अर्जुन माहाभारतका एक प्रमुख पात्र हुन् । उनी पाण्डुपुत्र अर्थात पाँच पाण्डवका एक भाइ पनि हुन् । उनी कुन्तीका पुत्र कुन्तेय पनि भनेर चिनिन्छन् । उनिलाई सर्वश्रेष्ठ धनुर्धर तथा विवेक र पराक्रमका खानी भनेर पनि मानिन्छ । उनले प्रयोग गर्ने धनुषलाई गान्डीव भनिन्छ ।

इण्डोनेशियाको बालीमा रहेको अर्जुनको मुर्ति

अन्य नामसम्पादन

अर्जुन शब्दका तीनवटा अर्थ हुन्छन्– वर्ण अर्थात् दीप्ति, ऋजुता अर्थात् समता र धवल अर्थात् शुद्ध । यो नामले उनको चरित्र निष्कपट र मिलनसार थियो भन्ने संकेत गर्छ । यो नामसहित अर्जुनका जम्मा दशवटा नाम थिए । विराटपर्वमा अर्जुन स्वयंले मत्स्यदेशका राजकुमार उत्तरसमक्ष आफ्ना दशवटा नामको विवरण दिएका छन् ।

अर्जुनका नामहरू यसप्रकार हुन्छन्– धनञ्जय, विजय, श्वेतवाहन, फाल्गुन, किरिटी, बीभत्सु, सव्यसाची, अर्जुन, जिष्णु र कृष्ण [१]

  • राजसूय यज्ञमा धेरै देश जितेर कुतबापत प्रशस्त धनआर्जन गरेकाले उनलाई धनञ्जय भनियो ।
  • रणमैदानमा शत्रुलाई पराजित नगरी नफर्किने भएकाले विजय भनियो ।
  • उनको रथमा श्वेत अश्व नारिएका हुनाले श्वेतवाहन भनियो ।
  • उत्तराफाल्गुनी नक्षत्रमा दिउँसो जन्मिएकाले फाल्गुन भनियो ।
  • इन्द्रले उनको शिरमा किरिट (मुकुट) धारण गराइदिएकाले किरिटी भनियो ।
  • युद्धमा पनि बीभत्स कर्म नगर्ने भएकाले बीभत्सु भनियो ।
  • दुवै हातले गाण्डिव धनुषको डोरी तान्न सक्षम भएकाले सव्यासाची भनियो ।
  • सबैप्रति समभाव राख्ने र शुद्ध कर्म गर्ने भएकाले अर्जुन भनियो ।
  • शत्रुदमन गर्ने भएकाले जिष्णु भनियो ।
  • श्याम वर्णको भएकाले कृष्ण भनियो (विराटपर्व, १३–२२) ।

यसका अलावा कुन्ती अथवा पृथा (कुन्तीको अर्को नाम) को पुत्र भएकाले उनलाई कौन्तेय र पार्थ पनि भनिन्थ्यो । यद्यपि यी नामले युधिष्ठिर र भीमलाई पनि सम्बोधन गरिन्थ्यो ।

जन्म तथा वाल्यकालसम्पादन

द्रोणको साथ दीक्षासम्पादन

गुरुदक्षिनासम्पादन

द्रौपदीसँग विवाहसम्पादन

श्री कृष्णसम्पादन

खाण्डव वनमा आगलागीसम्पादन

मायासुरको रक्षासम्पादन

अर्जुनको तिर्थयात्रा र ईन्द्रप्रस्थासम्पादन

उलुपीसम्पादन

चित्राङ्गादासम्पादन

मणिपुरको राजाकी कन्या चित्रांगदासंग विवाह गरी उनीबाट बभ्रुवाहनको जन्म भयो।

हनुमान सँगको भेटसम्पादन

द्वारका र सुभद्रासम्पादन

कृष्ण अर्जुन युद्धसम्पादन

राजसुय यज्ञसम्पादन

बनवाससम्पादन

चित्रसेन सँग लडाइँसम्पादन

पाशुपतास्त्र हासिलसम्पादन

स्वर्ग यात्रासम्पादन

विराट राज्यमासम्पादन

अभिमन्यु विवाहसम्पादन

कुरुक्षेत्र युद्धसम्पादन

भगवत गीतासम्पादन

कुरुक्षेत्रको लडाइँसम्पादन

अश्वमेघ यज्ञसम्पादन

मृत्युसम्पादन

सन्दर्भसम्पादन


  1. (विराटपर्व, ४४।९)