मध्य प्रदेश (श्रीलङ्का)
मध्य प्रदेश (सिंहली: මධ්යම පළාත; तमिल: மத்திய மாகாணம்) श्रीलङ्काको ९ प्रदेशहरूमध्ये एक हो। यस प्रदेशको क्षेत्रफल ५,६७४ वर्ग किलोमिटर र जनसङ्ख्या २,४२१,१४८ रहेको छ जसले गर्दा यो दोस्रो सबैभन्दा बढी जनसङ्ख्या भएको प्रदेश हो। क्यान्डी सहर यस प्रदेशको राजधानी हो।
मध्य प्रदेश
මධ්යම පළාත மத்திய மாகாணம் | |
|---|---|
 क्यान्डी (प्रान्तको राजधानी) | |
 झण्डा | |
 श्रीलङ्का भित्रको स्थान | |
| निर्देशाङ्क: ७°२०′उ॰ ८०°४५′पू॰ / ७.३३३°N ८०.७५०°Eनिर्देशाङ्कहरू: ७°२०′उ॰ ८०°४५′पू॰ / ७.३३३°N ८०.७५०°E | |
| देश | श्रीलङ्का |
| सिर्जना | सन् १८३३ |
| प्रवेशित | १४ नोभेम्बर १९८७ |
| राजधानी | क्यान्डी |
| सबैभन्दा ठुलो सहर | क्यान्डी |
| जिल्ला | |
| सरकार | |
| • प्रकार | प्रान्तीय परिषद् |
| • अङ्ग | केन्द्रीय प्रान्तीय परिषद् |
| क्षेत्रफल | |
| • जम्मा | ५६७४ किमी२ (२१९१ वर्ग माइल) |
| • क्रम | छैटौँ (कुल क्षेत्रफलको ८.६३%) |
| जनसङ्ख्या (सन् २०११ को जनगणना) | |
| • जम्मा | २५५८७१६ |
| • क्रम | दोस्रो (कुल जनसङ्ख्याको १२.९७%) |
| • घनत्व | ४५०/किमी२ (१२००/वर्ग माइल) |
| सकल क्षेत्रीय घरेलु उत्पादन (सन् २०११)[१] | |
| • जम्मा | १७ खर्ब ८७ अर्ब रुपैयाँ |
| • श्रेणी | तेस्रो (कुलको १०.१%) |
| समय क्षेत्र | युटिसी+०५:३० (श्रीलङ्का) |
| आधिकारिक भाषाहरू | सिंहली तमिल |
मध्य प्रदेश मुख्यतया श्रीलङ्काको मध्य पहाडी भूभागमा अवस्थित छ। यसको उत्तरमा उत्तर मध्य प्रदेश, पूर्वमा उवा प्रदेश, पश्चिममा उत्तर पश्चिमी प्रदेश र दक्षिण र पश्चिममा सबरागमुवा प्रदेश रहेको छ।
यो प्रदेश सिलोन चियाको उत्पादनको लागि प्रसिद्ध छ, जहाँ १८६० को दसकमा ब्रिटिसहरूले एक विनाशकारी रोगले प्रदेशका सबै कफी बगानहरू मारेपछि वृक्षारोपण सुरु गरेका थिए। यस प्रदेशले धेरै पर्यटकहरूलाई आकर्षित गर्दछ, हिल स्टेशन सहरहरू जस्तै गाम्पोला, ह्याटन र नुवारा एलिया। यस प्रदेशमा युनेस्कोका चार वटा विश्व सम्पदा क्षेत्रहरू रहेका छन्।
इतिहास
सम्पादन गर्नुहोस्१६औँ र १९औँ शताब्दीको बीचमा लगातार तीन युरोपेली शक्तिहरूले श्रीलङ्काटापुमा आक्रमण गरी उपनिवेशहरू स्थापना गरे तापनि मध्य प्रदेशले सन् १८१५ सम्म आफ्नो स्वतन्त्रता कायम राख्न सफल भयो, जब अङ्ग्रेजहरूले क्यान्डी राज्यमाथि विजय प्राप्त गरे। त्यसपछि बेलायतीहरूले सन् १८२४ मा औपनिवेशिक हेडम्यान रैंकिंग प्रणाली स्थापना गरे, जुन १८३२ मा लागु भयो।
श्रीलङ्काका प्रदेशहरू सन् १८३३ मा अङ्ग्रेजहरूले स्थापना गरेका थिए। स्वतन्त्र श्रीलङ्कामा सन् १९८७ सम्म प्रदेशहरूको कुनै कानुनी हैसियत वा शक्ति थिएन, जब श्रीलङ्काको संविधानको तेह्रौं संशोधनले प्रदेशीय परिषद्हरूको स्थापना गऱ्यो।[२][३]
औपनिवेशिक प्रमुख मुदलियार
सम्पादन गर्नुहोस्- सर क्रिस्टोफर डी-सिल्वा (१८२४–१८४२)
- डन विलियम गुनावर्देन डे-सरम तेस्रो (१८४२-१८५६)
- सर हेन्ड्रिक एकनायके (१८५६–१८६०)
- सर अलेक्जेन्डर-जेम्स दिबाकर महती (१८६०–१८८८)
- डन गोरिस दिवाकर महती (१८८८–१९२४)
मुदलियार कार्यालय सन् १९२४ मा खारेज गरियो र औपनिवेशिक प्रमुखहरूमध्ये अन्तिमले आफ्नो पदबाट अवकाश लिए र १९२६ मा ब्रिटिस अधिकारीहरूलाई शासन दिए। त्यसपछि सबै प्रमुख पदहरू मध्य प्रदेशको नवनिर्वाचित गभर्नर-जनरललाई हस्तान्तरण गरियो। यसको स्थापना सन् १९२९ मा अङ्ग्रेजहरूले प्रदेशहरूमा प्रत्यक्ष रूपमा शासन गर्ने तरिकाको रूपमा गरिएको थियो।
मध्य प्रदेशमा धेरै ऐतिहासिक र सांस्कृतिक महत्वका स्थलहरू छन्, जस्तै ऐतिहासिक शहर माटाले, दाँतको मन्दिर, दाम्बुला गुफा मन्दिर, अलुविहारे मन्दिर र सिगिरिया चट्टान किल्ला।
भूगोल
सम्पादन गर्नुहोस्यस प्रदेशको क्षेत्रफल ५,६७४ वर्ग किलोमिटर र जनसङ्ख्या २४,२१,१४८ रहेको छ। प्रमुख शहरहरूमा क्यान्डी, माटाले, दाम्बुला, गाम्पोला, नुवारा एलिया र ह्याटन समावेश छन्।
हिमशृङ्खला
सम्पादन गर्नुहोस्मध्य प्रदेशको भू-भाग प्राय: पहाडी छ, र यसमा गहिरो घाटीहरू काटिएका छन्। नक्कल्स पर्वत शृङ्खला, एडम्स पिक र हॉर्टन मैदानहरू श्रीलङ्काको केन्द्रीय हाइल्यान्ड्समा अवस्थित युनेस्कोविश्व सम्पदा क्षेत्रहरू हुन्। श्रीलङ्काको २,५२४ मिटर (८,२८१ फिट) अग्लो र सबैभन्दा अग्लो हिमाल पिदुरुतालागालाको पर्वत पनि मध्य प्रदेशमा अवस्थित छ।
जलवायु
सम्पादन गर्नुहोस्मध्य प्रदेशमा तुलनात्मक रूपमा चिसो हावापानी छ, र १,५०० मिटर भन्दा माथिका धेरै क्षेत्रहरूमा प्राय: चिसो रातहरू हुन्छन्। पश्चिमी ढलानहरू धेरै भिजेका छन्, केही ठाउँहरूमा प्रति वर्ष लगभग ७,००० मिमी वर्षा हुन्छ। पूर्वी ढलानहरू मध्य-सुख्खा क्षेत्रका भागहरू हुन् र उत्तर-पूर्वी मनसुनबाट मात्र वर्षा हुन्छ। क्यान्डीमा २४ डिग्री सेल्सियसदेखि नुवारा एलियामा १६ डिग्री सेल्सियससम्म तापक्रम हुन्छ, जुन समुद्र सतहबाट १,८८९ मिटर माथि छ।
जनसाङ्ख्यिकी
सम्पादन गर्नुहोस्मध्य प्रदेश एक जातीय विविधतायुक्त प्रदेश हो, जसमा सिंहली, तमिल र मूर समुदायहरूको मिश्रण छ। चिया बारीमा काम गर्ने धेरै मजदुर भारतीय तमिल हुन्, जसलाई १९औँ शताब्दीमा अङ्ग्रेजहरूले श्रीलङ्कामा ल्याएका थिए।
जातीयता
सम्पादन गर्नुहोस्| जातीय समूह | जनसङ्ख्या | % |
|---|---|---|
| सिंहली | १,५८४,१०० | ६५.३५% |
| भारतीय तमिल | ४८२,९४५ | १९.९२% |
| श्रीलङ्काली मुर | २२३,०७६ | ९.२% |
| श्रीलङ्काली तमिल | १२२,४३८ | ५.०५% |
| बर्गर | ३,५८९ | ०.१५% |
| अन्य | ७,८१८ | ०.३२% |
| जम्मा | २,४२३,९६६ | १००% |
धर्म
सम्पादन गर्नुहोस्केन्द्रीय प्रदेश, श्रीलङ्कामा धर्म (२०१२ जनगणना)
सन् २०१२ को श्रीलङ्काको जनगणना अनुसार मध्य प्रदेशमा १६,७२,६२५ बौद्ध, ५,४०,३३९ हिन्दु, २,६३,८७४ मुस्लिम, ९४,४०२ इसाई र ३१७ अन्य धर्मावलम्बी रहेका छन्।
प्रशासनिक विभाजन
सम्पादन गर्नुहोस्मध्य प्रदेशलाई तीन जिल्ला र ३६ विभागीय सचिवालयमा विभाजन गरिएको छ।
जिल्लाहरू
सम्पादन गर्नुहोस्| जिल्ला | राजधानी | क्षेत्रफल (कि.मी.२) | जनसङ्ख्या |
|---|---|---|---|
| क्यान्डी जिल्ला | क्यान्डी | १,९४० | १,२७९,०२८ |
| मटाले जिल्ला | मटाले | १,९९३ | ४४१,३२८ |
| नुवारा एलिया जिल्ला | नुवारा एलिया | १,७४१ | ७०३,६१० |
विभागीय सचिवालयहरू
सम्पादन गर्नुहोस्श्रीलङ्काका जिल्लाहरू प्रशासनिक उप-एकाइहरूमा विभाजित छन् जसलाई विभागीय सचिवालयभनिन्छ। यिनीहरू मूलतः सामन्ती काउन्टीहरू, कोरलेस र रातामा आधारित थिए। उनीहरूलाई पहिले 'डिभिजनल रेभेन्यू अफिसर' पछि 'डी.आर.ओ. डिभिजन' भनेर चिनिन्थ्यो। पछि डी.आर.ओ.एस.हरू 'सहायक सरकारी एजेन्टहरू' भए र विभागहरूलाई 'ए.जी.ए. हाल, विभागहरू 'विभागीय सचिव' द्वारा प्रशासित छन् र यसलाई 'डीएस डिभिजन' को रूपमा चिनिन्छ।
मध्य प्रदेशमा ३६ वटा विभागीय सचिवालय छन्। क्यान्डी जिल्लामा २०, माताले जिल्लामा ११ र नुवारा एलिया जिल्लामा ५ छन्।
प्रमुख जनसङ्ख्या केन्द्रहरू
सम्पादन गर्नुहोस्| क्रम | जिल्ला | जनसङ्ख्या | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
.jpg) क्यान्डी |
१ | क्यान्डी | क्यान्डी | १२५,१८२ |  गम्पोला  नुवारा इलिया | ||||
| २ | मातले | मातले | ४८,२२५ | ||||||
| ३ | गम्पोला | क्यान्डी | ३७,८७१ | ||||||
| ४ | नुवारा इलिया | नुवारा इलिया | ३५,०८१ | ||||||
| ५ | डम्बुला | मातले | २६,००० | ||||||
| ६ | ह्याटन | नुवारा इलिया | १४,५८५ | ||||||
| ७ | नवलापिटिया | क्यान्डी | १३,३३८ | ||||||
| ८ | कडुगन्नावा | क्यान्डी | १२,६५४ | ||||||
| ९ | वाट्टेगामा | क्यान्डी | ८,१५७ | ||||||
| १० | तलावाकेले | नुवारा इलिया | ४,६९१ | ||||||
सन्दर्भ सामग्रीहरू
सम्पादन गर्नुहोस्- ↑ ".Provincial Gross Domestic Product (PGDP) - 2021 -->", अन्तिम पहुँच १४ जुन २०२३।
- ↑ "Provinces of Sri Lanka", Statoids।
- ↑ "Provincial Councils", Government of Sri Lanka, मूलबाट २००९-०७-०७-मा सङ्ग्रहित।
- ↑ "South Asia: Sri Lanka", CIA, २२ सेप्टेम्बर २०२१।
- ↑ "Area, Population, Registered voters and Employees of Municipalities, 2011 - 2012", Statistics Statistical Abstract 2013, Department of Census and Statistics Sri Lanka, मूलबाट १३ डिसेम्बर २०१४-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ५ डिसेम्बर २०१४। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण १३ डिसेम्बर २०१४ मिति
- ↑ http://www.statistics.gov.lk/abstract2019/CHAP2/2.4 ढाँचा:Bare URL inline