लोहार वंश
लोहार वंश कश्मीर को एक हिन्दु वंश थियो जसले ई.सा. १००३ देखि १३२० सम्म शासन गरेको थियो । पण्डित कल्हणको १२ औँ शताब्दीको पुस्तक राजतरङ्गिणीका अनुसार यो वंश खस जातिको थियो । यस वंशको १५० वर्ष को इतिहास राजतरङ्गिणीको लेखोटमा भर पर्दछ । कश्मीरी इतिहासकार जोनराज एवम् श्रीवरको लेखोटहरूले पछिल्ला समयकालको उल्लेख गर्दछ । यस वंशका पछिल्ला शासकहरू कमजोर एवम् आपसी द्वन्द मा फसेका थिए र उक्त कालखण्ड मा भ्रष्टाचार मौलाउँदा कश्मीर मुसलमान शासकहरूको (शाह मीर वंश) कब्जामा गयो ।[१]
लोहार वंश | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| १००३ ई.सा.–१३२० ई.सा. | |||||||||
| राजधानी | श्रीनगर | ||||||||
| आम भाषाहरू | संस्कृत | ||||||||
| धर्म | हिन्दू बौद्ध | ||||||||
| सरकार | राजतन्त्र | ||||||||
| सम्राट | |||||||||
• १००३ – १०२८ ईश्वी | संग्रामराज | ||||||||
• १३०१ – १३२० ईश्वी | सुहदेव | ||||||||
| ऐतिहासिक काल | मध्यकाल | ||||||||
• स्थापित | १००३ ई.सा. | ||||||||
• विस्थापित | १३२० ई.सा. | ||||||||
| |||||||||
| अचेल | अफगानिस्तान भारत पाकिस्तान | ||||||||
पृष्ठभूमि
सम्पादन गर्नुहोस्पण्डित कल्हणको राजतरङ्गिणीका अनुसार यस वंश खस जाति को थियो । यो वंश कश्मीर उपत्यका मा राज्य गर्नु अघि लोहार राज्यको शासक थियो । लोहार वंशको राजधानी लोहारकोट्टा नामक पहाडी किल्लामा थियो जुन ठाउँको अवस्थितिमा वर्तमानमा ठोसरूपमा एकमत छैन । आइरिस इतिहासकार सर मार्क औरल स्टाइन, जो कल्हणको राजतरङ्गिणीका ट्रान्सलेटर हुन्, उनले यो स्थान पीर पञ्जाल हिमश्रृंखलामा कश्मीर र पश्चिमी पञ्जाबको बीच स्थानमा पर्ने बताएका थिए । लोहार राज्य मा थुप्रै गाउँहरू थिए जसलाई एकीकृत रूपमा लोहरिन भनिन्छ र त्यस स्थानको उपत्यका र नदीको नाम पनि एउटै रहेको छ ।[२]
लोहारका खस राजा सिंहराज काबुलको हिन्दु शाही वंशका राजा भीमदेव शाहीका ज्वाइँ थिए । सिंहराजको काबुल शाहीकी राजकुमारीबाट दिद्दा नामक छोरीको जन्म भएको थिए । राजकुमारी दिद्दा अपाङ्ग थिइन् र पिताबाट तिरस्कृत थिइन् ।
राजा सिंहराजकी छोरी राजकुमारी दिद्दाले कश्मीरको उत्पल वंशका राजा क्षेमगुप्तसंग विवाह गरेकी थिइन् । राजा क्षेमगुप्तको ई.सा. ९५८ मा मृत्यु भयो । राजा क्षेमगुप्त तथा रानी दिद्दाका छोरा अभिमन्यु द्वितीय नाबालक भएकोले दिद्दाले नायबी शासन चलाएकी थिइन् । ई.सा. ९७२ मा राजा अभिमन्यु द्वितीयको मृत्युपश्चात उनका ३ छोरा राजा नन्दीगुप्त, त्रिभुवनगुप्त र भीमगुप्तका लागि नायवी चलाइन् । ई.सा. ९८० मा दिद्दाले नाति राजा भीमगुप्तलाई मार्न लगाइ सार्वभौम शासक बनिन् । उनले दाइ वा भाइ राजकुमार उदयराजका छोरा तथा लोहारका राजा सिंहराजका नाति संग्रामराजलाई धर्मपुत्र तथा कश्मीरको उत्तराधिकारी राखिन् । यसरी दिद्दाले उत्पल वंशलाई पतन गराएर यस वंशको उत्पत्ति गराइन् । इ.सा. १००३ मा दिद्दाको मृत्यु पश्चात धर्मपुत्र राजकुमार संग्रामराज कश्मीरको लोहार वंशका संस्थापक राजा बन्न पुगे ।
शासन
सम्पादन गर्नुहोस्संग्रामराजलाई लोहार वंशको संस्थापक मानिएको छ ।[३]
शासकहरू
सम्पादन गर्नुहोस्प्रथम वंश
सम्पादन गर्नुहोस्कश्मीरको लोहार वंशका शासकहरू थिए:[४]
- संग्रामराज (ई.सा.१००३ - ई.सा.१०२८)
- हरिराज (ई.सा.१०२८) - २२ दिन
- अनन्त (ई.सा.१०२८ - ई.सा.१०६३)
- कलश (ई.सा.१०६३ - ई.सा.१०८९)
- उत्कर्ष (ई.सा.१०८९) - २२ दिन
- हर्ष (ई.सा.१०८९ - ई.सा.११०१)
दोस्रो वंश
सम्पादन गर्नुहोस्| Ruler[४] | Notes |
|---|---|
| Uchchala | Made his brother Sussala the ruler of Lohara. Murdered by Radda. |
| Radda (Shankharaja) | Usurped the throne, claiming to be a descendant of Yashaskara |
| Salhana | Uchchala's step-brother; became the king after Radda's death. The real power lay in the hands of a noble named Gargachandra. Salhana was deposed and imprisoned. |
| Sussala | Uchchala's brother; ascended throne with Gargachandra's support |
| Bhikshachara | Harsha's grandson, who had escaped Uchchala's revolt. Brought up by Naravarman, the king of Malava. Deposed Sussala. |
| Sussala (2nd reign) | Within 6 months of Bhikshachara's ascension, Sussala recovered his capital, leading to a civil war |
| Jayasimha (Sinha-deva) | Sussala's son. In the early years of his reign, the actual power was held by Sussala. Kalhana's account closes in the 22nd year of his reign. |
स्रोत
सम्पादन गर्नुहोस्पुस्तक
सम्पादन गर्नुहोस्- Davidson, Ronald M. (२००४) [२००२ (Columbia Univ. Press)], Indian Esoteric Buddhism: a social history of the Tantric movement (Reprinted संस्करण), Motilal Banarsidass, आइएसबिएन 978-81-208-1991-7।
- Hasan, Mohibbul (२००५) [१९५९], Kashmir Under the Sultans (Reprinted संस्करण), Delhi: Aakar Books, आइएसबिएन 978-81-87879-49-7, अन्तिम पहुँच २०११-०७-१०।
- Kaw, M. K. (२००४), Kashmir and it's people: studies in the evolution of Kashmiri society, APH Publishing, आइएसबिएन 978-81-7648-537-1, अन्तिम पहुँच २०११-०८-०२।
- Stein, Mark Aurel (१९८९) [१९००], Kalhana's Rajatarangini: a chronicle of the kings of Kasmir, Volume 1 (Reprinted संस्करण), Motilal Banarsidass, आइएसबिएन 978-81-208-0369-5, अन्तिम पहुँच २०११-०७-११।
- Stein, Mark Aurel (१९८९) [१९००], Kalhana's Rajatarangini: a chronicle of the kings of Kasmir, Volume 2 (Reprinted संस्करण), Motilal Banarsidass, आइएसबिएन 978-81-208-0370-1, अन्तिम पहुँच २०११-०७-१०।
- Thakur, Laxman S. (१९९०), "The Khaśas: An Early Indian Tribe", in K. K. Kusuman, A Panorama of Indian Culture: Professor A. Sreedhara Menon Felicitation Volume, Mittal Publications, पृ: 285–293, आइएसबिएन 978-81-7099-214-1।