जयप्रकाश नारायण
जयप्रकाश नारायण श्रीवास्तव (११ अक्टोबर १९०२ - ८ अक्टोबर १९७९), जसलाई जेपी वा लोक नायक (हिन्दीमा "जनताको नेता" भनेर चिनिन्छ), एक भारतीय स्वतन्त्रता कार्यकर्ता, सिद्धान्तवादी, समाजवादी र राजनीतिक नेता थिए। सन् १९७० को मध्यमा प्रधानमन्त्री इन्दिरा गान्धी विरुद्धको विपक्षी आन्दोलनको नेतृत्व गरेको र "पूर्ण क्रान्ति" मा उहाँलाई अपदस्थ गर्न आह्वान गरेकोमा उहाँलाई धेरै हदसम्म याद गरिन्छ। १९९९ मा, नारायणलाई उनको सामाजिक सेवाको कदरस्वरूप मरणोपरान्त भारत रत्न, भारतको सर्वोच्च नागरिक पुरस्कार प्रदान गरियो। उनका अन्य पुरस्कारहरूमा १९६५ मा सार्वजनिक सेवाको लागि म्यागसेसे पुरस्कार समावेश छ।
जयप्रकाश नारायण | |
|---|---|
.jpg) जयप्रकाश नारायण | |
| जन्म | जयप्रकाश नारायण श्रीवास्तव ११ अक्टोबर १९०२ सिताब डायरा, सारन जिल्ला, बङ्गाल प्रेसिडेन्सी, ब्रिटिश भारत (वर्तमान-दिन बलिया जिल्ला, उत्तर प्रदेश, भारत) |
| मृत्यु | ८ अक्टोबर १९७९ (उमेर ७६) पटना, बिहार, भारत |
| अन्य नाम | जेपी, जयप्रकाश नारायण, लोक नायक |
| मातृ शिक्षाप्रतिष्ठान | विस्कॉन्सिन विश्वविद्यालय (एमए, समाजशास्त्र) ओहायो स्टेट युनिभर्सिटी (बी.ए., व्यवहार विज्ञान) आयोवा विश्वविद्यालय (CHE, छाड्नु) U.C. बर्कले (रसायन, छाड्नु)[१][२] |
| पेशा |
|
| राजनीतिक दल | भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेस जनता पार्टी |
| राजनीतिक कृयाकलाप | भारत छोडो, सर्वोदय, जेपी आन्दोलन |
| जीवनसाथी | प्रभावती देवी |
| आफन्त | ब्रजकिशोर प्रसाद (ससुरा) |
| पुरस्कार |
|
प्रारंभिक जीवन
सम्पादन गर्नुहोस्जयप्रकाश नारायण श्रीवास्तवको जन्म ११ अक्टोबर १९०२ मा भएको थियो । [३] सिताबदियारा गाउँमा, सारण जिल्ला, बंगाल प्रेसिडेन्सी, ब्रिटिश भारत (वर्तमान बलिया जिल्ला, उत्तर प्रदेश, भारत)। [१]
नारायण श्रीवास्तव कायस्थ परिवारबाट आएका थिए।[४][५] उनी हर्सु दयाल र फुल रानी देवीका चौथो सन्तान थिए। उनका बुबा हर्सु दयाल राज्य सरकारको नहर विभागमा कनिष्ठ अधिकारी थिए र प्रायः यस क्षेत्रको भ्रमण गर्थे। नारायण नौ वर्षको हुँदा पटनाको कलेजिएट स्कुलको सातौं कक्षामा भर्ना हुन आफ्नो गाउँ छोडे। [६] नारायण सरस्वती भवनमा बस्नुभयो, विद्यार्थी छात्रावास जसमा अधिकांश केटाहरू उनीभन्दा ठूला थिए र बिहारका केही भावी नेताहरू, जस्तै प्रथम मुख्यमन्त्री कृष्ण सिंह, उनका उप-अनुग्रह नारायण सिन्हा र राजनीतिज्ञ र शिक्षाविद् बनेका अरू धेरैजना समावेश थिए। [७] अक्टोबर १९१८ मा, नारायणले ब्रज किशोर प्रसादकी जेठी छोरी र स्वतन्त्रता सेनानी प्रभावती देवीसँग विवाह गरे। उनीहरूको विवाह पछि, नारायण पटनामा काम गरिरहनु भएको कारण र उनकी पत्नीलाई उनीसँग बस्न गाह्रो भएकोले, महात्मा गान्धीले प्रभावतीलाई साबरमती आश्रम (अहमदाबाद) मा रहन निम्तो दिए। [८] जयप्रकाश राजेन्द्र प्रसाद द्वारा स्थापित कलेज बिहार विद्यापिठमा भर्ना भए र गान्धीवादी अनुग्रह नारायण सिन्हाका प्रथम विद्यार्थीहरूमध्ये एक भए।
निजि जीवन
सम्पादन गर्नुहोस्१७ वर्षको उमेरमा, जयप्रकाशले अक्टोबर १९१९ मा अधिवक्ता र राष्ट्रवादी ब्रिज किशोर प्रसादकी छोरी प्रभावती देवीसँग विवाह गरे।प्रभावती धेरै स्वतन्त्र थिइन् र गान्धीको निमन्त्रणामा, उहाँको आश्रममा बस्न गइन् भने जयप्रकाशले आफ्नो पढाइ जारी राखे। [९]प्रभावती देवीको क्यान्सरसँग लामो संघर्षपछि १५ अप्रिल १९७३ मा निधन भएको थियो । [स्रोत नखुलेको]
मृत्यु
सम्पादन गर्नुहोस्मार्च १९७९ मा, उनी अस्पतालमा हुँदा, नारायणको मृत्युको भारतीय प्रधानमन्त्री मोरारजी देसाईले गल्तीले घोषणा गरे, जसले संसद निलम्बन र नियमित रेडियो प्रसारण, र विद्यालय र पसलहरू बन्द गर्नेलगायत राष्ट्रिय शोकको लहर निम्त्यायो। केही हप्तापछि उनलाई गल्ती सुनाइँदा नारायण मुस्कुराए । [१०] नारायणको ७७ औँ जन्मदिनको तीन दिन अगाडि ८ अक्टोबर १९७९ मा बिहारको पटनामा मधुमेह र हृदयाघातका कारण निधन भएको थियो ।
पुरस्कारहरू
सम्पादन गर्नुहोस्
जयप्रकाश नारायणको नामबाट नामकरण गरिएको स्थानहरू
सम्पादन गर्नुहोस्- पटना एयरपोर्ट
- १ अगस्ट २०१५ मा, छपरा-दिल्ली-छपरा साप्ताहिक एक्सप्रेसलाई उनको सम्मानमा लोकनायक एक्सप्रेस नाम दिइएको थियो।[१२]
- जेपी सेतु दिघा-सोनपुर पुल, बिहार मा गंगा नदी पार गर्ने रेल-सडक पुल
- जयप्रकाश नारायण नगर (जेपी नगर) बैंगलोर मा एक आवासीय क्षेत्र।
- जयप्रकाश नगर (जेपी नगर) मैसूर मा एक आवासीय क्षेत्र।
- लोक नायक अस्पताल (अस्पताल नयाँ दिल्ली)
- लोक नायक जयप्रकाश नारायण नेशनल इन्स्टिच्युट अफ क्रिमिनोलजी एन्ड फरेन्सिक साइन्स (कलेज नयाँ दिल्ली)
- जेपी विश्वविद्यालय (सरन जिल्लाको विश्वविद्यालय)
- जयप्रकाश नारायण पार्क (जेपी पार्क) बेंगलुरु
- ↑ उद्दरण त्रुटी: अवैध
<ref>चिनो;indiatimes1नामको सन्दर्भका लागि कुनै पाठ प्रदान गरिएको छैन - ↑ उद्दरण त्रुटी: अवैध
<ref>चिनो;nytimes1975नामको सन्दर्भका लागि कुनै पाठ प्रदान गरिएको छैन - ↑ Ratan, Das (२००७), Jayaprakash Narayan: His Life and Mission, Sarup & Sons, पृ: ७, आइएसबिएन 978-81-7625-734-3।
- ↑ Das, Sandip (२००५), Jayaprakash Narayan: A Centenary Volume, Mittal Publications, पृ: १०९, आइएसबिएन 978-81-8324-001-7।
- ↑ Devasahayam, M. G. (२००४), India's Second Freedom: An Untold Saga (अङ्ग्रेजीमा), Siddharth Publications, पृ: ९५, आइएसबिएन 978-81-7220-157-9, अन्तिम पहुँच ५ जुन २०२३, "asked him whether Narayan was his surname. He said no and said that he was in fact Jayaprakash Narayan Srivastava. Jayaprakash Narayan is his name and Srivastava is his surname. Conversations centered on the community of Kayasthas"
- ↑ Scarfe, Allan; Scarfe, Wendy (१९९८), J. P., His Biography, Orient Blackswan, पृ: ३०, आइएसबिएन 978-81-250-1021-0।
- ↑ Bhattacharjea, Ajit (१९७८), Jayaprakash Narayan: A Political Biography, Vikas Publishing House, पृ: ३३, आइएसबिएन 9780836401158।
- ↑ Ratan, Das (२००७), Jayaprakash Narayan: His Life and Mission, Sarup & Sons, पृ: ७, आइएसबिएन 978-81-7625-734-3।
- ↑ ९.० ९.१ Vaidya, Prem, "Jayaprakash Narayan – Keeper of India's Conscience", LiberalsIndia.com, मूलबाट ५ फेब्रुअरी २०१२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १६ अगस्ट २०१२। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण ५ फेब्रुअरी २०१२ मिति
- ↑ "Jayaprakash Narayan's death announced mistakenly", www.indianexpress.com, २३ मार्च २०१९, अन्तिम पहुँच ९ डिसेम्बर २०१९।
- ↑ Correspondent, NDTV (२४ जनवरी २०११), "List of all Bharat Ratna award winners", ndtv.com, मूलबाट ११ मार्च २०१३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २९ नोभेम्बर २०१२।
- ↑ "Blog Entry# 1555434", India Rail, १ अगस्ट २०१५, मूलबाट १८ अक्टोबर २०१५-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १ अगस्ट २०१५।