जगतसुन्दर मल्ल

जगत सुन्दर मल्ल (सन् १८८२ - सन् १९५२) एक नेपाली शिक्षाविद र लेखक थिए जसले साधारण जनतालाई शिक्षा दिनमा आफ्नो जीवन समर्पित गरे ।

जगत सुन्दर मल्ल

सन् १९१५ मा प्रकाशित जगत सुन्दर मल्लद्वारा इसपका दन्तकथाहरूको नेपाल भाषामा अनुवाद

आधुनिक शिक्षाको विरोधी राणा शासनको बेला उनले सरकारको विरुद्ध गई आफ्नै घरमा पाठशालाको स्थापना गरेका थिए । उनले अङ्ग्रेजी सिक्नुको महत्त्वमा जोड दिन्थे र बालबालिकाले मातृभाषामा छिटो सिक्छन् भन्ने विश्वास राखी अङ्ग्रेजी पुस्तकहरूलाई नेपाली र नेपाल भाषामा अनुवाद गर्थे । उनलाई नेपाल भाषाका चार स्तम्भमध्ये एकको रूपमा सम्मान गरिएको छ ।

बाल्यकाल र व्यक्तिगत जीवन

मल्लको जन्म भक्तपुरको खौमामा पिता विष्णुधर र माता जगत लक्ष्मीको छोराको रूपमा भएको थियो । १० वर्षको उमेरमा दरबार हाई स्कुलमा भर्ना हुन उनी आफ्नो परिवारसित काठमाडौँको असनमा सरेका थिए । दरबार हाई स्कुलमा कक्षा १० पुरा गरेपछि उनी कोलकाताको स्कटिश चर्च स्कुलमा पढ्न गए । उनको विवाह जनक लक्ष्मी मल्लसँग भएको थियो ।

कार्य जीवन

मल्लले सन् १९१३ मा भक्तपुरको खौमामा पाठशालाको स्थापना गरे जहाँ उनी अङ्ग्रेजी र नेपाल भाषा सिकाउँथे । सन् १९१६ मा मल्ल र उनका भाइ, पद्म सुन्दर मल्ल नेपालमा अनुपलब्ध उच्च शिक्षा पाउन जापान गएका थिए । दुबै जनाको लागि पर्याप्त पैसा नभएकाले उनी भारत फर्के ।

पहिलो विश्वयुद्धको बिचमा भारत फर्केका मल्ललाई जासूसीको आरोपमा ब्रिटिश भारतीय सरकारले पक्राउ गरेको थियो । नेपाल सरकारले उनी नेपाली नागरिक भएको प्रमाण नदिनुसम्म उनलाई डेढ वर्षका लागि दरभंगामा कैद गरिएको थियो । सन् १९१७ मा नेपाल फर्केका मल्ललाई आधिकारिक अनुमतिबिना नेपाल छोडेको हुनाले सजाय दिएको थियो । मानसिक तनाव सहनुपरेपनि उनले पढाउने र किताब लेख्ने कामलाई निरन्तरता दिइराखे ।

कृति

• अङ्ग्रेजी-नेपाल भाषा-अङ्ग्रेजी शब्दकोश
• ईसोपं दएकातगु बाखं (सन् १९१५ मा प्रकाशित इसपका दन्तकथाहरूको नेपाल भाषामा अनुवाद)
• पर्वतियामा अङ्ग्रेजी व्याकरण
• गोर्खाली अङ्ग्रेजी प्रथम पुस्तक
• नेपाली अङ्ग्रेजी प्रथम पुस्तक (नेपाल भाषा)

विरासत

अक्टोबर २५, १९९२ मा उनको सम्मानमा भक्तपुर नगरपालिकाद्वारा भक्तपुरमा एक शालिक खडा गरिएको थियो । सन् १९९१ मा काठमाडौँमा खुलेको नेपाल भाषा विद्यालयको नाम उनको सम्मानमा जगत सुन्दर व्यनकथि राखिएको छ । काठमाडौँ महानगरपालिकाले काठमाडौँको एक सडकको ऐतिहासिक खण्डलाई जगत सडक मार्ग नाम दिएको छ ।