लोहार वंश

लोहार वंश कश्मीर को एक हिन्दु वंश थियो जसले ई.सा. १००३ देखि १३२० सम्म शासन गरेको थियो । पण्डित कल्हणको १२ औँ शताब्दीको पुस्तक राजतरङ्गिणीका अनुसार यो वंश खस जातिको थियो । यस वंशको १५० वर्ष को इतिहास राजतरङ्गिणीको लेखोटमा भर पर्दछ । कश्मीरी इतिहासकार जोनराज एवम् श्रीवरको लेखोटहरूले पछिल्ला समयकालको उल्लेख गर्दछ । यस वंशका पछिल्ला शासकहरू कमजोर एवम् आपसी द्वन्द मा फसेका थिए र उक्त कालखण्ड मा भ्रष्टाचार मौलाउँदा कश्मीर मुसलमान शासकहरूको (शाह मीर वंश) कब्जामा गयो ।

लोहार वंश
१००३ ई.सा.–१३२० ई.सा.
राजधानी	श्रीनगर
आम भाषाहरू	संस्कृत
धर्म	हिन्दू बौद्ध
सरकार	राजतन्त्र
सम्राट
• १००३ – १०२८ ईश्वी	संग्रामराज
• १३०१ – १३२० ईश्वी	सुहदेव
ऐतिहासिक काल	मध्यकाल
• स्थापित	१००३ ई.सा.
• विस्थापित	१३२० ई.सा.
पूर्ववर्ती उत्तरवर्ती उत्पाल वंश शाह मीर वंश
अचेल	अफगानिस्तान भारत पाकिस्तान

कश्मीरको लोहारवंशीय हर्ष (वा हर्षदेव)को (१०८९-११०१ CE) सिक्का

पृष्ठभूमि

पण्डित कल्हणको राजतरङ्गिणीका अनुसार यस वंश खस जाति को थियो । यो वंश कश्मीर उपत्यका मा राज्य गर्नु अघि लोहार राज्यको शासक थियो । लोहार वंशको राजधानी लोहारकोट्टा नामक पहाडी किल्लामा थियो जुन ठाउँको अवस्थितिमा वर्तमानमा ठोसरूपमा एकमत छैन । आइरिस इतिहासकार सर मार्क औरल स्टाइन, जो कल्हणको राजतरङ्गिणीका ट्रान्सलेटर हुन्, उनले यो स्थान पीर पञ्जाल हिमश्रृंखलामा कश्मीर र पश्चिमी पञ्जाबको बीच स्थानमा पर्ने बताएका थिए । लोहार राज्य मा थुप्रै गाउँहरू थिए जसलाई एकीकृत रूपमा लोहरिन भनिन्छ र त्यस स्थानको उपत्यका र नदीको नाम पनि एउटै रहेको छ ।

लोहारका खस राजा सिंहराज काबुलको हिन्दु शाही वंशका राजा भीमदेव शाहीका ज्वाइँ थिए । सिंहराजको काबुल शाहीकी राजकुमारीबाट दिद्दा नामक छोरीको जन्म भएको थिए । राजकुमारी दिद्दा अपाङ्ग थिइन् र पिताबाट तिरस्कृत थिइन् ।

उदय

राजा सिंहराजकी छोरी राजकुमारी दिद्दाले कश्मीरको उत्पल वंशका राजा क्षेमगुप्तसंग विवाह गरेकी थिइन् । राजा क्षेमगुप्तको ई.सा. ९५८ मा मृत्यु भयो । राजा क्षेमगुप्त तथा रानी दिद्दाका छोरा अभिमन्यु द्वितीय नाबालक भएकोले दिद्दाले नायबी शासन चलाएकी थिइन् । ई.सा. ९७२ मा राजा अभिमन्यु द्वितीयको मृत्युपश्चात उनका ३ छोरा राजा नन्दीगुप्त, त्रिभुवनगुप्त र भीमगुप्तका लागि नायवी चलाइन् । ई.सा. ९८० मा दिद्दाले नाति राजा भीमगुप्तलाई मार्न लगाइ सार्वभौम शासक बनिन् । उनले दाइ वा भाइ राजकुमार उदयराजका छोरा तथा लोहारका राजा सिंहराजका नाति संग्रामराजलाई धर्मपुत्र तथा कश्मीरको उत्तराधिकारी राखिन् । यसरी दिद्दाले उत्पल वंशलाई पतन गराएर यस वंशको उत्पत्ति गराइन् । इ.सा. १००३ मा दिद्दाको मृत्यु पश्चात धर्मपुत्र राजकुमार संग्रामराज कश्मीरको लोहार वंशका संस्थापक राजा बन्न पुगे ।

शासन

संग्रामराजलाई लोहार वंशको संस्थापक मानिएको छ ।

शासकहरू

प्रथम वंश

कश्मीरको लोहार वंशका शासकहरू थिए:

• संग्रामराज (ई.सा.१००३ - ई.सा.१०२८)
• हरिराज (ई.सा.१०२८) - २२ दिन
• अनन्त (ई.सा.१०२८ - ई.सा.१०६३)
• कलश (ई.सा.१०६३ - ई.सा.१०८९)
• उत्कर्ष (ई.सा.१०८९) - २२ दिन
• हर्ष (ई.सा.१०८९ - ई.सा.११०१)

दोस्रो वंश

Ruler	Notes
Uchchala	Made his brother Sussala the ruler of Lohara. Murdered by Radda.
Radda (Shankharaja)	Usurped the throne, claiming to be a descendant of Yashaskara
Salhana	Uchchala's step-brother; became the king after Radda's death. The real power lay in the hands of a noble named Gargachandra. Salhana was deposed and imprisoned.
Sussala	Uchchala's brother; ascended throne with Gargachandra's support
Bhikshachara	Harsha's grandson, who had escaped Uchchala's revolt. Brought up by Naravarman, the king of Malava. Deposed Sussala.
Sussala (2nd reign)	Within 6 months of Bhikshachara's ascension, Sussala recovered his capital, leading to a civil war
Jayasimha (Sinha-deva)	Sussala's son. In the early years of his reign, the actual power was held by Sussala. Kalhana's account closes in the 22nd year of his reign.

पुस्तक

• Davidson, Ronald M. (२००४) [२००२ (Columbia Univ. Press)], Indian Esoteric Buddhism: a social history of the Tantric movement (Reprinted संस्करण), Motilal Banarsidass, आइएसबिएन 978-81-208-1991-7। 
• Hasan, Mohibbul (२००५) [१९५९], Kashmir Under the Sultans (Reprinted संस्करण), Delhi: Aakar Books, आइएसबिएन 978-81-87879-49-7, अन्तिम पहुँच २०११-०७-१०। 
• Kaw, M. K. (२००४), Kashmir and it's people: studies in the evolution of Kashmiri society, APH Publishing, आइएसबिएन 978-81-7648-537-1, अन्तिम पहुँच २०११-०८-०२। 
• Stein, Mark Aurel (१९८९) [१९००], Kalhana's Rajatarangini: a chronicle of the kings of Kasmir, Volume 1 (Reprinted संस्करण), Motilal Banarsidass, आइएसबिएन 978-81-208-0369-5, अन्तिम पहुँच २०११-०७-११। 
• Stein, Mark Aurel (१९८९) [१९००], Kalhana's Rajatarangini: a chronicle of the kings of Kasmir, Volume 2 (Reprinted संस्करण), Motilal Banarsidass, आइएसबिएन 978-81-208-0370-1, अन्तिम पहुँच २०११-०७-१०। 
• Thakur, Laxman S. (१९९०), "The Khaśas: An Early Indian Tribe", in K. K. Kusuman, A Panorama of Indian Culture: Professor A. Sreedhara Menon Felicitation Volume, Mittal Publications, पृ: 285–293, आइएसबिएन 978-81-7099-214-1।