कुरुक्षेत्र जिल्ला
कुरुक्षेत्र जिल्ला उत्तरी भारत हरियाणा राज्यको २२ जिल्लाहरू मध्ये एक हो। हिन्दुहरू लागि पवित्र स्थान कुरुक्षेत्र सहर यस जिल्लाको प्रशासनिक मुख्यालय हो। जिल्लाले १५३०.०० वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफल ओगटेको छ। जिल्लाको जनसङ्ख्या ९६४,६५५ (सन् २०११ जनगणना) छ। यो जिल्ला अम्बाला विभाजनको हिस्सा हो। कुरुक्षेत्रलाई श्रीमद भगवद गीताको भूमि पनि भनिन्छ। ज्योतिसार कुरुक्षेत्रको त्यो स्थान हो जहाँ कृष्णले महाभारतमा अर्जुनलाई गीताको उपदेश दिएको विश्वास गरिन्छ।
कुरुक्षेत्र जिल्ला | |
|---|---|
     कुरुक्षेत्रमा कृष्ण र अर्जुनको मूर्ति, स्थानेश्वर महादेव मन्दिर, पेहोवामा मन्दिर, दरबारको भग्नावशेष, शेख चिल्लीको चिहान | |
 हरियाणामा स्थान | |
| देश |  भारत |
| राज्य | हरियाणा |
| मुख्यालय | कुरुक्षेत्र |
| तहसीलहरू | १. थानेसर, २. शाहबाद मारकंडा ३. पेहवा, ४.लाडवा |
| क्षेत्रफल | |
| • जम्मा | १५३० किमी२ (५९० वर्ग माइल) |
| जनसङ्ख्या (सन् २०११) | |
| • जम्मा | ९६४६५५ |
| • घनत्व | ६३०/किमी२ (१६००/वर्ग माइल) |
| • सहरी | २६.१० |
| जनसाङ्ख्यिकी | |
| • साक्षरता | ७६.३१ |
| • लिङ्ग अनुपात | ८८८ |
| समय क्षेत्र | युटिसी+०५:३० (भारतीय मानक समय) |
| लोकसभा निर्वाचन क्षेत्र | कुरुक्षेत्र (लोकसभा निर्वाचन क्षेत्र) (यमुना नगर र कैथल जिल्लाहरूसँग साझेदारी गरिएको) |
| विधानसभा निर्वाचन क्षेत्र | ४ |
| वेबसाइट | http://kurukshetra.gov.in/ |
नामको उत्पत्ति
सम्पादन गर्नुहोस्
जिल्लाको नाम कुरुक्षेत्रको प्राचीन क्षेत्रबाट आएको हो, जसको शाब्दिक अर्थ कुरुहरूको भूमि हो। पुराणमा वर्णित कुरुक्षेत्र युद्ध र यहाँ युद्ध भएको मानिन्छ र युद्ध हुनुअघि श्रीकृष्णले अर्जुनलाई भागवत गीताको उपदेश दिएका थिए।
इतिहास
सम्पादन गर्नुहोस्यस जिल्लालाई सन् १९७३ मा तत्कालीन करनाल जिल्लाबाट अलग गरिएको थियो। पछि यस जिल्लाको केही भागहरू कैथल र यमुनानगर जिल्लाहरूमा सृजनाको समयमा सारिएको थियो।
जनसाङ्ख्यिकी
सम्पादन गर्नुहोस्सन् २०११ को जनगणना अनुसार कुरुक्षेत्र जिल्लाको जनसङ्ख्या ९,६४,६५५ रहेको छ जुन फिजी राष्ट्र वा अमेरिकी राज्य मोन्टाना को बराबर छ। यसले यसलाई भारतमा ४५२औँ स्थान (कुल ६४० मध्ये) प्रदान गर्दछ। यस जिल्लाको जनसङ्ख्या घनत्व ६३० प्रति वर्ग किलोमिटर (१,६००/वर्ग माइल) रहेको छ। सन् २००१ देखि २०११ को दशकमा यहाँको जनसङ्ख्या वृद्धिदर १६.८१ प्रतिशत थियो। कुरुक्षेत्रको लिङ्ग अनुपात प्रति १० पुरुषमा ८८९ महिला र साक्षरता दर ७६.७% रहेको छ। कुल जनसङ्ख्याको २२.३० प्रतिशत हिस्सा अनुसूचित जातिको छ।
भाषाहरू
सम्पादन गर्नुहोस्भारतको सन् २०११ जनगणनाको समयमा, जिल्लाको ६५.८१% जनसङ्ख्याले हिन्दी, १७.४७% पन्जाबी र १५.२२% हरियाणवी आफ्नो पहिलो भाषाको रूपमा बोल्थे।[१]
गीता महोत्सव
सम्पादन गर्नुहोस्कुरुक्षेत्र महाभारतको भूमि भनेर चिनिने भूमि मात्र होइन; यो भगवान कृष्णले अर्जुनलाई दिएको जीवन र कर्मको दर्शनको लागि पनि चिनिन्छ। अहिले २००० वर्षभन्दा बढी समयदेखि, श्रीमद्भगवत गीता धर्म र समुदायको ट्यागबाट मुक्त भएको एक शास्त्रको रूपमा उभिएको छ। यो निःस्वार्थ कर्मको सन्देशको लागि विश्वभर समान रूपमा आदरणीय छ जुन सबै युगहरूमा धेरै सान्दर्भिक छ।
कुरुक्षेत्रले गीता महोत्सव (गीता जयन्ती) मनाउँदै आएको छ। लामो समयसम्म यसलाई कुरुक्षेत्र उत्सवको नामले चिनिन्थ्यो। सन् २०१६ मा, हरियाणा सरकारले यसलाई विश्वव्यापी उत्साह दिने निर्णय गर्यो र १ डिसेम्बरदेखि ११ डिसेम्बरसम्म कुरुक्षेत्रमा वार्षिक अन्तर्राष्ट्रिय गीता महोत्सव आयोजना गर् यो। परम्परागत पात्रोअनुसार १० डिसेम्बरका दिन गीता जयन्ती मनाइयो। सन् २०१६ मा १० लाखभन्दा बढी ले उक्त कार्यक्रमअवलोकन गरेका थिए।