणजितको अन्त्येष्टि पुजारीहरूले खप्परको एक भाग खाने "काट्टो" मृत्यु अनुष्ठान गर्न, जोगी/कपालीलाई प्रसाद स्वीकार गर्नका लागि तथा मृत्यु, आदि पछि 13-दिनको शोक अवधिमा आदि।

आधुनिक समय मा श्रेष्ठ

अठारौं शताब्दीदेखि नै श्रेष्ठ जातका धेरैले ‘श्रेष्ठ’लाई आफ्नो जातिको रूपमा लिन थाले। श्रेष्ठहरूलाई सबैभन्दा शिक्षित जात मानिन्छ। उनीहरू विभिन्न सङ्घसंस्था, बैङ्क, विद्यालय, विश्वविद्यालय, उद्योग र अन्य निजी क्षेत्रहरूमा कार्यरत छन्। तिनीहरूमध्ये धेरैले सरकारी र गैर-सरकारी संस्थाहरूमा उच्च-स्तरीय प्रशासनिक पदहरू पनि ओगटेका छन्। श्रेष्ठहरू परम्परागत रूपमा उपत्यकाका विभिन्न मन्दिरहरूका संरक्षकहरू पनि छन्, जसमा प्रसिद्ध पशुपतिनाथ मन्दिर पनि समावेश छ जहाँ परम्परागत रूपमा राजभण्डारीहरूले मुख्य भट्ट पुजारीहरूको हेरचाह गर्ने र सहायक पुजारीको रूपमा सेवा गर्छन्। त्यसैगरी, स्थानीय रूपमा आचाजु (आचार्यज्यु) भनिने कर्मचार्यहरूले मल्ल र छथरियहरूको कुलदेवीको रूपमा सेवा गर्ने तलेजु भवानी मन्दिरलगायत काठमाडौँका धेरै शैव वा शाक्त मन्दिरहरूमा मुख्य तान्त्रिक/स्मार्त पुजारीहरूको रूपमा सेवा गर्छन्। राजोपाध्याय ब्राह्मणहरूको मुख्य सहायक पुजारीको रूपमा। जोशीहरूले पनि नेवारहरूको ज्योतिषीको रूपमा सेवा गर्छन्। धेरै श्रेष्ठ कुलले विभिन्न स्थानीय देवी-देवताहरू र मन्दिरहरूको मुख्य संरक्षकको रूपमा कार्य गर्दछ, विभिन्न स्थानीय परम्पराहरू, जात्राहरू, अनुष्ठानहरूको रक्षकको भूमिका निभाउँछन्।

पर्सिमा एक कुलीन नेवार महिला, लगभग 1860-1900

‘श्रेष्ठ’ थरको लोकप्रियता

मुख्य लेख: श्रेष्ठ

अन्य नेवार जातिहरूको विपरीत, उपनाम "श्रेष्ठ" नेपालको प्रत्येक जिल्लामा पाइन्छ। कुनै पनि नेवार जातिको परिवारले काठमाडौँ उपत्यकाबाट टाढा बसोबास गरेपछि श्रेष्ठलाई थर लगाउनु यसको पछाडिको एउटा कारण हो। श्रेष्ठ उपनाम काठमाडौँ उपत्यका बाहिरका क्षेत्रहरूमा सबै नेवारहरूलाई बराबर मानिन्छ। अन्य जातिहरू जस्तै शाक्य, वज्राचार्य, प्रजापति, ज्यापु र जोगी सबैले श्रेष्ठलाई आफ्नो जातिको नाम मानेका थिए। त्यस्तै, क्रस ब्रीड बच्चाहरू नेवारबाट जन्मेका थिए र अन्य कुनै पनि जात/जातिले पनि श्रेष्ठलाई आफ्नो जातको नामको रूपमा अपनाए। धेरै तल्लो जातले पनि श्रेष्ठ नाम धारण गरेका छन्। तब तिनीहरूले मानेको स्थितिलाई परम्परागत मुहावरा अर्थात्, 'श्रेष्ठ' उपनाम ग्रहण गरेर राम्रो काम गर्ने ज्यापु जस्तो उच्च पदानुक्रमित निर्दिष्ट स्थितिमा जान्छ। त्यसैगरी, नेपाल बाहिर, उदाहरणका लागि, दार्जिलिङ र सिक्किममा, प्रायः सबै नेवारहरूले ‘प्रधान’, अर्को उच्च जाति श्रेष्ठ उपनाम, आफ्नो साझा नामको रूपमा प्रयोग गर्थे। त्यसैले नेपालका चथरियाहरूले सिक्किम र दार्जिलिङका यी प्रधानको हैसियत र शुद्धतालाई नेपालका श्रेष्ठहरू जस्तै शङ्काका साथ हेर्छन्।