विकिपिडिया

हुटिट्याउँ

रातो-वल्ट गरिएको ल्यापविङ (भ्यानेलस इन्डिकुस) एक एसियाली ल्यापविङ वा ठुलो प्लोभर हो, चारडिरिडे परिवारमा एक वेडर हो। अन्य ल्यापविङ्हरू जस्तै तिनीहरू जमिनमा पर्ने चराहरू हुन् जो पर्चिङ गर्न असमर्थ हुन्छन्। तिनीहरूको विशेषता चर्को अलार्म कलहरू मानव वा जनावरहरूको चालको सूचकहरू हुन् र आवाजहरू विभिन्न रूपमा प्रस्तुत गरिएको छ जस्तो कि उनले गरे वा यो गर्न दया को बोलचालको नामको लागि अग्रणी छ। सामान्यतया पानीबाट टाढा जोडी वा साना समूहहरूमा देखिन्छ, तिनीहरू कहिलेकाहीँ गैर-प्रजनन मौसम (जाडो) मा ठूलो एकत्रीकरण बनाउँछन्। तिनीहरू तिनदेखि चारवटा छापिएका अन्डा हालेर जमिनमा घुम्छन्। घोंसला नजिकका वयस्कहरू वरिपरि उड्छन्, सम्भावित शिकारीहरूमा डाइभिङ गर्दा शोर बोल्छन्। गुप्त ढाँचाका बच्चाहरू फुटे र तुरुन्तै आफ्ना आमाबाबुलाई खान्न पछ्याउँछन्, जमिनमा तल झरेर वा खतरामा परेमा घाँसमा लुकेका हुन्छन्।[१]

वर्गीकरण

सम्पादन गर्नुहोस्

परम्परागत रूपमा देशी शिकारीहरूलाई राम्रोसँग थाहा छ, रातो-वल्टल ल्यापविंग पहिलो पटक फ्रान्सेली बहुश्रुत जर्ज-लुइस लेक्लर्क, कोम्टे डे बफनले सन् १७८१ मा आफ्नो हिस्टोइर नेचरले डेस ओइसेक्समा वर्णन गरेका थिए। बफनको पाठको साथमा एडमे-लुइस डाउबेन्टन पर्यवेक्षणमा उत्पादित प्लान्चेस एनल्युमिनियस डी हिस्टोइर नेचरलमा फ्रान्कोइस-निकोलस मार्टिनेट कुँदिएको हात-रङ्गीन प्लेटमा पनि चरालाई चित्रण गरिएको थियो। न त प्लेट र न त बफनको वर्णनमा वैज्ञानिक नाम समावेश थियो तर सन् १७८३ मा डच प्रकृतिविद् पिटर बोडेर्टले आफ्नो प्लान्चेस एनल्युमिनियसको क्याटलगमा द्विपदी नाम ट्रिङ्गा इन्डिका प्रयोग गरे। यस प्रकारको स्थान पश्चिमी भारतको गोवा हो। पछि यसलाई भ्याभानेलस विलय हुनु अघि सार्कोग्रामस र लोबिभनेलस जस्ता अन्य विभिन्न जेनेरा मा राखिएको थियो जुन सन् १७६० मा फ्रान्सेली प्राणीशास्त्री माथुरिन ज्याक ब्रिसन निर्माण गरेका थिए। भ्यानेलस "ल्यापविङ" का लागि मध्यकालीन ल्याटिन हो। यो ल्याटिन भ्यानसको सानो शब्द हो जसको अर्थ "विन्नोइङ" वा "फ्यान" हो। विशिष्ट विशेषण इन्डिकस ल्याटिनमा "भारत" को लागि हो।[२]

तिनीहरूको विस्तृत दायरामा त्यहाँ पिसाबमा थोरै भिन्नताहरू छन् र त्यहाँ चार मान्यता प्राप्त उप-प्रजातिहरू छन्ः [३]

  • वी. आई. ऐग्नेरी (लाब्मन, सन् १९१३-दक्षिणपूर्वी टर्की देखि पाकिस्तान
  • V. i. इन्डिकस (बोड्डर्ट, सन् १७८३-मध्य पाकिस्तानदेखि नेपाल, उत्तरपूर्वी भारत र बङ्गलादेश
  • वी. आई. लन्के (कोएल्ज, १९३९-श्रीलङ्का)
  • v. i. atronuchalis (जेर्डन, १८६४) -उत्तरपूर्वी भारत देखि दक्षिण चीन, दक्षिणपूर्वी एशिया, मलय प्रायद्वीप र उत्तरी सुमात्रा
  •  
    हुटिट्याउँको सेतो कालो र खैरो रङका पखेटाका प्वाँहरु
  •  
    टर्कीमा एक खालको हुटिट्याउँ
  •  
    थाइल्याण्डको अर्को खालको हुटिट्याउँ
  •  
    श्रीलंकाको हुटिट्याउँ

रातो-वल्ट गरिएको हुटिट्याउँहरु ठुला ३५ सेमी (१४ इन्च) सेन्टिमिटर (१४ इन्च लामा हुन्छन्। पंखहरू र पछाडि बैजनीदेखि हरियो चमकसहित हल्का खैरो हुन्छ, तर टाउको, घाँटीको अगाडि र पछाडि कालो हुन्छ। घाँटीदेखि मुकुटको छेउमा रहेको पेट र पुच्छरबाट यी दुई रङहरू बिच स्पष्ट रूपमा सेतो प्याच चल्छ। छोटो पुच्छर कालो उठेको हुन्छ। प्रत्येक आँखाको अगाडि रातो मांसल गलैँचा, कालो टिप भएको रातो बिल र लामो खुट्टा पहेँलो हुन्छन्। उडानमा, माध्यमिक आवरणहरूमा सेतोले बनाएको प्रमुख सेतो विंग बारहरू।[४]

रेस ऐग्नेरी थोरै पहेँलो र मनोनीत जातिभन्दा ठुलो हुन्छ र टर्की, इरान, इराक, अफगानिस्तान र सिन्धु उपत्यकामा पाइन्छ। मनोनीत दौड भारतभरि पाइन्छ। श्रीलङ्काली जाति लन्के सानो र गाढा हुन्छ जबकि उत्तर-पूर्वी भारत र पूर्वी बङ्गलादेशको दौड एट्रोनाचलिस सेतो गाल कालोले घेरिएको हुन्छ।[५]

पुरुष र महिलाहरू पिसाबमा समान हुन्छन् तर पुरुषहरूको 5%लामो पखेटा हुन्छ र लामो कार्पल स्पर हुन्छ। चराहरूको लम्बाइ ३२०-३५० मिमी, २०८-२४७ मिमीको प्वाँख जसमा मनोनीत औसत २२३ मिमी, श्रीलङ्कामा २१७ मिमी पाइन्छ। पुच्छर ३१-३६ मिमी र ७०-८३ मिमीको टार्सस हुन्छ । पुच्छरको लम्बाइ १०४-१२८ मिमी हुन्छ।       [१]

यसले सामान्यतया राम्रो पानीले भरिएको खुला देश, जोताइ गरिएको खेत, चराउने जमिन, र किनार र ट्याङ्की र खप्परहरूको सुख्खा ओछ्यानहरूमा जोडी वा ट्राइओमा राख्छ। तिनीहरू कहिलेकाहीँ २६ देखि २०० चराहरू सम्मका ठुला बगालाहरू बनाउँछन्। यो वर्षाले भरिएको डिप्रेसन वरपरको वन सफाईमा पनि पाइन्छ। यो छोटो स्पर्टहरूमा चल्छ र तिरछा रूपमा अगाडि डुब्छ (एक विशिष्ट प्लोभर तरिकामा खाना लिनको लागि अनफ्लक्स खुट्टाहरूसहित) । तिनीहरू पूर्णिमा वरिपरि विशेष गरी सक्रिय भएर रातमा खाने भनिन्छ। दिन वा रातमा अस्वाभाविक रूपमा र निरन्तर सतर्क हुन्छ, र घुसपैठ पत्ता लगाउने र अलार्म उठाउने पहिलो हो, र त्यसैले शिकारीहरूद्वारा उपद्रव मानिन्थ्यो। उडान अपेक्षाकृत ढिलो, जानाजानी फ्ल्यापको साथ, तर घोंसला रक्षा गर्दा वा बाजद्वारा सिकार गर्दा उल्लेखनीय चपलता गर्न सक्षम छ।[४]

यसको आकर्षक उपस्थिति यसको शोर प्रकृतिले पूरक छ, एक चर्को र डरलाग्दो-उसले-गऱ्यो-यो कल, दिन र रात दुवैमा उच्चारण गरिन्छ।[५]

लिउसिस्टिक असामान्य पिसाबहरू उल्लेख गरिएको छ ।[६]

स्थानीय नामहरू मूल रूपमा ओनोमेटोपोइक हुन् र यसमा तिताहरी (हिन्दीः तितावी (मराठीः तितबीहा) (कन्नडः ततीहर (सिन्धीः तितोदी) (गुजरातीः हतातुत (कस्मिरीः बालिघोरा (असमियाः येन्नाप्पा चितावा (तेलुगुः आल-काटी (तमिल, अर्थ "मानव सूचक") समावेश छ।

वितरण

सम्पादन गर्नुहोस्

यो पश्चिम एसिया (इराक, दक्षिणपश्चिम इरान, पर्सियन गल्फ) बाट दक्षिण एसिया (बलुचिस्तान, श्रीलङ्का, अफगानिस्तान, पाकिस्तान, सम्पूर्ण भारतीय उपमहाद्वीप कन्याकुमारी र कश्मीर/नेपाल १८०० मिटरसम्म दक्षिणपूर्व एसियामा अर्को उप-प्रजातिहरूसित प्रजनन गर्दछ। वसन्त र शरद ऋतुमा उचाइमा बसाइँ सर्न सक्छ (उदाहरणका लागि उत्तर बलुचिस्तान वा उत्तर पश्चिम पाकिस्तान) र आवश्यक आवासहरूको सिर्जना गर्दा मनसुनमा व्यापक रूपमा फैलिन्छ , तर धेरै जसो जनसंख्या निवासी हुन्।[७]

यो प्रजाति यसको पश्चिमी दायरामा घट्दै गइरहेको छ, तर दक्षिण एसियाका धेरै भागहरूमा प्रचुर मात्रामा पाइन्छ, यसको दायरामा लगभग कुनै पनि आर्द्रभूमि बासस्थानमा देखिन्छ।

व्यवहार र पारिस्थितिकी

सम्पादन गर्नुहोस्

प्रजननको मौसम मुख्यतया मार्चदेखि अगस्टसम्म हुन्छ। प्रेमालापमा पुरुषले आफ्नो पङ्खा फुफ्फुस्छ र आफ्नो चुचुरो माथितिर औंल्याउँछ। त्यसपछि पुरुषले महिलाको वरिपरि घुम्छ। धेरै पुरुषहरूले महिलाहरूलाई देखाउन सक्छन् र तिनीहरू एकसाथ नजिक हुन सक्छन्। अन्डा भूमिमा खियाउने वा डिप्रेसनमा राखिन्छ कहिलेकाहीँ कंकड, बाख्रा वा खरगोशको फोहराले घेरिएको हुन्छ। लगभग ३-४ कालो-ब्लोट गरिएको बफ अण्डाहरू औसतमा पेग-टप (पाइरिफर्म) ४२x३० मिमी जस्तो आकारको हुन्छ। गुँडहरू फेला पार्न गाह्रो हुन्छ किनकि अण्डाहरू गुप्त रूपमा रङ्गीन हुन्छन् र सामान्यतया जमिनको ढाँचासँग मेल खान्छन्। आवासीय क्षेत्रहरूमा, तिनीहरू कहिलेकाहीँ छतको टुप्पोमा घोंसला बनाउँछन् तिनीहरू रेलवे ट्र्याकको रेलहरू बिचको ढुङ्गाहरूमा घोंसला बनाउने रेकर्ड गरिएको छ, वयस्कहरूले रेलहरू बित्दा घोंसला छोड्छन्। कृषि कार्यहरूद्वारा खतरामा परेका गुँडहरूलाई बिस्तारै अन्डा स्थानान्तरण गरेर हस्तचालित रूपमा स्थानान्तरण गरिएको छ। जब घोंसला बनाउँछन् तिनीहरूले बम डुबाउने वा सम्भावित शिकारीहरूलाई विचलित गर्ने प्रयास गर्नेछन्। नर र मादा दुवैले अन्डा इन्क्यूबेट गर्छन् र बिचलन प्रदर्शनहरू प्रयोग गरेर शिकारीहरूलाई घुमाउँछन् वा घोंसलालाई खतरा पुर्याउने कुनै पनि शाकाहारीहरूलाई रोक्नका लागि तिनीहरूको पाखाहरू फ्ल्यास गर्छन्। पुरुषहरूले विशेष गरी दिउँसोको तातो भागतिर घोंसलामा इन्क्यूबेट गर्ने महिलाहरूलाई राहत दिन्छन्। २८ देखि ३० दिनमा अण्डा फुटे। प्रजनन सफलता लगभग ४०% हुन्छ। नेवला, काग र चङ्गाको शिकारका कारण अन्डा मृत्युदर उच्च छ। चिकेनको मृत्युदर (८.३%) कम हुन्छ र पहिलो हप्ता पछि तिनीहरूको अस्तित्वमा सुधार हुन्छ।[८]

अन्य ल्यापविंगहरू जस्तै, तिनीहरूले आफ्ना बच्चाहरूलाई पानी प्रदान गर्न र तातो मौसममा अण्डाहरू चिसो पार्न आफ्नो पेटको पंखहरू भिजाउँछन्।[९]

  •  
    हुटिट्याउँको अण्डा
  •  
    हुटिट्याउँको अण्डा र चल्ला.[४]
  •  
    हुटिट्याउँको चल्ला
  •  
    हुटिट्याउँ

तिनीहरू उपलब्ध हुँदा पानीको पोखरीमा नुहाउँछन् र प्रायः गुँड छोड्दा वा सम्भोग पछि समय बिताउँछन्। तिनीहरू कहिलेकाहीँ जमिनमा समतल पारिएको तारसी राखेर र अन्य समयमा एक खुट्टामा आराम गर्न सक्छन्।[१०]

स्वस्थ वयस्क चराहरूसँग थोरै शिकारीहरू हुन्छन् र बाज वा बाजहरूद्वारा पछ्याउँदा द्रुत र फुर्तिलो उडान गर्न सक्षम हुन्छन्। ह्यूग बी कोटले भारतीय भूवैज्ञानिकको प्रमाणको आधारमा चराको मासु अप्रिय भएको दाबी गरे जसले भोक लागेको बाघको बच्चाले उनीहरूको मासु खान अस्वीकार गरेको उल्लेख गरे। केही एन्डोपेरासिटिक टेपवर्म, नेमाटोड, र ट्रेमाटोडहरू प्रजातिहरूबाट वर्णन गरिएको छ। ओर्निथोब्याक्टेरियम राइनोट्र्याचेलद्वारा श्वासप्रश्वासको सङ्क्रमणका कारण हुने मृत्यु पाकिस्तानमा बन्दी चराहरूमा रेकर्ड गरिएको छ।[११]

आहार

सम्पादन गर्नुहोस्

हुटिट्याउँको आहारमा विभिन्न प्रकारका कीराहरू, घोंघा र अन्य अमेरुदण्डीहरू समावेश छन्, जसलाई प्रायः जमिनबाट छानिन्छ। तिनीहरूले केही अन्नहरू पनि खान सक्छन्। तिनीहरूले मुख्यतया दिनको समयमा खाना खान्छन् तर उनीहरूले रातमा पनि खाना खान सक्छन्। तिनीहरूले कहिलेकाहीँ नरम माटोबाट किराको शिकारलाई खलल पार्न खुट्टाको प्रयोग गर्न सक्छन्।[१२]

संस्कृतिमा

सम्पादन गर्नुहोस्

भारतका केही भागहरूमा, एउटा स्थानीय विश्वास छ कि चरा आफ्नो पिठ्युँमा खुट्टा माथि राखेर सुत्छ र सम्बन्धित हिन्दी रूपक तितहरी से अास्मान थामा जाएगा (कुना कुना स्वर्गलाई समर्थन गर्न सक्छ?

राजस्थानका केही भागहरूमा उच्च भूमिमा ल्यापविंगद्वारा अन्डा हाल्नु राम्रो वर्षाको सङ्केत थियो भन्ने विश्वास गरिन्छ। अन्डा लोक चिकित्साका चिकित्सकहरूद्वारा सङ्कलन गरिएको मानिन्छ मालवाका भिलहरूले खोलाको सुख्खा ओछ्यानमा रातो-छालाको ल्यापविङ्सले अण्डा हाल्नु ढिलो वर्षा वा खडेरीको पूर्व चेतावनी हो भन्ने विश्वास गर्थे। अर्कोतर्फ किनारमा राखिएको अन्डा सामान्य वर्षाको सङ्केतका रूपमा लिइयो।[१३]

सन्दर्भहरू

सम्पादन गर्नुहोस्
  1. ↑ १.० १.१ Shorebirds: an identification guide to the waders of the world। 
  2. ↑ The Helm Dictionary of Scientific Bird Names, London। 
  3. ↑ Gill, Frank; Donsker, David, सम्पादकहरू (२०१९), "Grebes, flamingos, buttonquail, plovers, painted-snipes, jacanas, plains-wanderer, seedsnipes", World Bird List Version 9.2, International Ornithologists' Union, अन्तिम पहुँच २६ जुन २०१९। 
  4. ↑ ४.० ४.१ ४.२ Handbook of the birds of India and Pakistan। 
  5. ↑ ५.० ५.१ Birds of South Asia: The Ripley Guide। 
  6. ↑ Mehra SP; N Singh; S Mehra (२००८), "Sighting of a partially albino Red-wattled Lapwing Vanellus indicus in Udaipur, Rajasthan", Indian Birds 4 (3): १२०।  |name-list-style= प्यारामिटर ग्रहण गरेन (सहायता)
  7. ↑ Saini, SS (१९७२), "Unexpected summer visitors in the Himalayas – Redwattled Lapwing", Newsletter for Birdwatchers 12 (8): 5–6। 
  8. ↑ Desai, JH; Malhotra, AK (१९७६), "A note on incubation period and reproductive success of the Redwattled Lapwing, Vanellus indicus at Delhi Zoological Park", Journal of the Bombay Natural History Society 73 (2): 392–394। 
  9. ↑ Kalsi, R. S.; S. Khera (१९९०), "Growth and development of the Red-wattled Lapwing Vanellus indicus", Stilt 17: 57–64।  |name-list-style= प्यारामिटर ग्रहण गरेन (सहायता)
  10. ↑ Kalsi, RS; Khera, S (१९९२), "Some observations on maintenance behaviour of the Red-wattled Lapwing Vanellus indicus (Boddaert)", Journal of the Bombay Natural History Society 89 (3): 368–372। 
  11. ↑ Umar, S.; M. Iqbal; A. H. Khan; A. Mushtaq; K. Aqil; T. Jamil; S. Asif; N. Qamar; A. Shahzad; M. Younus (२०१७), "Ornithobacterium rhinotracheale infection in red wattled lapwings (Vanellus indicus) in Pakistan – a case report.", Vet. Arhiv 87 (5): 641–648, डिओआई:10.24099/vet.arhiv.160519b। 
  12. ↑ Babi, AZ (१९८७), "Feeding behaviour of red-wattled lapwing", Newsletter for Birdwatchers 27 (1–2): १५। 
  13. ↑ Jungle tribes of Malwa. The Ethnographical Survey of the Central India Agency. Monograph No. 11., पृ: २७। 

Other sources

सम्पादन गर्नुहोस्
  • अनोन। (1991) रेड वाट्ल्ड ल्यापविंग्सको फ्लकि। पक्षी दर्शकहरूका लागि न्यूजलेटर 31 (5-6:1) ।
  • धर्मकुमारसिंहजी, आरएस (1965) -भूमिमा घोंसले बनाउने चराहरूद्वारा सानो विस्थापन। पक्षी दर्शकहरूको लागि समाचार पत्र 5 (9:09)
  • Gay, Thomas (१९७५), "More about the nesting of the Red-wattled Lapwing", Newsletter for Birdwatchers 15 (4): ९। 
  • जामदार, नितिन (1985) रेडवाटल्ड ल्यापविंग (भ्यानेलस इन्डिकस) मोतियाबिन्दुको रोगबाट पीडित। जर्नल अफ द बम्बई नेचुरल हिस्ट्री सोसाइटी 82 (1ः197)
  • Kalsi, RS′Khera, S (1986) रेडवाटल्ड ल्याप्विङ भ्यानेलस इन्डिकस इन्डिकस (Aves: Charadriidae) को प्रजनन र विस्थापन व्यवहारमा केही अवलोकनहरू। रेस बुल। पञ्जाब विश्वविद्यालय 37:131-141
  • खजुरिया, एच (1972) नेस्टलिङ्स अफ द रेडवाटल्ड ल्यापविङ, भ्यानेलस आई इन्डिकस (बोड्डार्ट) । पाभो 8 (1 & 2) 82-83।
  • कोशी, एमएस (1989) ल्यापविंग्स एक छतमा। पक्षी दर्शकहरूका लागि न्यूजलेटर 29 (7-8:7)
  • कृष्णन, एम (1998) सर्वव्यापी अलार्मवादी। ब्ल्याकबक। 14(3&4):88–90.
  • ज्याक्सन, पी (1976) रेडवाट ल्यापविंग। पक्षी अवलोकनकर्ताहरूका लागि न्यूजलेटर 16 (3) 11-12।
  • सक्सेना, भिएस (1973) रेडवाट ल्यापविंगद्वारा असामान्य नेस्टिङ। भारतीय वनपाल 99:33-35
 
विकिमिडिया कमन्समा हुटिट्याउँ सम्बन्धी अन्य सामग्रीहरू रहेका छन्।
"https://ne.wikipedia.org/w/index.php?title=हुटिट्याउँ&oldid=1264360" बाट अनुप्रेषित