अष्टावक्र

अष्टावक्र वा उष्टावुक्रहु हिन्दु धर्ममा एक सम्मानित वैदिक ऋषि थिएँ। उहाँको नामको शाब्दिक अर्थ "आठ विकृतिहरू" हो, जसमा उनी जन्मिएका आठ शारीरिक विकृतिहरू प्रतिबिम्बित गर्दछ। अष्टावक्र हिन्दु इतिहास महाकाव्य र पुराणहरूको अध्ययन गरे, एक ऋषि र एक प्रसिद्ध चरित्र बने।

अष्टावक्र
अष्टावक्र शारीरिक अपाङ्गताको साथ जन्मेका थिएँ र हिन्दु धर्ममा एक प्रसिद्ध ऋषिको रूपमा हुर्केका थिएँ
व्यक्तिगत
जन्म	विदेह
धर्म	हिन्दु धर्म
शिक्षक	उद्दालक आरुणि

इतिहास

प्रमुख भारतीय महाकाव्यहरू (रामायण र महाभारत ) र पुराणहरूमा पाइने विवरणहरू बाहेक, अष्टावक्र वास्तवमा कुन जीवन वा शताब्दीमा बाँचेका थिएँ भन्ने बारेमा थोरै थाहा छ। छान्दोग्य उपनिषदमा उल्लेखित ऋषि अरुणिले वेद पढाउने विद्यालय (आश्रम) चलाउनुभएको किंवदन्तीमा उल्लेख छ। अरुणकी छोरी सुजातासँगै कहोडा पनि उनका विद्यार्थी थिएँ। अरुणकी छोरीले कहोडासँग विवाह गरिन्। उनी गर्भवती भइन्, र उनको गर्भावस्थामा, विकासशील बच्चाले वेदको जप सुने र सही पाठ सिके। अष्टावक्र वरपरका किंवदन्तीहरूको एक संस्करणको अनुसार, उनका बुबा एक पटक वेद पढ्दै हुनुहुन्थ्यो, तर सही स्वरमा त्रुटि भयो। भ्रूणले गर्भबाट बोल्यो र आफ्नो बुबालाई वेदिक पुस्तकहरूबाट थाहा पाएको सीमित ज्ञानको बारेमा बतायो, यी पुस्तकहरू बाहेक अरू धेरै कुराहरू छन्। बाबुले क्रोधित भएर आठ विकृति लिएर जन्मिने श्राप दिए, त्यसैले नाम ‘अष्टावक्र’ राखियो।

रामायण

वाल्मिकीको रामायणमा युद्धकाण्डको श्लोक ६.११९.१७ मा अष्टावक्रलाई उल्लेख गरिएको छ। रामायणको युद्ध पछि स्वर्गबाट रामलाई हेर्न दशरथ आउँदा रामलाई भन्छन् अध्यात्म रामायणको अरण्य काण्डमा, राक्षस कबन्धले राम र लक्ष्मणलाई आफ्नो कथा सुनाउँछन्, जसमा उनी भन्छन् कि उनी पहिले गन्धर्व थिएँ जसलाई अष्टावक्रले राक्षस बन्ने श्राप दिएका थिएँ जब उनी उनलाई (अष्टावक्र) देखेर हाँसे। जब गन्धर्वले अष्टावक्रलाई प्रणाम गरे, अष्टावक्रले भने कि उनी त्रेतायुगमा रामको श्रापबाट मुक्त हुनेछन्।

महाभारत

जनक अष्टावक्रसँग बहस गर्दै।

महाभारतको वन पर्वमा अष्टावक्रको कथालाई विस्तृत रूपमा वर्णन गरिएको छ। कौरवहरूसँग पासाको खेल हारेपछि, पाँच पाण्डव राजकुमार र द्रौपदी बाह्र वर्षको लागि निर्वासनमा छन्। तिनीहरूको तीर्थयात्रामा, तिनीहरूले ऋषि लोमासलाई भेट्छन्, र उनले पाण्डव राजकुमारहरूलाई अष्टावक्रको कथा, महाभारतको वन पर्वको तीन अध्यायहरूमा सुनाउँछन्। मानव अस्तित्वका विभिन्न पक्षहरूमा अष्टावक्रको ज्ञान महाभारतमा उल्लेख गरिएको छ।

पुराण

अष्टावक्र र श्वेतकेतु जनकको दरबारमा पुगे। अष्टावक्रले पहिले द्वारपालसँग सामना गरे जसले जवान केटालाई बाहिर राख्न खोजे। द्वारपालले आफू शास्त्रमा निपुण र पुरानो भएको कुरा बुझाएपछि उनलाई भित्र पसाइयो। त्यसपछि जनकले अष्टावक्रलाई रहस्यमय प्रश्नहरूद्वारा परीक्षण गरे जसको उत्तर अष्टावक्रले सहजै दिए। जनकले अष्टावक्रलाई वन्दिनको सामना गर्न दिने निर्णय गरे।

यो पनि हेर्नुहोस्

• अगस्त्य ऋषि