चिन्तामणी नागेश रामचन्द्र राव
चिन्तामणी नागेश रामचन्द्र राव (कन्नड: ಚಿಂತಾಮಣಿ ನಾಗೇಶ ರಾಮಚಂದ್ರ ರಾವ್) जसलाई सीएनआर राव को नामले पनि चिनिन्छ, एक भारतीय रसायन वैज्ञानिक हुन् । उनले संरचनात्मक रसायन शास्त्रको क्षेत्रमा मुख्य रूपमा काम गरेका छन् । अहिले वहाँ भारतको प्रधानमन्त्रीको वैज्ञानिक सल्लाहकार परिषदको प्रमुखको रूपमा काम गरिरहेका छन्। रावलाई विश्व भरिको ६० विश्वविद्यालयहरूद्वारा मानद डाक्टरेटको उपाधि प्राप्त छ । वहाँले लगभग ४५ वैज्ञानिक पुस्तकहरू लेखेका छन् ।[१] २०१३ मा भारत सरकारले वहाँलाई भारतको सबैभन्दा सम्मानित नागरिक पुरस्कार भारत रत्नले सम्मानित गर्ने घोषणा गरी ४ फेब्रुअरी २०१४ मा प्रदान गरेको थियो।[२][३][४][५]
चिन्तामणी नागेश रामचन्द्र राव | |
|---|---|
 | |
| जन्म | ३० जुन १९३४ बेङ्गलोर, मैसूर राज्य (वर्त्तमानमा कर्नाटक) |
| वासस्थान | भारत |
| राष्ट्रियता | भारतीय |
| मातृ शिक्षाप्रतिष्ठान | काशी हिन्दू विश्वविद्यालय पर्डयु विश्वविद्यालय |
| चिनारीको कारण | घन-अवस्था रसायन शास्त्र पदार्थ विज्ञान |
| पुरस्कार | ह्युजेस मेडल (२०००) भारत विज्ञान पुरस्कार (२००४) (एफआरएस)(१९८४) अब्दुस सलाम पदक (२००८) डैन डेविड पुरस्कार (२००५) लीजन ओफ ओनर (२००५) पद्म श्री पद्म विभूषण (२०१३) भारत रत्न (२०१३) |
| वैज्ञानिक करियर | |
| क्षेत्र | रसायन शास्त्र |
| शिक्षा | भारतीय अन्तरिक्ष अनुसन्धान सङ्गठन आईआईटी कानपुर भारतीय विज्ञान संस्थान अक्सफोर्ड विश्वविद्यालय क्याम्ब्रिज विश्वविद्यालय क्यालिफोर्निया विश्वविद्यालय जवाहरलाल नेहरु उन्नत वैज्ञानिक अनुसन्धान केन्द्र |
प्रारम्भिक जीवन र शिक्षा
सम्पादन गर्नुहोस्चिन्तामणी नागेश रामचन्द्र रावको जन्म कन्नड देशस्थ ब्राह्मण परिवारमा बैंगलोर हनुमन्थ नागेसा राव र नागम्मा नागेसा रावको घरमा भएको थियो।[६][७][८][९] उनका बुबा स्कूल निरीक्षक थिए.[१०] उहाँ एक्लो सन्तान हुनुहुन्थ्यो र उहाँका विद्वान अभिभावकहरूले शैक्षिक वातावरण बनाउनुभयो। उनी आफ्नो आमाबाट हिन्दू साहित्य र आफ्नो बुबाबाट सानै उमेरमा अङ्ग्रेजीमा राम्ररी जानकार थिए। उनले प्राथमिक विद्यालयमा पढेका थिएनन् तर उनकी आमाले घरमै पढाउनुभएको थियो, जो विशेष गरी अंकगणित र हिन्दू साहित्यमा निपुण थिए। उनले छ वर्षको उमेरमा १९४० मा माध्यमिक विद्यालयमा प्रवेश गरे। उहाँ आफ्नो कक्षामा कान्छो भए पनि उहाँ आफ्ना सहपाठीहरूलाई गणित र अंग्रेजीमा पढाउनुहुन्थ्यो। उनले सन् १९४४ मा तल्लो माध्यमिक परीक्षा (कक्षा सातौं) प्रथम श्रेणीमा उत्तीर्ण गरे। उनले बसवनागुडी को आचार्य पातशाला हाई स्कूलमा पढेका थिए, जसले रसायनशास्त्रमा उनको रुचिमा स्थायी प्रभाव पारेको थियो। उनका बुबाले उनको मातृभाषालाई प्रोत्साहन दिन कन्नड-मध्यम पाठ्यक्रममा भर्ना गर्नुभयो, तर घरमा सबै कुराकानीका लागि अंग्रेजी प्रयोग गर्नुभयो। उनले १९४७ मा एसएससी प्रमाणपत्र पूरा गरे। उनले सेन्ट्रल कलेज, बैंगलोर मा बीएससी अध्ययन गरे। यहाँ उनले अंग्रेजीमा आफ्नो संचार कौशल विकास गरे र संस्कृत पनि सिके।
उनले मैसूर विश्वविद्यालय बाट सन् १९५१ मा प्रथम श्रेणीमा र १७ वर्षको उमेरमा स्नातक उपाधि हासिल गरे। उनले प्रारम्भमा केमिकल इन्जिनियरिङ् मा डिप्लोमा वा स्नातकोत्तर डिग्रीको लागि भारतीय विज्ञान संस्थान (IISc) मा भर्ना हुने सोचेका थिए, तर एक शिक्षकले उनलाई बनारस हिन्दू विश्वविद्यालय मा पढ्न राजी गरे। उनले दुई वर्षपछि BHU बाट रसायनशास्त्रमा स्नातकोत्तर गरे। [१०] सन् १९५३ मा उनलाई इन्डियन इन्स्टिच्युट अफ टेक्नोलोजी खड़गपुर मा पीएचडीको लागि छात्रवृत्ति प्रदान गरिएको थियो। तर चार विदेशी विश्वविद्यालयहरू, एमआईटी, पेन स्टेट, कोलम्बिया र पर्ड्यू ले पनि उनलाई आर्थिक सहयोगको प्रस्ताव गरेका थिए। उनको पहिलो शोध पत्र १९५४ मा "आग्रा विश्वविद्यालय जर्नल अफ रिसर्च" मा प्रकाशित भएको थियो। उनले २४ वर्षको उमेरमा मात्र दुई वर्ष नौ महिनापछि सन् १९५८ मा पीएचडी पूरा गरे।
व्यक्तिगत जीवन
सम्पादन गर्नुहोस्रावले सन् १९६० मा इन्दुमती रावसँग विवाह गरेका थिए । उनीहरुका दुई सन्तान सञ्जय र सुचित्रा छन् । संजय बैंगलोर वरपरका स्कूलहरूमा विज्ञान लोकप्रिय बनाउने काम गर्छन्।[११] सुचित्राको विवाह कृष्ण एन. गणेश, इन्डियन इन्स्टिच्युट अफ साइन्स एजुकेशन एण्ड रिसर्च (IISER), पुणेमा सँग भएको छ।[१२] राव टेक्नोफोबिक हुनुहुन्छ र उनले कहिल्यै आफ्नो इमेल आफैं जाँच गर्दैनन्। उनले श्रीमतीसँग कुरा गर्नका लागि मात्र मोबाइल प्रयोग गर्ने गरेको बताए ।[१३]
सन्दर्भ सामग्रीहरू
सम्पादन गर्नुहोस्- ↑ "Professor CNR Rao profile", Jawaharlal Nehru Centre for Advanced Scientific Research, २०११, अन्तिम पहुँच १६ नोभेम्बर २०१३।
- ↑ "C.N.R. Rao, Sachin conferred Bharat Ratna", The Hindu, ४ फेब्रुअरी २०१४, अन्तिम पहुँच १२ फेब्रुअरी २०१४।
- ↑ "Sachin, eminent scientist CNR Rao get Bharat Ratna", The Times of India, १६ नोभेम्बर २०१३, अन्तिम पहुँच १६ नोभेम्बर २०१३।
- ↑ "Sachin first sportsperson to win country's highest civilian honour Bharat Ratna", Hindustan Times, New Delhi, १६ नोभेम्बर २०१३, अन्तिम पहुँच १६ नोभेम्बर २०१३। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण १७ जनवरी २०१४ मिति
- ↑ "Bharat Ratna for Prof CNR Rao and Sachin Tendulkar", Prime Minister's Office, १६ नोभेम्बर २०१३, अन्तिम पहुँच १६ नोभेम्बर २०१३।
- ↑ "Second Bharat Ratna for Chikkaballapur", Times of India, अन्तिम पहुँच १७ नोभेम्बर २०१३।
- ↑ "Chemistry By Othello", Outlook India, अन्तिम पहुँच ९ डिसेम्बर २०१३।
- ↑ "Bangalorean CNR Rao to get Bharat Ratna", The Times of India, १६ नोभेम्बर २०१३, अन्तिम पहुँच १६ नोभेम्बर २०१३।
- ↑ "Scientist wonders why nobody asks him about Dan David prize", Deccan Herald, १८ नोभेम्बर २०१३, अन्तिम पहुँच १८ नोभेम्बर २०१३।
- ↑ १०.० १०.१ Ganguli, A.K.; Ramakrishnan, T.V. (२०१६), "Living Legends in Indian Science: C.N.R. Rao", Current Science 111 (5): 926–931।
- ↑ Anon. (२०१३-११-१६), "Know Bharat Ratna C.N.R Rao, scientist par excellence", www.indiatvnews.com (अङ्ग्रेजीमा), अन्तिम पहुँच २०२०-०३-०३।
- ↑ "C.N.R Rao, scientist par excellence (Profile)", Business Standard News, १६ नोभेम्बर २०१३, अन्तिम पहुँच १८ नोभेम्बर २०१३।
- ↑ Pallava Bagla (१६ नोभेम्बर २०१३), "Bharat Ratna awardee CNR Rao: the scientist who finds computers 'distracting'", NDTV, अन्तिम पहुँच २३ नोभेम्बर २०१३।
बाह्य कडीहरू
सम्पादन गर्नुहोस्