बङ्गलादेशको झण्डा

बङ्गलादेशको राष्ट्रिय झण्डा (बङ्गाली: বাংলাদেশের জাতীয় পতাকা) (उच्चारण:बाङ्लादेशेर जातीयो पोताका) एक हरियो रङ्गको आयत भित्र रातो रङ्गको गोल चक्रका साथ निर्मित छ। यस झण्डामा प्रयोग गरिएको हरियो रङ्ग बङ्गलादेशको प्राकृतिक सुन्दरता र युवाहरूको प्रतिक हो भने हरियो आयत बीचमा रहेको रातो वृत्त चाहिँ उदाउँदो सूर्य र बङ्गलादेशको स्वतन्त्रता युद्धको समयमा राष्ट्रका लागि बलिदान दिने अमर सहिदहरूको प्रतिक हो। बङ्गलादेशको राष्ट्रिय झण्डाको हालको संस्करणलाई आधिकारिक रूपबाट सन् १९७२ जनवरी १६ का दिन बङ्गलादेशको राष्ट्रिय झण्डाको रूपमा अपनाइएको थियो।

बङ्गलादेश

नाम	रातो तथा हरियो
प्रयोग	राष्ट्रिय झण्डा
अनुपात	१०:६
अधिग्रहण	१७ जनवरी १९७२
डिजाइन	हरियो पृष्ठभूमिको बीचमा रातो वृत्त
बङ्गलादेशको सरकारी सेवाको झण्डा
प्रयोग	बङ्गलादेश सरकारी सेवाको झण्डा
बङ्गलादेशी नौसेनाको राष्ट्रिय झण्डा
प्रयोग	बङ्गलादेशी नौसेनाको राष्ट्रिय झण्डा
स्वतन्त्रता युद्धको बेलामा प्रयोग गरिएको झण्डा (सन् १९७१)
प्रयोग	पूर्व झण्डा
अधिग्रहण	६ मार्च १९७१
डिजाइन	हरियो पृष्ठभूमिको बीचमा रातो रङ्गको वृत्त भित्र पहेँलो रङ्गको बङ्गलादेशको नक्शा

सन् १९७१ मा बङ्गलादेशको स्वतन्त्रता युद्धको समयमा हाल बङ्गलादेशको आधिकारिक झण्डाको रूपमा प्रयोग गरिएको झण्डा जस्तै देखिने एक झण्डाको प्रयोग गरिएको थियो जसको हरियो आयत भित्र रहेको रातो वृत्त भित्र पहेँलो रङ्गमा बङ्गलादेशको नक्सा राखिएको थियो भने सन् १९७१ जनवरी १२ मा त्यस झण्डाको वृत्त भित्रबाट बङ्गलादेशको नक्सा हटाइँदै नयाँ राष्ट्रिय झण्डालाई अपनाइएको थियो। झण्डा बनाउने क्रममा भित्र रहेको पहेँलो राष्ट्रिय नक्सालाई चित्रमा बनाउन गाह्रो भएकाले राष्ट्रिय झण्डालाई सबैको पहुँच योग्य बनाउनका लागि नक्सालाई झण्डाबाट हटाइएको थियो। बङ्गलादेशको राष्ट्रिय झण्डा बनोट लगभग जापान, पलाउ, ग्रिनल्यान्ड र लाओसको राष्ट्रिय झण्डा जस्तै रहेको छ।

इतिहास

बङ्गलादेशको राष्ट्रिय झण्डा बङ्गलादेशको स्वतन्त्रता युद्धको समयमा प्रयोगमा ल्याइएको एक झण्डामा निर्भर गर्दछ जुन हालको झण्डाको लगभग समान रहेको छ। स्वतन्त्रता युद्धको समयमा प्रयोग गरिएको झण्डामा हरियो आयत भित्रको बीच भागमा रहेको एक रातो रङ्गको वृत्त भित्र बङ्गलादेशको (तत्कालीन पूर्व पाकिस्तान) नक्सा समावेश थियो भने झण्डालाई सरल तथा सबैको पहुँच योग्य बनाउनका लागि झण्डा भित्रको राष्ट्रिय नक्सालाई झण्डाबाट हटाइएको थियो। बङ्गलादेशको राष्ट्रिय झण्डा अर्को एसियाली मुलुक जापानको राष्ट्रिय झण्डाको समान रहेको छ तर बङ्गलादेशको राष्ट्रिय झण्डामा हरियो आयतको भित्र रातो रङ्गको वृत्त छ भने जापानको राष्ट्रिय झण्डामा सेतो आयतको बीचमा रातो रङ्गको वृत्त रहेको छ र अर्को देश पलाउको पनि सोही आकृतिको झण्डा रहेको छ। यस राष्ट्रिय झण्डामा दायाँ तर्फ हल्का फैलिएको भाग रहेको छ जसकारण हावामा झण्डा फहराइँदा बीचमा भएको वृत्त ठिक बीचमै देखा पर्दछ।

सन् १९७० जुन ७ का दिन पूर्व पाकिस्तानको राजधानी ढाका स्थित पल्टन मैदानमा आयोजित विद्यार्थीहरूको सैन्य तालिममा बङ्गोबोन्धु शेख मुजिबुर रहमानले भाग लिने भनिएको थियो भने १५ फेब्रुअरीमा उक्त विद्यार्थीहरूको साथमा एक जोय बाङ्ला बाहिनीको गठन गरिएको थियो। सङ्गठनको गठन भैसकेपछि विद्यार्थी नेताहरूले उनीहरूको सङ्गठनको परिचय दिनका लागि एक झण्डाको निर्माण गर्ने निर्णय लिएका थिए। सन् १९७० जुन ७ का दिन विद्यार्थी सङ्गठनका नेताहरू आसम आबदुर रोब, शाहजहान सिराज, काजी आरेफ आहमेद र मोनिरुल इस्लामले ढाका विश्वविद्यालयको सार्जन्ट जहुरुल हक हल (तत्कालीन इकबाल हल) कक्ष ११६ (हाल ११७-११८) मा आयोजित एक बैठकमा झण्डालाई निर्माण गर्ने योजना बनाएका थिए। उक्त बैठकमा विद्यार्थी सङ्गठनका नेता स्वपन कुमार चौधुरी, जगन्नाथ विश्वविद्यालयका (तत्कालीन जगन्नाथ महाविद्यालय) विद्यार्थी नेता नजरुल इस्लाम, कुमिल्ला जिल्लाका छात्रलिगका महासचिव तथा केन्द्रीय छात्र नेता शिवनारायण दास, प्रकौशल विश्वविद्यालयका छात्रनेता तथा सचिव हासानुल हक इनु र छात्र नेता इउसुफ सालाउद्दिन आहमेद सामेल थिए।

बैठकमा काजी आरेफको प्रारम्भिक प्रस्तावको आधारमा एक छलफल पश्चात् हरियो रङ्गको पृष्ठभूमि बीचमा रातो सूर्यको भित्र पहेँलो रङ्गको बाङ्लाको नक्साको साथमा एक झण्डा बनाउने निर्णय लिइएका थियो। निर्णय पश्चात् कामरुल आलम खानले (खसरु) ढाका नयाँ बाजारमा एक बिहारी कपडा सिलाई बुनाइ गर्ने दोकानबाट हरियो रङ्गको कपडाको एक ठूलो टुक्राको बीचमा रातो वृत्त सिलाउन लगाएका थिए। त्यसपछि इउसुफ सालाउद्दीन आहमेद र हासानुल हक इनुले प्रकौशल विश्वविद्यालयका कायेदे आजम हलको (हाल तितुमीर हल) कक्ष ३२१ मा एनामुल हकले नक्सा पुस्तकको सहायता मार्फत पूर्व पाकिस्तानको नक्सा एक कागजको टुक्रामा कोरेका थिए। छात्र नेता शिवनारायन दासले पछि उक्त नक्सालाई रातो वृत्तको भित्र निर्माण गर्न सफल भएका थिए।

२ मार्च १९७१ का दिन बङ्गलादेशको इतिहासमा पहिलोपटक बङ्गलादेशको राष्ट्रिय झण्डा आ.स.म आब्दुर रबले फहराएका थिए। उनी तात्कालिक समयमा ढाका विश्वविद्यालय छात्र सङ्गठनका उपाध्यक्ष भूमिकामा रहेका थिए। पाकिस्तानको चन्द्रमा र तारा अङ्कित झण्डालाई विस्थापित गर्ने उद्देश्यले यस झण्डाको निर्मणा गरिएको थियो। सिआइए वर्ल्ड फ्याक्टबुकका अनुसार झण्डाको हरियो रङ्गको उपयोग बङ्गलादेशको हरियो प्रकृति सौन्दर्यको वर्णन गर्नका लागि गरिएको थियो।

सन् १९७० मार्च २३ का दिन शेख मुजिबुर रहमानद्वारा स्वतन्त्र घोषणाको पूर्व सन्ध्यामा उनको निवासमा बङ्गलादेशको नयाँ झण्डा फहराइएको थियो। पछि बङ्गलादेशको स्वतन्त्रता पश्चात् सन् १९७२ मा शेख मुजिबुर रहमानको सरकारले पाटुया कामरुल हासानलाई शिवनारायण दासद्वारा निर्माण गरेको झण्डाबाट नक्सा हटाउन र झण्डाको आकार व्याख्याको बारेमा प्रतिवेदन पेश गर्न आदेश दिएका थिए। कामरुल हासानद्वारा परिमार्जित गरिएको झण्डानै हालको बङ्गलादेशको राष्ट्रिय झण्डा हो।

रचना

राष्ट्रिय झण्डाको रङ्ग

रङ्गको तथ्यसूत्र नमुना हरियो रातो सरकारी निर्दिष्टकरण प्रति हजारमा गाढा हरियो एच-२आरएसको ५० भाग प्रति हजारमा सुन्तला रङ्ग एच-२आरएसको ६० भाग पानटोन 342c 485 सिएमवाइके 100-0-70-40 0-100-80-5 आरजीबी (हेक्स) #01796F #E11837 डेसिमल १२,२१,१११ २२,५२४,५५

राष्ट्रिय झण्डाको आकारको विशिष्ट विवरण गणप्रजातान्त्रीक बङ्गलादेशको सन् १९७२ को नियम अनुसार रहेको छ।

राष्ट्रिय झण्डाको रङ्ग गाढा हरियो हुन्छ र यसको लम्बाइ र चौडाइ १०:६ हुन्छ भने आयताकार हरियोको बीचमा रातो वृत्त रहेको हुन्छ। झण्डाको ठिक बीच भागबाट एक रातो रङ्गको वृत्त कोरिएको हुन्छ भने वृत्तको व्यासको कुल लम्बाइ झण्डाको तीन भागको एक भाग हुन्छ।

प्रयोग गरिएको झण्डाको आकार

ठूला भवनहरूका झण्डाको प्रयोग गर्नका लागि विभिन्न आकारको झण्डा प्रयोग गरिएको पाइन्छ।

क) १० फुट लम्बाइ ६ फुट चौडाइ (३.० लम्बाई १.८ मिटर चौडाइ) ख) ५ फुट लम्बाइ ३ फुट चौडाइ (१.५२ मिटर लम्बाइ ०.९१ चौडाइ) ग) २.५ फुट लम्बाइ १.५ फुट चौडाइ (७६० लम्बाइ ४६० मिलिमिटर)

सवारीसाधनहरूमा प्रयोग गरिने राष्ट्रिय झण्डाको माप यस प्रकार रहेको छ—

क) १५ इन्च लम्बाइ ९ इन्च चौडाइ (३८० मिलिमिटर लम्बाइ, २३० मिलिमिटर चौडाइ) (ठूलो सवारीसाधनका लागि) ख) १० इन्च लम्बाइ ६ इन्च चौडाइ (२५० मिलिमिटर लम्बाइ १५० मिलिमिटर चौडाइ) (छोटो तथा मझौला आकारको सवारीसाधनहरूका लागि)

अन्तर्राष्ट्रिय तथा सभा सम्मेलनहरूका लागि प्रयोग गरिने सानो झण्डाको आकार यस प्रकार छ— १० इन्च लम्बाइ ६ इन्च चौडाइ (२५० मिलिमिटर लम्बाइ १५० मिलिमिटर चौडाइ)

झण्डा प्रयोगविधि

बङ्गलादेशको राष्ट्रिय प्रतीक
झण्डा	हरियो पृष्ठभूमिको बीचमा रातो वृत्त
प्रतीक	शाप्ला
सङ्गीत	आमार सोनार बाङ्ला
जनावर	पाटे बाघ
चरा	धोबिनी चरा
फूलहरू	सेतो शाप्ला
रूख	आँप
फल	रूख कटहर
खेल	कबड्डी
पात्रो	बाङ्ला पात्रो

सन् १९७१ मा ढाका विश्वविद्यालयको वर्तमान कला भवन अगाडिको पश्चिम प्रवेशद्वारमा बङ्गलादेशको राष्ट्रिय झण्डा फहराइएको थियो

राष्ट्रपति निवास, संसद भवन जस्ता महत्त्वपूर्ण सरकारी भवन तथा कार्यालयहरू, सरकारी मन्त्रालय, सचिवालय भवन, उच्च न्यायालयको कार्यालय, जिल्ला तथा न्यायाधीशको कार्यालय, उपजिल्ला परिषद् कार्यालय, सीमा सुरक्षा चौकी, राष्ट्रिय दूरसञ्चार कार्यालय, प्रहरी चौकी, माध्यमिक तथा उच्च माध्यमिक स्तरका शिक्षण संस्था तथा विभिन्न राष्ट्रिय दिवसका दिन बङ्गलादेशका विभिन्न घरहरूमा राष्ट्रिय झण्डा फहराइन्छ। यस बाहेक राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीहरूको सवारीसाधन, सरकारी स्तरका विभिन्न कर्मचारीहरूको सवारीसाधन तथा राष्ट्रिय जहाजहरूमा पनि झण्डाको चित्र तथा झण्डा फहराउने गरिन्छ। थप रूपमा राज्य मन्त्री, प्रहरी तथा सशस्त्र सेनाको सवारीसाधन, उपमन्त्री सवार हुने सवारीसाधनहरूमा पनि झण्डाको प्रयोग गरिन्छ।

राष्ट्रिय निवास

निम्नलिखित व्यक्तिहरूले आफ्नो आधिकरिक निवासमा राष्ट्रिय झण्डा फहराउनु अनिवार्य छ;

• बङ्गलादेशका राष्ट्रपति
• बङ्गलादेशका प्रधानमन्त्री
• बङ्गलादेशी संसदका अध्यक्ष
• बङ्गलादेशका प्रमुख न्यायाधीश
• सबै बङ्गलादेशी मन्त्रीहरू
• बङ्गलादेशका मुख्य अनुशासनिक
• संसदका उपाध्यक्ष
• संसदमा विपक्षका नेता
• राज्यमन्त्री
• उपमन्त्री
• अन्य देशहरूमा रहेका बङ्गलादेशी दूतावास

सवारीसाधन तथा जहाजहरू

निम्नलिखित व्यक्तिहरूलाई आफ्नो सवारीसाधनहरूमा तथा जहाजहरूमा झण्डा राख्नु अनिवार्य छ:

• बङ्गलादेशका राष्ट्रपति
• बङ्गलादेशका प्रधानमन्त्री
• संसदका अध्यक्ष
• बङ्गलादेशका प्रमुख न्यायाधीश
• मुख्य अनुशासनिक
• संसदका उपाध्यक्ष
• संसदका विपक्ष दलका नेता

प्रदर्शन

बङ्गलादेशको राष्ट्रिय झण्डालाई सार्वजनिक तथा निजी भवन र बङ्गलादेशी दूतावासहरूमा यी दिनहरूमा फहराइन्छ:

• २६ मार्च - बङ्गलादेशको स्वाधीनता दिवस
• हजरत मुहाम्मदको जन्मदिन
• बङ्गलादेशी सरकारद्वारा सूचित गरिने कुनै पनि दिन

झण्डा आधा झुकाउने दिनहरू

निम्नलिखित दिनहरूमा बङ्गलादेशको झण्डालाई आधा झुकाइन्छ :

• २१ फेब्रुअरी - राष्ट्रिय सहिद दिवस, हाल अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवस
• १५ अगस्ट - शेख मुजिबुर रहमान तथा उनको परिवारको हत्याकाण्ड
• बङ्गलादेश सरकारद्वारा सूचित गरिने कुनैपनि दिन

विश्व कीर्तिमानी

सन् २०१३ डिसेम्बर १६ का दिन बङ्गलादेशको ४२ विजय दिवसको अवसरमा राजधानी ढाका स्थित शेरे बाङ्लाको राष्ट्रिय परेड मैदानमा २७,११७ मानिसहरू मिलेर एक "मानव निर्मित झण्डा" बनाएका थिए जसलाई त्यस सयम गिनीज विश्व कीर्तिमानमा विश्वको सबैभन्दा ठूलो मानव निर्मित झण्डाको रूपमा प्रविष्ट गरिएको थियो।

चित्रदीर्घा

• 
  विमान वाहिनीद्वारा प्रयोग गरिने राष्ट्रिय झण्डा, अनुपात १:२
• 
  सन् १९७१ ढाका विश्वविद्यालयको यस स्थानमा सर्वप्रथम राष्ट्रिय झण्डा फहराइएको थियो
• 
  ६ मार्च १९७१ देखि १७ जनवरी १९७२ सम्म अपनाइएको राष्ट्रिय झण्डा
• 
  बालबालिकाहरूको हातमा राष्ट्रिय झण्डा

बाह्य कडीहरू

• बङ्गलादेशको राष्ट्रिय झण्डासँग सम्बन्धित चित्र तथा श्रव्यदृश्यहरू विकिमिडिया कमन्समा रहेको छ।
• फारुक, एकेएम (२०१२)। "बाङ्लापिडिया: बङ्गलादेशको राष्ट्रिय विश्वकोषमा बङ्गलादेशको राष्ट्रिय झण्डा" (दोस्रो संस्करण)। बङ्गलादेश एसियाली समाज।