कश्मीरी भाषा

कश्मीरी भाषा (كٲشُر, कॉशुर) एक आर्य भाषा हो। यो भाषा विशेष गरी जम्मू र कश्मीर क्षेत्रको कश्मीर उपत्यका र चिनब उपत्यकामा बोलिने गरिन्छ। भारतमा मात्रै ६७,९७,५८७ यो भाषाको प्रयोग गर्दछन्। यसका साथ पाकिस्तानमा करिब ३,५०,००० ले यस भाषाको प्रयोग गर्दछन्।

कश्मीरी
كٲشُر, कॉशुर
मूलभाषी	जम्मू र कश्मीर
क्षेत्र	कश्मीर उपत्यका, चिनब उपत्यका
रैथाने(हरू)	कश्मीरी
मातृभाषी वक्ता	७१ लाख
भाषा परिवार	भारोपेली भाषा परिवार आर्य इरानेली आर्य दरदेली कश्मीरी
सरकारी दर्जा
आधिकारिक भाषा	भारत
भाषा सङ्केतहरू
आइएसओ ६३९-१	ks
आइएसओ ६३९-२	kas
आइएसओ ६३९-३	kas
ग्लोटोलग	kash1277

कश्मीरी भाषा भारतको २२ आधिकारिक भाषा मध्यको एक भाषा हो। यसका साथै यो जम्मू र कश्मीरमा प्रयोग हुने ८ आधिकारिक भाषा मध्यको एक भाषा हो। सन् २००८ को नोबेम्बर पश्चात कश्मीरी भाषालाई जम्मू र कश्मीर क्षेत्रका सबै सरकारी विद्यालयमा अनिवार्य विषयको रूपमा पढाइने गरिन्छ।

भौगोलिक वितरण

जम्मु कश्मीरमा र भारतका अन्य राज्यहरूमा रहेका कश्मीरी प्रवासका बीचमा कश्मीरी र सम्बन्धित बोलीका करिब ६.८ मिलियन वक्ताहरू छन्। अधिकांश कश्मीरी भाषीहरू कश्मीर उपत्यका र जम्मू कश्मीरका अन्य क्षेत्रहरूमा अवस्थित छन्। कश्मीर उपत्यकामा उनीहरूको बहुमत छ। आजाद कश्मीरको करिब पाँच प्रतिशत जनसङ्ख्याले काश्मिरी भाषा बोल्ने गर्छन्।

काश्मिरी भाषा भारतको २२ अनुसूचित भाषाहरू मध्ये एक हो। यो जम्मू र कश्मीर को पूर्व संविधान को आठौँ अनुसूची को एक भाग थियो। छैटौँ अनुसूचीमा उल्लेख गरिएका अन्य क्षेत्रीय भाषाहरूका साथै हिन्दी र उर्दुका साथमा राज्यमा कश्मीरी भाषाको विकास गर्नुपर्ने थियो।

लिपि

काश्मिरी भाषा लेख्नका लागि तीनवटा लिपिहरू प्रयोग गरिन्छ: पर्सो-अरबी लिपि, देवनागरी लिपि र शारदा लिपि। रोमन लिपि पनि कहिलेकाहीँ अनौपचारिक रूपमा कश्मीरी लेख्न प्रयोग गरिन्छ। कश्मीरी भाषा परम्परागत रूपमा ८औँ शताब्दी पछि शारदा लिपिमा लेखिएको थियो। लिपि कश्मीरी लेख्नको लागि बढ्दो अनुपयुक्त हुँदै गयो किनभने यसले यसको स्वर चिह्नहरूको प्रयोगद्वारा कश्मीरी विचित्र आवाजहरूलाई पर्याप्त रूपमा प्रतिनिधित्व गर्न सक्दैन। त्यसकारण, यो आज सामान्य प्रयोगमा छैन र कश्मीरी पण्डितहरूको धार्मिक समारोहहरूमा सीमित छ।

शब्दावली

कश्मीरी एक आर्य भाषा हो र संस्कृतबाट धेरै प्रभावित थियो, विशेष गरी प्रारम्भमा। भारतमा इस्लामिक प्रशासनिक शासनको आगमन पछि, कश्मीरीले धेरै फारसी ऋण शब्दहरू प्राप्त गरे। आधुनिक समयमा, काश्मिरी शब्दावली हिन्दुस्तानी र पन्जाबीबाट आयात गरिएको छ। कश्मीरीले पुरानो आर्यका धेरै विशेषताहरू राखेका छन् जुन अन्य आधुनिक आर्य भाषाहरू जस्तै हिन्दी-उर्दु, पन्जाबी र सिन्धीहरूमा हराइसकेको छ। केही शब्दावली विशेषताहरू जुन काश्मिरीहरूले स्पष्ट रूपमा वैदिक संस्कृत युगको मितिबाट सुरक्षित राख्छन् र पहिले नै शास्त्रीय संस्कृतमा पनि हराइसकेका छन्।

नमुना पाठ

कश्मीरी भाषामा मानव अधिकार सम्बन्धी विश्वव्यापी घोषणा पत्रको धारा १:

अरबी लिपि

سٲری اِنسان چھِ آزاد زامٕتؠ۔ وؠقار تہٕ حۆقوٗق چھِ ہِوی۔ تِمَن چھُ سوچ سَمَج عَطا کَرنہٕ آمُت تہٕ تِمَن پَزِ بٲے بَرادٔری ہٕنٛدِس جَذباتَس تَحَت اَکھ أکِس اَکار بَکار یُن
धारा १. सबै व्यक्तिहरू जन्मजात स्वतन्त्र हुन् ती सबैको समान अधिकार र महत्व छ। निजहरूमा विचार शक्ति र सद्विचार भएकोले निजहरूले आपसमा भातृत्वको भावनाबाट व्यवहार गर्नु पर्छ।

शारदा लिपि

𑆃𑆑𑆶𑆪 𑆏𑆀𑆑𑆳𑆫 𑆪𑆶𑆱 𑆤𑆳𑆨𑆴 𑆣𑆫𑆼 𑆑𑆶𑆩𑇀𑆮𑆪 𑆧𑇀𑆫𑆲𑇀𑆩𑆳𑆟𑇀𑆝𑆱 𑆪𑆶𑆱 𑆓𑆫𑆴 𑆃𑆒 𑆩𑆶𑆪 𑆩𑆁𑆠𑇀𑆫 𑆪𑆶𑆱 𑆖𑇀𑆪𑆠𑆱 𑆑𑆫𑆼 𑆠𑆱 𑆱𑆳𑆱 𑆩𑆁𑆠𑇀𑆫 𑆑𑇀𑆪𑆳 𑆑𑆫𑆼𑇆
जसले भक्तिद्वारा ईश्वरीय शब्द "ओम्कार" को उच्चारण गर्छ उसले आफ्नो र ब्रह्माण्ड चेतनाको बीचमा पुल निर्माण गर्न सक्षम हुन्छ। यस पवित्र वचनमा प्रतिवद्ध भएर हजारौँ अन्य मन्त्रको आवश्यकता पर्दैन।

देवनागरी लिपि

सिरीनगर छु अख सॏंदर शहर। यि छु जॆहलम दऺरियावॖक्यन दॖन बठ्यन प्यठ बऺसिथ। शहरा मंज़ छि ज़ॖ बाल, शेंकराचार तॖ हारि परबथ। निशात बाग, सालॖमऺर बाग, चॆशमॖ सऻही, पऺरी महल तॖ हऻरवन सरबंद छि सऻरिय सिरीनगर शहरस मंज़। अमर नाथ तॖ तुलमुल छि हॆंद्यन हॖंद्य जॖ पवित्र तीर्थस्थान। हज़रतबल तॖ खानकाह छि मॖसलमानन हॖमंजॖ मुक्कदस ज़ियारचॖ। कल्हन पँडिथ ओस कऺशीरि हुंद अख बॊड बारॖ तऻरीखदान तॖ लल द्यद तॖ नुंदॖ र्‌यॊश ॴस्य् जॖ थदि पायिक्य् सूफी शऻयिर। कऻशिर्‌यन हॖंज़ ज़बान छि कऻशुर।

श्रीनगर एक सुन्दर शहर हो। यो झेलम नदीको दुई किनारमा अवस्थित छ। सहरमा शंकराचार्य र हरिपर्वतका दुई प्रख्यात पहाडहरू छन्। निशात बाग, शालिमार बाग, चश्मा शाही, परी महल र हरवान जलाशय सबै श्रीनगर शहरमा अवस्थित छन्। अमर नाथ र तुल्लामुल्ला हिन्दूहरूको लागि पवित्र तीर्थस्थलका दुई सबैभन्दा प्रसिद्ध स्थानहरू हुन्। हजरतबल र खन्काह तीर्थहरू मुस्लिमहरूका लागि पवित्र छन्। कल्हन कश्मीरका महान इतिहासकार थिए र लल्ला-देद र नुन्द रेशी महान संत-कवि थिए। कश्मीरी कश्मीरीहरूको मातृभाषा हो।