आकाश भैरव

आकाश भैरव
आकाश भैरव
आकाश
	आकाश भैरव, इन्द्रचोक
चाड पर्व	इन्द्रजात्रा

आकाश भैरव ( नेवारी: आजु) भैरवको विभिन्न रूप मध्ये एक रुप हो। आकाश भैरवको मन्दिर करिब ३१००–३५०० वर्ष पहिले नेपालको प्रथम किराँती राजा यलम्बरको दरबार भएको मानिन्छ।

आकाश भैरवको "घेरा" लाई नेपालको नेको प्रतीकका रूपमा येन भनिन्छ। "ने" भनेको किराँती भाषामा "मध्यभुमी" हो। आकाश भैरवको शिर सयौं वर्षअघि काठमाडौंमा खन्दा भेटिएको थियो। यसलाई वर्षको एक पटक इन्द्रजात्रा पर्वको अवसरमा निकालिन्छ र नजिकैको कुमारी चोकमा बस्ने जीवित देवी कुमारीले आशीर्वाद दिन्छिन्। पूजाको समयमा यस मन्दिरको दर्शन गर्न ठूलो संख्यामा भक्तजन आउँछन्।

पूर्व राजवंशले आकाश भैरवसँग तरवार आदानप्रदान गर्ने गरेका थिए। पछिल्लो समय नेपालका पूर्वराजा ज्ञानेन्द्र र उहाँभन्दा अगाडि नेपालका स्वर्गीय राजा वीरेन्द्रले खड्ग साटासाट गरेका थिए। वास्तवमा, तिनीहरूले प्रस्ताव दिएका थिए र ऐतिहासिक प्रतिमाप्रति गहिरो सम्मान देखाएका थिए। ^[१] ^[२]

अन्य नाम

आकाश भैरवलाई नेपालमा राजा यलम्बर, महाभारतमा बर्बरिका र आजु (अर्थात् नेपाल भाषामा प्रथम राजा) भनेर पनि चिनिन्छ।

किवदन्ती

आकाश भैरब स्वयं किराती राजा यलम्बर हुन् भनिन्छ। पौराणिक कथा अनुसार यलम्बर यो राष्ट्र स्थापना गर्ने पहिलो राजा थिए र पूर्वमा तिस्ता र पश्चिममा त्रिशुलीसम्म फैलिएको थियो। उनले तान्त्रिक पूजाद्वारा शक्ति प्राप्त गरेको विश्वास गरिन्छ। महाभारतको प्रसिद्ध युद्धको समयमा, किरात वंशका पहिलो राजा, भैरबको भेषमा यलम्बर, पराजित पक्षलाई सहयोग गर्न युद्धको मैदानमा गए। जब भगवान कृष्णले यो कुरा सुने, उनले भैरबको क्षमताको परीक्षण गर्ने प्रयास गरे, जसबाट कृष्णले बुझे कि यदि भैरबलाई पराजित पक्षमा सामेल हुन दिइयो भने, दुबै पक्षलाई नष्ट नभएसम्म युद्ध जारी रहनेछ। भैरबको बाणको भारी क्षमता भएका हुनाले कृष्णको शरीरमा प्रवेश गर्न सक्दछ जसलाई ईश्वरीयता क्षमता मानिन्छ। भैरव महाभारतको भेलामा सबै योद्धाहरू मध्ये महान् भएको मान्दै कृष्णले भैरबलाई सोधे कि भैरबले उपहारको रूपमा केही दिन सक्छ कि भनेर जसमा भैरव सहमत हुँदा, कृष्णले भैरबको टाउको मागे र उनले तुरुन्तै यलम्बरको टाउको काटे, जुन आकाशबाट काठमाडौं आइपुगेको मानिन्छ, त्यसैले आकाश देवता वा आकाश भैरब नाम दिइएको हो।

प्रतिमा

आकाश भैरव प्रायः बुद्ध प्रतिमामा उग्र अनुहार, विशाल चाँदीका आँखा र खप्पर र सर्पहरूको मुकुट भएको ठूलो नीलो टाउकोद्वारा चित्रण गरिएको छ। देवताको शिर चाँदीको सिंहासनमा विराजमान छ जसलाई सिंहले बोकेको छ, जसको दुबै छेउमा भीमसेन (भीम) र भद्रकाली छन्। मूर्तिको अनुहारले राजा यलाम्बरले कुरुक्षेत्र जाने क्रममा लगाएको मुखौटालाई बुझाउँछ।

'आकाशका देवता' आकाश भैरवलाई नेपालीहरूले , विशेष गरी किसान समूहका महर्जन जातिले, पूर्वजको रूपमा पनि मान्छन्। बौद्ध धर्मावलम्बीहरूले आकाश भैरवको टाउकोमा चित्रित छविलाई बुद्धको रूपमा चिन्छन् र हिन्दूहरूले ब्रह्माको रूपमा चिन्छन्, यसरी यलम्बर/बरबारिका/आकाश भैरवको मूर्तिलाई सबैले पूजा गर्छन्। ^[३]

सन् २००७ सेप्टेम्बर मा नेपालको सरकारी वायुसेवा कम्पनी नेपाल वायुसेवा निगमले आकाश भैरबलाई खुसी पार्न दुईवटा बाख्राको बलि दिएको थियो , नेपाल वायुसेवा निगमको कम्पनीका विमानहरूमा आकाश भैरबको प्रतीक देखिन्छ, यसको एउटा विमानमा प्राविधिक समस्या आएपछि बलि दिएको थियो। ^[४]