अरुण शौरी
अरुण शौरी (जन्म: सन् १९४१ नोभेम्बर २[१]) एक भारतीय अर्थशास्त्री, पत्रकार, लेखक र राजनीतिज्ञ हुन्।[२] उनले विश्व बैंकमा अर्थशास्त्री, भारतको योजना आयोगको सल्लाहकार, इन्डियन एक्सप्रेस र द टाइम्स अफ इन्डियाका सम्पादक र अटल बिहारी वाजपेयी मन्त्रालयमा सञ्चार तथा सूचना प्रविधि मन्त्री (सन् १९९८–२००४) को रूपमा काम गरेका छन्। उनलाई सन् १९८२ मा रमन म्याग्सेसे पुरस्कार र [३] सन् १९९० मा पद्मभूषण प्रदान गरिएको थियो।
अरुण शौरी | |
|---|---|
 शौरी सन् २००९ मा | |
| कार्यकाल २९ जनवरी २००३ – २२ मे २००४ | |
| प्रधानमन्त्री | अटल बिहारी वाजपेयी |
| पूर्वाधिकारी | प्रमोद महाजन |
| उतराधिकारी | दयानिधि मारन |
| पूर्वाधिकारी | मुरासोली मारन |
| उतराधिकारी | अरूण जेटली |
| कार्यकाल १ सेप्टेम्बर २००१ – २९ जनवरी २००३ | |
| प्रधानमन्त्री | अटल बिहारी वाजपेयी |
| पूर्वाधिकारी | मन्त्री पद स्थापित |
| उतराधिकारी | सिपी ठाकुर |
| कार्यकाल ५ जुलाई १९९८ – ४ जुलाई २०१० | |
| व्यक्तिगत विवरण | |
| जन्म | जालन्धर, पञ्जाब, ब्रिटिश भारत (अहिले पञ्जाब, भारत) |
| राजनीतिक दल | भारतीय जनता पार्टी |
| जीवन साथी | अनिता शौरी |
| जीवनवृति | पत्रकार र विश्व बैंकको पूर्व अर्थशास्त्री राजनीतिज्ञ |
सन् १९९० र २००० को दशकको शुरुवातमा प्रमुख हिन्दू राष्ट्रवादी बुद्धिजीवीहरू मध्ये एकको रूपमा लोकप्रिय, उदाहरणका लागि वामपन्थी विचारधाराहरू माथि आक्रमणहरू बाहेक इस्लाम र इसाई धर्ममा विवादास्पद कार्यहरू लेख्ने, उनी अब आफूलाई सामान्य रूपमा धर्महरू प्रति शङ्कास्पद ठान्नुहुन्छ जबकि उनी बौद्ध धर्मसँग सम्बन्ध राख्छन्।[४][५] उनले सन् २०११ मा 'डज हि नो अ मदर्स हार्ट: हाउ सफरिङ रिफ्युट्स रिलिजन' नामक पुस्तकमा आफ्नो अनुभवहरू साझा गरेका थिए।[६]
बाल्यकाल
सम्पादन गर्नुहोस्अरुण शौरीको जन्म सन् १९४१ नोभेम्बर २ मा ब्रिटिश भारतको जालन्धरमा भएको थियो।[१] उनले मोर्डन स्कूल, बाराखम्बामा अध्ययन र सेन्ट स्टीफन्स कलेज, दिल्ली विश्वविद्यालयबाट अर्थशास्त्र विषयमा स्नातक गरेका थिए।[७] उनले सन् १९६६ मा सिराकुज विश्वविद्यालयको म्याक्सवेल स्कूल अफ सिटिजनसिप एन्ड पब्लिक अफेयर्सबाट अर्थशास्त्रमा डक्टरेट उपाधि हासिल गरेका थिए।[८]
व्यक्तिगत जीवन
सम्पादन गर्नुहोस्शौरीले अनितासँग विवाह गरेका छन्। उनीहरूको एक छोरा छन्।[९] उनकी बहिनी पत्रकार नलिनी सिंह हुन्।[१०] अरुण शौरीले आफ्नो व्यक्तिगत जीवनको बारेमा बोल्छन् र आफ्नो जीवनका घटनाहरूलाई केस डायरीको रूपमा समीक्षा गर्छन्।[११]
करियर
सम्पादन गर्नुहोस्अर्थशास्त्री
सम्पादन गर्नुहोस्सिराकुज विश्वविद्यालयबाट अर्थशास्त्रमा विद्यावारिधि गरेपछि शौरीले सन् १९६७ मा विश्व बैंकमा अर्थशास्त्रीको रूपमा प्रवेश गरेर १० वर्षभन्दा बढी समय काम गरेका थिए। यससँगै सन् १९७२–७४ को बीचमा उनी भारतीय योजना आयोगका सल्लाहकार थिए र यही समयमा उनले पत्रकारका रूपमा आर्थिक नीतिको आलोचना गर्दै लेख लेख्न थालेका थिए।[१]
पत्रकारिता
सम्पादन गर्नुहोस्सन् १९७५ मा तत्कालीन प्रधानमन्त्री इन्दिरा गान्धीले लगाएको आपतकालमा शौरीले नागरिक स्वतन्त्रतामाथिको आक्रमणको विरोधमा 'इन्डियन एक्सप्रेस'का लागि लेख्न सुरु गरेका थिए। रामनाथ गोयङ्काको स्वामित्वमा रहेको पत्रिका 'सेन्सरसिप'मा सरकारको प्रयासको केन्द्रबिन्दु थियो।[१] उनी सन् १९७६ मा भारतीय सामाजिक विज्ञान अनुसन्धान परिषद्को सहकर्मी बनेका थिए।[13] सन् १९७९ जनवरीमा, गोयङ्काले शौरीलाई पत्रिकाको कार्यकारी सम्पादकको रूपमा नियुक्त गरेका थिए।[१] उनले एक बुद्धिमान, निडर लेखक र सम्पादकको रूपमा प्रतिष्ठा प्राप्त गरेका थिए जसले प्रेस स्वतन्त्रताको लागि अभियान चलाए, भ्रष्टाचारको पर्दाफास गरे र नागरिक स्वतन्त्रताको रक्षा गरेका थिए [14]
शौरीलाई भारतीय पत्रकारहरूको वर्गमा ‘दिग्गज पत्रकार’ भनिन्छ।[१२][१३] शौरीले सन् १९८२ मा पत्रकारिता, साहित्य र रचनात्मक सञ्चार कला श्रेणीमा "भ्रष्टाचार, असमानता र अन्यायको प्रभावकारी विरोधीको रूपमा आफ्नो कलम प्रयोग गर्ने एक चिन्तित नागरिक" को रूपमा रमन म्याग्सेसे पुरस्कार प्राप्त गरेका थिए। सन् २००० मा उनलाई अन्तर्राष्ट्रिय प्रेस संस्थानको विश्व प्रेस स्वतन्त्रता नायकको रूपमा नाम दिइएको थियो। उनी इन्टरनेसनल एडिटर अफ द इअर अवार्डको लागी समेत नामित भएका छन् र द फ्रिडम टु पब्लिस अवार्डबाट सम्मानित भएका छन्। [१]
राजनीति
सम्पादन गर्नुहोस्उनले उत्तर प्रदेश राज्यबाट राज्य सभामा लगातार दुई कार्यकालका लागि भाजपा प्रतिनिधिको रूपमा मनोनित गरिएको थियो। उनले वाजपेयीको प्रधानमन्त्रीमा भारत सरकारमा विनिवेश, सञ्चार र सूचना प्रविधि मन्त्रीको पद सम्हालेका थिए।[१४] विनिवेश मन्त्रीको रूपमा, उनले मारुति, बिएसएनएल, हिन्दुस्तान जिङ्क लगायतका बिक्रीको नेतृत्व गरेका थिए।[१५]
राजीव गान्धीको नेतृत्वमा रहेको सरकारले साम्प्रदायिक हिंसालाई कम गर्न र मुस्लिम मतहरू कायम राख्न प्रस्ताव गरेको मुस्लिम महिला (सम्बन्धमा अधिकारको संरक्षण) ऐन १९८६ को विरोध गर्ने धेरै मध्ये शौरी पनि एक थिए। सरकारले भारतको संवैधानिक धर्मनिरपेक्षताको सुदृढीकरण भएको दाबी गरेको, यसलाई मुस्लिम र हिन्दू दुवैले व्यापक रूपमा आलोचना गरेका थिए।
पुस्तकहरू
सम्पादन गर्नुहोस्लेखक
- फासीवादका लक्षण, नयाँ दिल्ली : विकास, १९७८, ३२२ पृ।
- हिन्दू धर्म : सार र परिणाम : उपनिषद, गीता र ब्रह्म-सूत्रको अध्ययन, साहिबाबाद : विकास हाउस, १९७९, ४१४ पृ।
- जनता चरणमा संस्थाहरू , बम्बई : लोकप्रिय प्रकाशन, १९८०, ३०० पृ।
- श्रीमती गान्धीको दोस्रो शासनकाल, नयाँ दिल्ली : विकास ; न्यूयोर्क : एडभेन्ट बुक्स द्वारा वितरित, 1983, 532 p।
- हत्या र पछि, नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स इन्टरनेशनल, 1985, 160 पृ।
- वर्तमान परिस्थितिमा : नयाँ अवसर, नयाँ चुनौती, पुणे : नयाँ खोज, १९८५, ५७ पृ।
- राजनीतिमा धर्म, नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९८७, ३३४ पृ।
- व्यक्ति, संस्था, प्रक्रिया : आज भारतमा एकले अर्कोलाई कसरी बलियो बनाउन सक्छ, नयाँ दिल्ली, भारत ; न्यूयोर्क, NY, संयुक्त राज्य अमेरिका : वाइकिंग, 1990, 239 पृ।
- राज्य चरित्र: वीपी सिंह, चन्द्र शेखर र बाँकी, नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९९१, ४२५ पृ।
- "एउटै पितृभूमि" : कम्युनिस्ट, "भारत छोडो", र सोभियत संघ, नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1991, 204 p।
- यी घातक, अपरिहार्य कानूनहरू : राजीव, उनका मानिसहरू , र उनको शासन, नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९९१, ४३३ पृ।
- एक धर्मनिरपेक्ष एजेन्डा: हाम्रो देश बचाउन, वेल्डिंग इट, नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1993, 376 p।
- भारतीय विवादहरू : राजनीतिमा धर्ममा निबन्ध, नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, १९९३, ५२२ पृ।
- भारतमा मिसनरीहरू : निरन्तरता, परिवर्तन, दुविधा, नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1994, 305 p।
- फतवाको संसार: शरिया इन एक्शन, नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1995, 685 p।
- झूटो देवताहरू को पूजा गर्दै: अम्बेडकर, र मेटाइएका तथ्यहरू , नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1997, 663 p।
- प्रख्यात इतिहासकार: तिनीहरू को प्रविधि, तिनीहरू को जीवन, तिनीहरू को धोखाधड़ी, नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1998, 271 p।
- हार्वेस्टिङ हाम्रो आत्माहरू : मिसनरीहरू , तिनीहरू को डिजाइन, तिनीहरू को दाबी, नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2000, 432 p।
- अदालत र तिनीहरू का निर्णयहरू : परिसर, पूर्व शर्तहरू , परिणामहरू , नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००१, ४५४ पृ।
- गभर्नेन्स एण्ड द स्क्लेरोसिस जो सेट इन, नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2005, 262 p।
- के फलामको बारले दीमकले खोक्रो पारेको रूखलाई बचाउनेछ?: सेनाभन्दा बाहिरको रक्षा आवश्यकताहरू , नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2005, 485 p।
- फलिङ ओभर ब्याकवर्ड: एन एसे अन रिजर्भेसन, एन्ड जुडिशियल पपुलिज्म, नयाँ दिल्ली : ASA : रुपा एण्ड कं, २००६, ३७८ पृ।
- संसदीय प्रणाली: हामीले यसलाई के बनाएका छौं, हामी यसलाई के बनाउन सक्छौं, नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००६, २६४ पृ।
- यो सबैले हामीलाई कहाँ लैजान्छ?: अस्वीकार, असहमति, अव्यवस्था, नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००६, ६०४ पृ।
- के हामी आफैंलाई फेरि धोका दिइरहेका छौं?: चिनियाँहरू ले पंडित नेहरू लाई सिकाएका पाठहरू तर जुन हामी अझै सिक्न अस्वीकार गर्छौं, नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2008, 204 p।
- हामीसँग कुनै मूल्य छैन: राष्ट्रिय सुरक्षा, सुधार, राजनीतिक पुनर्निर्माण, नयाँ दिल्ली : एक्सप्रेस समूह : रुपा एण्ड कं, २०१०, ३४३ पृ।
- के उसलाई आमाको मुटु थाहा छ : कसरी दुःखले धर्मलाई अस्वीकार गर्छ, नोएडा : हार्परकोलिन्स, 2011, 444 p।
- दुई संतहरू : रामकृष्ण परमहंस र रामन महर्षि, नोएडाको वरिपरि र अनुमानहरू : हार्परकोलिन्स, 2017, 496 p।
- अनितालाई जमानत: हाम्रो अदालतले के गर्दैछ? हामीले तिनीहरू को बारेमा के गर्नुपर्छ? , नोएडा : हार्परकोलिन्स, 2018, 288 p।
- मृत्युको तयारी गर्दै, इन्डिया वाइकिंग, 2020, 528 p।
- हराएको कारणहरू को आयुक्त, पेंगुइन वाइकिंग, 2022, 616 p।
सह-लेखक
- अमरजीत कौर, रघु राई आदि, द पञ्जाब स्टोरी, नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स इन्टरनेशनल, १९८४, १९९ पृ।
- सीता राम गोयल, हर्ष नारायण, जय दुबाशी र राम स्वरूप, हिन्दू टेम्पल्स - ह्वाट ह्यापेन्ड टु देम खण्ड। म : एक प्रारम्भिक सर्वेक्षण, नयाँ दिल्ली : भारतको आवाज, 1990, 191 p।
- सीता राम गोयल, कोयनराद एल्स्ट, राम स्वरूप, अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको साथ - धर्मनिरपेक्ष धर्मशास्त्र बनाम उदार लोकतन्त्र, भारतको आवाज (1998)।
- अरुण जेटली, स्वपन दासगुप्ता, रामा जे जोइस, हर्ष नारायण - द अयोध्या सन्दर्भ: सुप्रीम कोर्ट जजमेन्ट एन्ड कमेन्टरी, भ्वाइस अफ इन्डिया (१९९४) के साथ।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
सम्पादन गर्नुहोस्उद्धरणहरू
- ↑ १.० १.१ १.२ १.३ १.४ १.५ International Press Institute.
- ↑ "Archived copy", मूलबाट १४ फेब्रुअरी २०१७-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १३ फेब्रुअरी २०१७। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण १४ फेब्रुअरी २०१७ मिति
- ↑ "Padma Awards", Ministry of Home Affairs, Government of India, २०१५, मूलबाट १५ अक्टोबर २०१५-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २१ जुलाई २०१५। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण १५ अक्टोबर २०१५ मिति
- ↑ Vir Sanghvi (19 May 2017), "A few God Men", Business-Insider. Retrieved 20 March 2020.
- ↑ Utpal Kumar (18 June 2017), "The loneliness of being Arun Shourie", DailyO.in. Retrieved 20 March 2020.
- ↑ IANS (9 July 2011), "Arun Shourie pens down his trauma", Hindustan Times. Retrieved 20 March 2020.
- ↑ "Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship", The Sunday Guardian, ९ अगस्ट २०१४। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २४ सेप्टेम्बर २०१५ मिति
- ↑ "SU's Who", Syracuse University Magazine (Syracuse, New York), अन्तिम पहुँच २०१७-०६-१९।
- ↑ God's an invention to suit society's needs: Arun Shourie
- ↑ "Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship", The Sunday Guardian, ९ अगस्ट २०१४। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २४ सेप्टेम्बर २०१५ मिति"Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship" वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०१५-०९-२४ मिति. The Sunday Guardian. 9 August 2014.
- ↑ Arun, Shourie (६ अक्टोबर २०१७), "Interview with Arun Shourie Decentralised Emergency in India By Srikant Kottackal translated by A J Philip senior journalist and columnist", The News Freedom, मूलबाट ६ अक्टोबर २०१७-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ७ अक्टोबर २०१७।
- ↑ Remaking India: One Country, One Destiny, पृ: २५।
- ↑ "Arun Shourie's Speech on Media Freedom at Press Club of India: Full Transcript"।
- ↑ Hindu Nationalism: A Reader, पृ: ३४४।
- ↑ Greatness of Spirit: Profiles of Indian Magsaysay Award Winners, २०१०।
थप अध्ययन
सम्पादन गर्नुहोस्- "Arun Shourie at Idea Exchange: ‘Everybody can be instigated…people haven’t shifted, the lid has been lifted’", The Indian Express (अङ्ग्रेजीमा), ११ अप्रिल २०२२।
- Interview at rediff.com
- Interview from December 2013 at rediff.com
बाह्य कडीहरू
सम्पादन गर्नुहोस्