विकिपिडिया:प्रमाणिकता

नेपाली विकिपिडियामा प्रमाणिकता भन्नाले यस ज्ञानकोशमा भएका सम्पूर्ण सामग्री प्रमाणित भएको हुनुपर्ने, विषयलाई भनिएको हो। प्रमाणिकताले अध्ययनकर्तालाई यहाँको सामग्री अर्को कुन ठाउँमा उक्त जानकारी प्रकाश पारिएको छ भन्ने कुराको जानकारी दिन सक्छ। यसका साथै मूल अनुसन्धान पनि विकिपिडियामा निषेध छ, यसको अर्थ सम्पादकहरूले आफूले भोगेका, लागेका, सोचेका र स्व अनुसन्धान बाट सामग्री थप्न निषेध छ। सम्पादकलाई आफूले लेख्दै गरेको सामग्री ठीक छ भन्ने लागे पनि उक्त सामग्री प्रमाणित गरिएकै हुनुपर्छ । लेख लेखिँदा तटस्थ हुनु पनि जरुरी छ।

प्रमाणिकता, मूल अनुसन्धान र तटस्थ विकिपिडियाको मुख्य नीति हुन्। यस नीतिसँगै प्रतिलिपी अधिकार नियम पनि एक महत्त्वपूर्ण नीति हो।

स्रोत उद्धरण गर्नु पर्ने दायित्व

यदी तपाईले स्रोत बिना दावी गरिएको सामग्री फेला पार्नु भयो भने ढाँचा:स्रोत नखुलेको थप्नुहोस्।

सबै सामग्रीहरू प्रमाणित हुनुपर्दछ। प्रमाणिकरण प्रदर्शन गर्ने भार सामग्री थप्ने वा पुनर्स्थापित गर्ने सम्पादकहरूसँग रहेको हुन्छ। एक विश्वसनीय स्रोतलाई उद्धरण प्रदान गर्दै सन्तुष्ट गरि योगदानलाई प्रत्यक्ष रूपमा समर्थन गर्नुपर्दछ। उद्धृत स्रोतले लेखमा प्रस्तुत गरिएको सामग्रीहरूलाई समर्थन गर्नुपर्दछ। यसको भरपर्दो स्रोतको अभाव हुने कुनै पनि सामग्रीलाई हटाउन सकिन्छ र एक विश्वसनीय स्रोतमा उद्धरण बिना पुनर्स्थापना गर्नु हुँदैन। सामग्रीहरूमा विश्वसनीय स्रोतमा राखिएको छैन द्रुत रूपमा सामग्री हटाउनु पर्ने अवस्था पनि आउन सक्छ। यदि तपाईले सन्दर्भ प्रदान गर्न समय नदिईकन सामग्री द्रुत रूपमा हटाउनु भयो भने यस्तो अवस्थाहरूमा, सम्पादकहरूले आपत्ति जनाउन सक्दछन्। लेखमा विश्वसनीय स्रोत अभाव छ भने यसमा स्रोत आवश्यक चिनो थप्न सकिन्छ तर चिनो थपिए पछि पनि कुनै स्रोत फेला परेन वा राखिएको सामग्री हटाउन र लेख नै मेट्न पनि सकिन्छ। प्रकाशित विश्वसनीय स्रोत फेला पार्न सम्भव नभएको अवस्था भनेको प्रमाणित गर्न नसकिने अवस्था हो। कुनै पनि लेख वा सामग्री प्रमाणीकरण गर्न योग्य छ भने सम्पादकहरूलाई खोज गरेर सामग्री प्रकाशित गर्न प्रोत्साहन गरिन्छ। यदि यसले जीवित मानिस वा अवस्थित समूहहरूको प्रतिष्ठामा हानि पुर्‍याउँछ भने कुनै लेखमा असुरक्षित वा खराब स्रोत नहाल्नु होस्।

तपाई विकिपिडिया: जीवित व्यक्तिहरूको जीवनीमा यो कसरी लागू हुन्छ भनेर सचेत हुनुपर्दछ।

विश्वसनीय स्रोत

कसलाई विश्वसनीय स्रोत

विकिपीडियामा स्रोतहरू उद्धृत गर्दा शब्द "स्रोत" को तीन सम्बन्धित अर्थहरू छन्:

• कार्यको अंश आफैँ (लेख, पुस्तक)
• कामको निर्माता (लेखक, पत्रकार)
• कामको प्रकाशक

सबै तीनले विश्वसनीयतालाई असर गर्न सक्दछ।

तथ्य-जाँच र सटीकताको लागि प्रतिष्ठाको साथ विश्वसनीय, स्वतन्त्र , प्रकाशित स्रोतहरूमा लेख आधारित हुन्छ। स्रोत सामग्री प्रकाशित भएको हुनुपर्दछ , जसको परिभाषा हाम्रो उद्देश्यका लागि "सार्वजनिक रूपमा उपलब्ध गराइएको छ"। अप्रकाशित सामग्रीहरू विश्वसनीय मानिदैनन्। एक लेखमा प्रस्तुत सामग्रीलाई सीधा समर्थन गर्ने वा दाबी गर्न उपयुक्त हुने स्रोतहरूको प्रयोग गर्नुपर्नेछ। कुनै पनि स्रोतको उपयुक्तता सन्दर्भमा निर्भर गर्दछ। तथ्याङ्कहरू, कानुनी मुद्दा, प्रमाणहरू, र तर्कहरू जाँच्न वा विश्लेषण गर्नका लागि उत्तम स्रोतहरूसँग एक व्यावसायिक संरचना रहेको हुन्छ। विशेष गरी जीवित व्यक्तिहरू वा औषधिसँग सम्बन्धित लेखहरूमा सावधान हुनु पर्दछ।

यदि उपलब्ध छ भने, शैक्षिक र समीक्षा प्रकाशनहरू इतिहास, चिकित्सा, र विज्ञान जस्ता विषयहरूमा सामान्यतया भरपर्दो स्रोत मानिन्छन्। विशेष गरी यदि यो सम्मानित मुख्यधारको प्रकाशनहरूमा देखा परेको खण्डमा सम्पादकहरूले भरपर्दो गैर-शैक्षिक स्रोतहरूबाट सामग्री प्रयोग गर्न सक्दछन्। अन्य भरपर्दो स्रोतहरूले समावेश निम्न बुँदाहरू समावेश गर्दछ।

• विश्वविद्यालय स्तरको पाठ्य पुस्तकहरू
• सम्मानित प्रकाशन गृहहरूद्वारा प्रकाशित *पुस्तक वा पाठ्यपुस्तकहरू
• विश्वसनीय पत्रिकाहरू
• मुख्य प्रवाहका समाचार पत्रहरू

समान मापदण्डको अधीनमा रहेर सम्पादकहरूले विद्युतीय माध्यम वा सञ्चार माध्यमहरूको पनि प्रयोग गर्न सक्दछन्, तथापि, विश्वसनीय स्रोतहरूलाई मात्र प्राथमिकता दिनुपर्दछ।

समाचारपत्र र पत्रिकाका अनुदैनिकीहरू

धेरै अखबार, पत्रपत्रिका, र अन्य समाचार सङ्गठनहरूले अनलाइन स्तम्भहरूको आयोजना गर्दछन् जसलाई उनीहरूको अनुदैनिकी (ब्लग) भनिन्छ। यदि लेखक व्यावसायिक हो भने यी स्वीकार्य स्रोत हुन सक्छन्। अनुदैनिकीहरू समाचार संस्थाको सामान्य तथ्य जाँच प्रक्रियाको अधीनमा नपर्न सक्दछन्, त्यस कारण तिनीहरूलाई सावधानीपूर्वक प्रयोग गर्नुपर्ने हुन्छ।

यदि कुनै समाचार संस्थाले आफ्नो अनुदैनिकीमा रायका अंशहरू प्रकाशित गर्दछ भने लेखकलाई समावेश गर्नुहोस्, उदाहरणका लागि "रविन्द्र मिश्रले लेखेका छन् ..." पाठकहरूले छोडेका टिप्पणीहरूलाई कहिल्यै स्रोतको रूपमा प्रयोग नगर्नुहोस्। व्यक्तिगत वा समूहका लागि जुन भरपर्दो स्रोतहरू छैनन्, तल स्व-प्रकाशित स्रोतहरू हेर्नुहोस्।

विश्वसनीय स्रोतहरूको सूचनापाटी र दिशानिर्देशनहरू

एक विशेष कथनको लागि, विशेष अवस्थाहरूमा यो नीति लागू गर्न खोज्ने एक विशिष्ट स्रोतको विश्वसनीयता छलफल गर्न, भरपर्दो स्रोतका लागि सूचनापाटीको परामर्श लिनुहोस्।

सत्यता तथा अन्य सिद्धान्त

प्रतिलिपी अधिकार तथा साहित्यिक चोरी

सन्दर्भ तथा स्रोतहरूको प्रयोग गर्दा प्रतिलिपी अधिकार उल्लङ्घन वा कुनै वेबसाइटबाट चोरी गरिएका सामग्रीहरू हुन हुँदैन। सम्भव भएसम्म आफ्नै शब्दमा स्रोत सामग्रीहरूलाई परिभाषित गर्न पर्दछ। कुनै पनि स्रोतलाई उद्धृत वा राम्रोसँग परिभाषित गर्न एक क्रमिक उद्धरणको उपयोग गर्नु पर्दछ भने पृष्ठ सूचित गर्ने विशेषता जहाँ उपयुक्त हुन्छ त्यहाँ प्रयोग गर्नु पर्दछ।

यस्ता स्रोतहरूलाई सूत्रको रूपमा प्रयोग नगर्नुहोस् जसले अन्य कुनै सञ्चार माध्यम वा कसैको प्रतिलिपी अधिकारको उल्लङ्घन गर्दछ। तपाई त्यस्ता वेबसाइटहरूलाई सूत्रको रूपमा प्रयोग गर्न सक्नुहुनेछ जसले प्रतिलिपी अधिकार गरिएका कार्यहरूलाई प्रदर्शन गर्दछ, जबसम्म वेबसाइटले कुनै कार्यका लागि इजाजतपत्र दिएको हुन्छ वा उचित उपयोगका लागि एक रूपबाट कार्यको उपयोग गर्दछ। जानकारी हुँदाहुँदै पनि अरूको प्रतिलिपी अधिकार उल्लङ्घन गर्ने सामग्रीमा निर्देशन दिने कार्यलाई सहयोगात्मक प्रतिलिपि अधिकार उल्लङ्घन मान्न सकिन्छ। यदि त्यस्ता वेबसाइटहरूको सूत्रलाई प्रयोग गर्दा खेरी प्रतिलिपी अधिकार उल्लङ्घन हुन्छ भन्ने कुराको जानकारी पाइन्छ भने त्यस्ता सूत्रहरूलाई स्रोतका रूपमा उद्धृत नगर्नुहोस्। यो विशेष गरी स्क्रिब्ड वा युट्युब जस्ता वेबसाइटहरूको सूत्रलाई प्रयोग गर्ने बेलामा प्रासङ्गिक छ जहाँ प्रतिलिपि अधिकार उल्लङ्घन गर्ने सामग्रीहरूलाई प्रयोग गर्नुअघि सावधान हुनुपर्दछ।

तटस्थता

प्रस्तुत जानकारीहरूले विश्वसनीय स्रोतहरूलाई उद्धृत गर्दछ भने तपाई यसलाई तटस्थ दृष्टिकोणका साथ प्रस्तुत गर्नु पर्दछ। प्रयोग गरिएका लेख स्रोतहरूको गहन अनुसन्धानमा आधारित हुनु पर्दछ। सबै लेखहरूले तटस्थता दृष्टिकोणको पालन गर्नु पर्दछ, विश्वसनीय स्रोतहरूद्वारा प्रकाशित सबै बहुसङ्ख्यक तथा महत्वपूर्ण-अल्पसङ्ख्यक दृष्टिकोणहरूलाई निष्पक्ष रूपमा प्रस्तुत गर्नुपर्दछ। सानो-अल्पसङ्ख्यक प्रति समर्पित लेखहरू बाहेक सबै विचारहरूलाई समावेश गर्न आवश्यक पर्दैन। यदि स्रोतहरू बीच असहमति छ भने सूचित विशेषताको प्रयोग गर्नु पर्दछ। सूत्रहरूलाई स्वयंममा तटस्थ दृष्टिकोण बनाई राख्न आवश्यकता पर्दैन। वास्तवमा कयौँ विश्वसनीय स्रोत तटस्थ हुँदैनन्। विश्वसनीय स्रोतले के काम गर्छ भनेर उद्धृत गर्ने हामी सम्पादकहरूको काम हो।

प्रसिद्धि तथा उल्लेखनीयता

यदि कुनै विश्वसनीय, स्वतन्त्र स्रोत कुनै विषयमा भेटाउन सकिन्न वा उल्लेख गरिएको छैन भने विकिपिडियामा त्यस्ता लेखहरू हुनुहुँदैन। (अर्थात, विषय उल्लेखनीय हैन भने)