शिलु महादेव मन्दिर

शिलु महादेव मन्दिर बागमती प्रदेशको भक्तपुर दरबार क्षेत्रमा अवस्थित एक मल्लकालीन हिन्दु मन्दिर हो। यस मन्दिर गोसाइँकुण्डमा तीर्थयात्रीमा जान नसक्ने बच्चाहरू, बूढाबूढी र अशक्तहरूका लागि बनाइएको थियो। ७२ सालको महाभूकम्प पछि यो मन्दिरको पुनर्निर्माण भइरहेको छ।

शिलु महादेव मन्दिर
महाभूकम्पपछि पुनर्निर्माण गर्दै शिलु महादेव मन्दिर
बागमती प्रदेशको नक्साभित्र स्थान शिलु महादेव मन्दिर (नेपाल)
प्राथमिक विवरण
स्थान:	भक्तपुर दरबार क्षेत्र
निर्देशाङ्क	२७°४०′२०.३६″उ॰ ८५°२५′४४.१४″पू॰
सम्बन्धन	हिन्दुत्व
देवता	शिलु महादेव (गोसाइँकुण्ड)
जिल्ला	भक्तपुर
प्रदेश	बागमती प्रदेश
देश	नेपाल
वास्तुकला विवरण
निर्माता	जगतप्रकाश मल्ल
स्थापित मिति	१७०७

नामहरू

शिलु महादेव मन्दिरलाई फरक–फरक नामले चिनिन्छ। नेपाली भाषामा यस मन्दिरलाई शिलु महादेव मन्दिर भनेर चिनिन्छ जुन चाहिँँ गोसाइँकुण्डको नेवारी नामबाट आएको हो। अर्को नाम फसी देग मन्दिर वा सरल रूपमा "फसी देग" अथवा "फसी:देग" (फर्सी मन्दिर; किनभने यो मन्दिर फर्सी जस्तो देखिन्थ्यो) पनि व्यापक रूपमा प्रयोग गरिन्छ। अर्को नाम नीलकण्ठेश्वर महादेव मन्दिर पनि हो।

किंवदन्ती अनुसार जब भक्तपुरको पाँचतले मन्दिर निर्माण गरिँदै थियो, तेसबेला कान्तिपुरका राजाले भक्तपुरका राजालाई एउटा मन्दिर आफैँ निर्माण गर्दिने भनेका थिए। भक्तपुरका राजाले प्रस्ताव स्वीकार गरे अनि तब उनले मन्दिर निर्माण गर्नकोलागि एक वर्षको लागि म्याद तोके। तर, एक वर्षभित्र पनि मन्दिरको निर्माण पूरा भएन र मन्दिर निर्माणको काम बीचैमा रोकियो जसका कारण मन्दिरको नाम "मजा: देग’ (अधुरो मन्दिर) बाट चिनिन थाल्यो।

इतिहास

शिलु महादेव मन्दिर भक्तपुरका राजा जगतप्रकाश मल्लको पालामा वि.सं १७०७ सालमा निर्माण भएको थियो भनिन्छ र केही विवरणका अनुसार यो मन्दिर जितामित्र मल्लको शासनकालमा बनेको भनिन्छ। गोसाइँकुण्डमा तीर्थयात्रीमा जान नसक्ने बच्चाहरू, बूढाबूढी र अशक्तहरूका लागि यो मन्दिर बनाइएको थियो। यो मन्दिर सुरुमा शिखर शैलीमा बनेको थियो। विसं १९१० सालमा बेलायती चित्रकार हेनरी एम्ब्रोस ओल्डफिल्डले लेखेका थिएकी शिलु महादेव नेपालकै सबैभन्दा ठुलो ग्रन्थकुट वा शिखर शैलीको मन्दिर हो भनेर। शिलु महादेव मन्दिरको चारै दिशामा उडान सिंहहरू स्थापित छन् जुन चाहिँँ भक्तपुरको नृत्यवत्सला मन्दिर र ललितपुरको कृष्ण मन्दिरमा पनि देख्न सकिन्छ।

९० सालको महाभूकम्पले मन्दिर भत्कियो तर मन्दिर भित्रका मूर्तिहरू लाई खासै केही भएन। यद्यपि, शिलु महादेव मन्दिरलाई यसको मौलिक रूपमा पुनर्निर्माण गरिएको थिएन बरु गुम्बज शैलीमा र मन्दिरलाई सेतो रंग रंगिएको थियो। तेसपछि यसलाई 'फसि: देग' (फर्सी मन्दिर; किनभने यो मन्दिर फर्सी जस्तो देखिन्थ्यो) भनेर चिनियो। पुनर्निर्माणको क्रममा उड्ने सिंहहरू सबै हराएका थिए। मन्दिरको देब्रेपट्टि एक पटक अर्को हरिशंकर मन्दिर थियो जुन पनि भूकम्पले ध्वस्त भएको थियो तर त्यो मन्दिर पुनर्निर्माण भएन र अहिले हरिशंकर मन्दिरको अस्तित्व लगभग हराएको छ। ७२ सालको महाभूकम्पले मन्दिर फेरि ध्वस्त भएको थियो। असोज २०७८ सालमा येस मन्दिरको मौलिक रूप मा पुनर्निर्माण गरियो।

चित्र दीर्घा

• 
  ७२ सालको महाभूकम्पअघि शिलु महादेव मन्दिर
• 
  ७२ सालको महाभूकम्पअघि माथिल्लो संरचना
• 
  ७२ सालको भूकम्पमा भत्किएको मन्दिर
• 
  मौलिक रूप मा पुनर्निर्माण हुँदै शिलु महादेव मन्दिर
• 
  भूकम्प पछि मन्दिर बाहिरका जनावरहरूको मूर्तिहरू