बाल्कन युद्ध

बाल्कन युद्ध, सन् १९१२ - १९१३ मा भएका थिए । प्रथम विश्वयुद्धका कारणहरूमा माने जान्छन् ।

सन् १९१२ मा रूस र फ्रान्समा यो समझौता भयो कि यदि बाल्कन प्रायद्वीपका प्रश्नमा जर्मनी अथवा अस्ट्रिया रूसबाट युद्ध गर्नेछन् त फ्रान्स रूस सहित रह्नेछ। फ्रान्सीसी सहायताको आश्वासन मिलए पछि बाल्कन प्रायद्वीपमा रूस बेरोक टोक हस्तक्षेप गर्न लागयो। रूसका उकसानेमा चार बाल्कन राज्यहरूले मिलेर सन् १९१२ मा गुप्त रूपबाट एक समझौता गरे। यो राज्य थिए यूनान, बल्गेरिया, मांटीनीग्रो तथा सर्विया। यस समय टर्की निर्बल भएको थियो र वहाँ आंतरिक अशांति फैली भएको थियो। बाल्कन राज्यहरुका समझौतेको उद्देश्य ेको थियो कि तिनीहरु टर्कीबाट युद्ध गरेर शासनलाई यूरोपबाट समाप्त गरेर दें, यसपछि जीतएको क्षेत्रहरूको आपसमा बाउँट लिं। मैसीडोनियामा यी राज्यहरूको लोलुप दृष्टि विशेष रूपबाट थियो। यसैले यस समझौतामा यो पनि स्पष्ट गरेर लियोइेको थियो कि टर्कीको पराजयका पश्चात् मैसीडोनियाका प्रदेशहरूलाई कुन प्रकारले विभक्त गरे जानेछ। यो निश्चित भएको थियो कि मैसीडोनियाको प्रमुख भाग बलागेरियालाई दियो जानेछ तथा अल्बानिया सर्वियालाई दिइयो जानेछ।

यो समझौते भए पछि बाल्कन राज्यहरूले एक बहाना लिएर टर्कीका विरुद्ध १७ अक्टूबर, १९१२ लाई युद्धको घोषणा गरेर दी। यी राज्यहरूको भन्न थियो कि मैसीडोनियामा ईसाइयहरु सहित ठूलो क्रूर अत्याचार भइ रहेकोछ। अत: तिनीहरु मैसीडोनियालाई टर्कीका घृणित शासनबाट मुक्त गर्न चाह्दछन्। उनले टर्कीबाट मैसीडोनियामा सुधार गर्नलाई भन्योमा टर्कीका इन्कार गरे पछि युद्ध प्रारम्भ भयो। तुर्की सेना बुरी तरिका हार गई र बाल्कन राज्यहरूलाई आशातीत सफलता मिली। मटीनीग्रो तथा सर्वियाको सेनाहरूले अल्बानियामा आफ्नो अधिकार गरे। यूनानीबाटनाहरूले एड्रियानोपलका प्रसिद्ध दुर्गलाई तुर्कहरूबाट छीन लियो। बलागेरियन सेना थे्रसमा आक्रमण गरेर प्रमुख तुर्क सेनामा विजय प्राप्त करती भए कांस्टैटिनोपलका धेरै निकट पहुँच गई। यस समय टर्कीका अगाडि एक नैं बाटो थियो। उधर यूरोपका अन्य राज्य टर्कीको दशामा चिंतित हुँदै थिए। उनले हस्तक्षेप गरेर टर्की तथा बाल्कन राज्यहरूमा एक अस्थायी सन्धि गराई दिए। तत्पश्चात् दुइटै पक्षहरुका प्रतिनिधि स्थायी सन्धि गर्नको लागि लन्डनमा एकत्रित भए। बाल्कन राज्यहरूको संधिको शर्तें टर्कीको लागि ठूलो मँहगी थिइन्। तिनलाई स्वीकार गरे पछि टर्कीको यूरोपबाट अस्तित्व नैं मिट जाता। यसमा तरुण तुर्क दलका नेतृत्वमा तुर्कोले पुन: युद्ध छेड दियो। यस पल्ट तुर्कहरूको र बुरी तरिका हार भए र तिनीहरु आफ्नो तीन र ठूलो दुर्गहरूबाट हात धो बसे। हताश भएर टर्कीका सुल्तानले संधिको प्रस्ताव गरे।

एक पल्ट पुन: दुइटै पक्षहरुका प्रतिनिधि १९१३ मा सन्धि गर्नको लागि लन्डनमा एकत्रित भए। ३० मई, सन् १९१३ लाई लन्डनको सन्धि भयो जसका द्वारा प्रथम बाल्कन युद्ध समाप्त भयो : टर्कीलाई क्रीट तथा अन्य यूरोपीय क्षेत्रहरूबाट वंचित गरेर दिइएको र औटोमन साम्राज्य केवल कांस्टैंटिनोपल तथा उनको छेउछाउका केही भागसम्म नैं सीमित रह्यो।मा यस प्रकार छीने गए प्रदेशहरूको आपसमा बँटवारा गर्नका सम्बन्धमा बाल्कन राज्यहरूमा परस्पर मतभेद भयो।

द्वितीय बाल्कन युद्ध

यो भन्न जरा कठिन छ कि द्वितीय बाल्कन युद्धको उत्तरदायित्व किसपर थियो। यसमा संदेह नकि यस युद्धमा अस्ट्रिया तथा इटली जस्तै ठूलो देशहरूको हात थियो। बाल्कन युद्धहरूबाट पूर्व जुन समझौता भएको थियो उनको अनुसार सर्बियालाई अल्बानिया मिल जान पर्दछ थियो।मा अस्ट्रिया कुनै मूल्यमा सर्बियाका अधीन अल्बानिया नहुने दिन चाहन्थ्यो। यसको कारण ेको थियो कि बोस्निया तथा हर्जेगोविनाको आबादी मुख्य: यूगोस्लाव तथा सर्बहरु गरिएको थियो। सर्बिया सहित मिलेर यो प्रदेश एक शक्तिशाली यूगोस्लाव राज्यको निर्माण गर्न चाह रहे थिए। यदि यस्तो हुन जाता त सर्बियाको शक्ति बढ जाती जुन अस्ट्रियाको लागि अहितकर थियो। फिर, अल्बानियामा अधिकार प्राप्त गर्नबाट सर्बियाको पहुँच एड्रियाटिकसम्म हुन जाती। वास्तवमा अस्ट्रियाको दृष्टि स्वयं अल्बानियालाई एक पृथक् राज्य घोषित करवा दियो।

अल्बानियाका पृथक् अस्तित्वका फलस्वरूप मैसीडोनियाको विभाजन र पनि दुष्कर प्रतीत हुने लागयो। अब सर्बियाले यो इच्छा प्रकटको कि अल्बानिया न मिलए पछि उसलाई मैसीडोनियामा अधिक भाग मिलनु पर्छ।मा यस सम्बन्धमा सर्बिया तथा बलागेरिया परस्पर सहामीत न हुन सकोस्। जब यो मामला शांतिपूर्वक न सुलझ सका तब दुइटै शक्उनले बलप्रयोग गर्नको निश्चय गरे। २९ जून, १९१३को बलागेरियाले सर्बियाका विरुद्ध युद्ध छेड दियो। यस युद्धलाई द्वितीय बाल्कन युद्धको संज्ञा दी जान्छ। यस युद्धमा यूनान, रूमानिया तथा मांटीनीग्रोले बलागेरियाका विरुद्ध सर्बियाको साथ दियो। आफ्नो खोए भएका प्रदेशहरूको केही भाग मिल जा्ने आशामा टर्कीले पनि बलागेरियाका विरुद्ध बाल्कन राज्यहरूको सहायता गरयो। विवश भएर बलागेरियाले संधिको प्रार्थना गरयो।

दुइटै पक्षहरुका प्रतिनिधीहरूले रूमानियाको राजधानी ज्वरोस्टमा १० अगस्त, १९१३लाई एक सन्धि गरयो। यस सन्धिका कारण बलगैरियाको ठूलो मानहानि भए। सन्धिका द्वारा सर्बिया तथा मांटीनीग्रोले धेरै प्रदेश प्राप्त गरे। यूनानले पनि सैलोनिका प्रदेशमा अधिकार प्राप्त गरे। यस विभाजन पछि मैसीडोनियाको बचा भयो भाग नैं बलागेरियालाई मिल सका। यस प्रकार द्वितीय बाल्कन युद्ध समाप्त भयो।

ज्वरोस्टको सन्धि द्वारा बाल्कन राज्यहरूमा केही समयको लागि शांति स्थापित भयो। बाल्कन युद्धहरुका फलस्वरूप सर्बिया तथा यूनान सर्वाधिक लाभान्वित भए। यी युद्धहरूको एक ठूलो परिणाम यो भयो कि यूरोपमा तुर्की साम्राज्य लगभग समाप्त भयो, र बाल्कन प्रायद्वीपमा ईसाई राज्यहरूको परिवर्धन प्रारम्भ भयो। यो भन्न अनुचित हुनेछ कि उपर्युक्त युद्धहरूबाट बाल्कन समस्या शान्त भयो। द्वितीय बाल्कन युद्धका द्वारा बाल्कन राज्यहरूमा राष्ट्रीय प्रतिस्पर्धा उत्पन्न भयो जसको विस्फोटक परिणाम थियो प्रथम महायुद्ध।