रायो
रायो तोरी परिवारमा पर्ने तोरी जस्तै तर तोरीको भन्दा ठूलो पात भएको मूख्य रूपमा तरकारीको रूपमा प्रयोग गरिने तेलहन बाली हो। यसको खेती मूख्य रूपमा साउन-भदौ देखि सुरु गरिन्छ र यो पौष-माघ सम्म रहन्छ। यसलाई हरियो छँदे टिपेर गुन्द्रुक पनि हाल्ने गरिन्छ गुन्द्रुक भनेको एक सागबाट सुकार भविष्यको लागि तरकारीको रूपमा प्रयोग गर्न बनाईएको तरकारी हो यसमा हाम्रो शरीर लाई चाहिने अति महत्त्वपूर्ण तत्व फलाम पाईन्छ । खेतीको लागि सिँचाइ र पहारको आवश्यकता पर्दछ।
| रायो | |
|---|---|
| |
| वैज्ञानिक वर्गीकरण | |
| जगत: | |
| (श्रेणीविहीन): | |
| (श्रेणीविहीन): | |
| (श्रेणीविहीन): | |
| गण: | |
| कुल: | |
| वंश: | |
| प्रजाति: | B. juncea
|
| वैज्ञानिक नाम | |
| Brassica juncea (L.) Czern. | |
औषधोपचार
सम्पादन गर्नुहोस्- मुखमा पोतो वा दाग आएमा
- जीरा, बोके जीरा, कालो तिल, सरस्यूँ र रायो सबैको चूर्ण बराबर मिसाएर दूधमा फिटेर बेलुका सुत्ने बेलामा नित्य पोतो वा दागमा लगाउनाले ठीक हुँदै जान्छ ।
- पुरानो बाथमा
- वाथ भएमा
- बकाइनोको गेडा रायो सस्र्युमा पिनेर लेप गर्नाले वाथ भएको बिस्तारै ठिक हुँदै जान्छ ।
- पेट दुखेमा
- भुटेको आधा चम्चा रायोको धूलो सखर हालेर एक चम्चा बनाएर, एक ग्लास मनतातो पानीसँग खाएमा पेट दुखेको ठीक हुन्छ ।
- कफ जमेमा
- भुटेको रायोको आधा चम्चामा एक चिम्टी सिदेनून र आधा चम्चा चिनी मिसाएर बिहान/बेलुका तातो पानी सँग सेवन गर्नाले कफ जमेको ठीक हुन्छ ।
- दाँत बलियो बनाउन
- रायोको तेलमा नून बेसार मिलाएर नित्य सुत्ने बेलामा औंलाले दाँत राम्ररी माझेर मनतातो पानीमा कुल्ला गर्ने गरेमा १/२ हप्तामा नै गिजा तथा दाँत जरैदेखि बलियो हुन्छ ।
- सेतो दुवी आएमा
- रायो धूलो गाईको घ्यूमा फिटेर मलम बनाउने र त्यस ठाँउमा बिहान/बेलुका लगाउने गरेमा बिस्तारै सेतो दुवी ठीक हुन्छ ।
- वमन हुन लागेमा
- रायोको गेडा खलमा पिनेर नाइटो वरिपरि लेप गरेमा वमन हुने क्रम केही समयमा नै ठिक हुन्छ ।
- छारे (मिर्गी) रोग भएमा
- रायोको चूर्णको धूप मिर्गी रोगीलाई बिहान/बेलुका नियमित सुँघाउने गरेमा छारे (मिर्गी) रोग ठीक हुँदै जान्छ ।
पोषण
१०० ग्राममा ( ३+१ ⁄ २ औंस) सन्दर्भ सेवा, पकाएको रायोको सागले ११० किलोजुल (२६ किलो क्यालोरी) खाद्य ऊर्जा प्रदान गर्दछ र भिटामिन ए , सी , र के विशेष गरी उच्च भएको समृद्ध स्रोत ( दैनिक मूल्यको २०% वा बढी )यसको दैनिक मूल्यको गुणकको रूपमा हुन्छ। रायोको साग भिटामिन ई र क्याल्सियमको मध्यम स्रोत हो। सागमा ९२% पानी, ४.५% कार्बोहाइड्रेट , २.६% प्रोटिन र ०.५% बोसो (तालिका) हुन्छ।
यो रायोको पात, बीउ र काण्डहरू खान योग्य हुन्छन्। यो बिरुवा अफ्रिकी , बंगलादेशी , चिनियाँ , फिलिपिनो , त्रिपुरी , इटालियन , भारतीय , जापानी , ओकिनावान , नेपाली , पाकिस्तानी , कोरियाली , दक्षिणी ताइवानी र अफ्रिकी-अमेरिकी (सोल फूड) व्यञ्जनहरूमा कुनै न कुनै रूपमा देखा पर्दछ। बी जुन्सियाका प्रजातिहरू तिनीहरूका सागहरू र रायोको तेल उत्पादनको लागि खेती गरिन्छ । बी जुन्साको बीउबाट बनेको रायोको मसलालाई खैरो रायो भनिन्छ र पहेंलो तोरीभन्दा मसलादार मानिन्छ ।
किनभने यसमा युरिक एसिडको सम्भावित औषधि हुन सक्छ । तोरीको तेललाई संयुक्त राज्यमा वनस्पति तेलको रूपमा आयात गर्न प्रतिबन्ध लगाइएको छ। तोरीको आवश्यक तेल तथापि सामान्यतया अमेरिकी खाद्य र औषधि प्रशासन द्वारा सुरक्षित रूपमा मान्यता प्राप्त छ ।रूसमा , यो तोरीको तेल उत्पादनको लागि उब्जाइएको मुख्य प्रजाति हो । यो व्यापक रूपमा रूस मा क्यानिंग , बेकिंग र मार्जारिन उत्पादन मा प्रयोग गरिन्छ, र रूसी टेबल तोरी को बहुमत पनि B. juncea बाट बनाइन्छ ।
पातहरू अफ्रिकी खाना पकाउन प्रयोग गरिन्छ र सबै बिरुवाका भागहरू नेपाली खानामा प्रयोग गरिन्छ , विशेष गरी नेपालको पहाडी क्षेत्रहरूमा , साथै भारतीय उपमहाद्वीपको उत्तरी भागमा रहेका पञ्जाबी खानामा , जहाँ सार्सोन भनिन्छ। विशेष गरी बाक्लो डाँठ भएको पातलाई नेपाली गुन्द्रुक र चाइनिज अचार झा काई बनाउन प्रयोग गरिन्छ । यो बिरुवालाई असमियामा "लाइ जाक" भनिन्छ र यो जाडोको समयमा ठूलो मात्रामा खेती गरिन्छ। यो असम र उत्तरपूर्वमा जुनसुकै रूपमा खाइन्छ, यो उमालेको होस् वा सलादमा काँचो थपिएको होस् पकाएर वा सुँगुरको मासुसँग मिसाएर खाने गरिन्छ।
ताइवानी नयाँ वर्षको पूर्वसन्ध्यामा , ताइवानीहरूले तोरीको हरियो ( चिनियाँ :長年菜; पिनयिन : cháng nián cài ) लाई पुनर्मिलन रात्रिभोजको एक भागको रूपमा खान्छन्, जसलाई दीर्घायुको प्रतीक मानिन्छ।
भारतीय राज्य दार्जिलिङ , पश्चिम बंगाल र सिक्किमका गोर्खाहरू र नेपालका साथै रायोको साग सँग सुँगुरको मासु तयार गर्छन् । यो सामान्यतया स्वाद र भात संग खाइन्छ, तर रोटी ( ग्रिड रोटी) संग पनि खान सकिन्छ। नेपालमा यी सागहरू सबै प्रकारको मासु, विशेष गरी बाख्राको मासुसँग पकाउने चलन पनि छ। जुन साग र सुक्खा खुर्सानीको स्वादमा ध्यान केन्द्रित गर्न मसलाको न्यूनतम प्रयोगको साथ प्रेसर कुकरमा तयार गरिन्छ। B. juncea (विशेष गरी बीउहरू) नजिकबाट सम्बन्धित B. oleracea ( केल , ब्रोकाउली र कोलार्ड सागहरू ) का सागहरू भन्दा बढी तिखो हुन्छ र "मिश्रित सागहरू" को थालमा यी हल्का सागहरूसँग बारम्बार मिसाइन्छ।
चाइनिज र जापानी खानामा पनि तोरीको साग प्रयोग गरिन्छ। जापानी व्यञ्जनमा, यसलाई ताकाना भनिन्छ र प्रायः ओनिगिरीमा भर्न वा मसलाको रूपमा प्रयोगको लागि अचार तयार गरिन्छ । झा कै , मिजुना , ताकाना (var. integrifolia ), juk gai choy , र xuelihong लगायतका B. juncea cultivars को धेरै प्रकारहरू प्रयोग तयार गरिन्छ । एसियाली रायोका सागहरू प्रायः हलचलमा भुटेको वा गुन्द्रुक बनाइन्छ । असम गाई छोय वा कियाम चाइ बोए भनिने दक्षिणपूर्वी एसियाली परिकार प्रायः ठूलो खानाबाट बचेको खानाबाट बनाइन्छ। यसमा इमली , सुकेको खुर्सानी र हड्डीमा बाँकी रहेको मासुसँग रायोको साग पकाउने काम समावेश हुन्छ । रायोको सागलाई गाई चोई , सिउ गाइ चोई , सियाओ जी काई , बेबी मस्टर्ड, चाइनिज लीफ मस्टर्ड वा मोस्टाजा पनि भनिन्छ ।
हरियो मल
तरकारी उत्पादकहरूले कहिलेकाहीँ हरियो मलको रूपमा रायो उब्जाउछन् । यसको मुख्य उद्देश्य बालीहरू बीचको झारलाई दबाउन माटोलाई ढाक्ने ढक्कनको रूपमा काम गर्नु हो । यदि हरियो ढक्कनको रूपमा उब्जाइन्छ भने, रायोको बोटलाई पर्याप्त मात्रामा उब्जनी गर्दा आधारमा काटिन्छ, र सतहमा ओइलाउन छोडिन्छ, अर्को बाली रोप्न बाँकी नभएसम्म, रायो खनेपछि ढक्कनको रूपमा काम गरिरहन्छ। बेलायतमा गर्मी र शरद ऋतुमा रोपिएको तोरी अक्टोबरमा काटिन्छ। ग्रीष्ममा रोप्ने बालीहरूका लागि जमिन सफा राखेर अप्रिलको रोपाइ जूनमा काट्न सकिन्छ। तोरीलाई हरियो मलको रूपमा प्रयोग गर्नुको एक बेफाइदा भनेको क्लबको जरा बन्दरगाह गर्ने प्रवृत्ति हो ।
फाइटोरेमेडिएशन
यो तोरीको बिरुवालाई फाइटोरेमेडिएसनमा खतरनाक फोहोर साइटहरूमा माटोबाट सीसा जस्ता भारी धातुहरू हटाउन प्रयोग गरिन्छ किनभने यसमा यी पदार्थहरूको लागि उच्च सहनशीलता हुन्छ र यसको कोषहरूमा भारी धातुहरू भण्डार गर्दछ। विशेष गरी, ब्रासिका जुन्सिया माटोबाट क्याडमियम हटाउनमा विशेष प्रभावकारी हुन्छ । भारी धातुहरू हटाउने प्रक्रिया समाप्त हुन्छ जब बिरुवा काटिन्छ र ठीकसँग खारेज हुन्छ। माटोमा भारी धातु घटाउने परम्परागत विधिहरू भन्दा फाइटोरेमेडिएसन सस्तो र सजिलो भएको देखाइएको छ। थप रूपमा, यसले माटोको क्षरण कम गर्ने, क्रस-साइट प्रदूषण कम गर्ने प्रभाव पार्छ।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
सम्पादन गर्नुहोस्यो पनि हेर्नुहोस
सम्पादन गर्नुहोस्
