रासायनिक प्रतिक्रिया

रासायनिक प्रतिक्रियामा एउटा वा अधिक पदार्थ आपसमा अन्तर्क्रिया (इन्टरैक्शन) गरेर परिवर्तित हुन्छन् र एउटा वा अधिक भिन्न रासायनिक गुण भएका पदार्थ बन्दछन्। कुनै रासायनिक प्रतिक्रियामा भाग लिने भएका पदार्थहरूलाई अभिकारक (रिएक्टैन्ट्स) भन्दछन्। प्रतिक्रियाका फलस्वरूप उत्पन्न पदार्थहरूलाई उत्पाद (प्रोडक्ट्स) भन्दछन्। लैवासियेका समयदेखि नैं ज्ञात छ कि रासायनिक प्रतिक्रिया बिना कुनै मापने योग्य द्रव्यमान परिवर्तनका हुन्छ। (द्रव्यमान परिवर्तन अत्यन्त कम हुन्छ जसलाई मापना कठिन छ)। यसैलाई द्रव्यमान संरक्षणको नियम भन्दछन्। अर्थात कुनै रासायनिक प्रतिक्रियामा न त द्रव्यमान नष्ट हुन्छ न नैं बन्दछ; केवल पदार्थहरूको परिवर्तन हुन्छ।

दाउरा बल्नु एउटा रासायनिक प्रतिक्रिया हो।

एउटा बीकरमा हाइड्रोजन क्लोराइडको वाष्पमा परखनलीदेखि अमोनियाको वाष्प मिलाउनाले एउटा नया पदार्थ अमोनियम क्लोराइड बन्दै

परम्परागत रूपदेखि ती प्रतिक्रियाहरूलाई नैं रासायनिक प्रतिक्रिया भन्दछन् जसमा रासायनिक बन्धोंलाई तोडने वा बनाउनेमा एलेक्ट्रानहरूको गति जिम्मेदार हुन्छ।

रासायनिक प्रतिक्रियाहरूका केही उदाहरण

देवलमा लागेको झ्याउ

सामान्य जीवनमा दृष्टिगोचर हुने केही प्रमुख रासायनिक प्रतिक्रियाहरू यस प्रकार छ

• दाउरा बल्नु
• श्वसन
• दूधदेखि दही बन्नु
• फलाममा खिया लाग्नु
• खाना पकाउनु
• जल्नु
• प्रकाश संश्लेषण
• ब्याटरीहरू द्वारा विद्युत उर्जाको उत्पादन
• काँचो तेल (क्रूड आयल)देखि प्लास्टिकको निर्माण
• सिरका बनाउनु, रक्सी बनाउनु
• फोटो खिंच्नु ( डिजिटल क्यामराले होइन)

भिन्न-भिन्न प्रकारको प्रतिक्रियाहरू

• संश्लेषण (Direct combination / synthesis)

N_२ + ३ H_२ → २ NH₃

• रासायनिक विघटन वा विश्लेषण (Chemical decomposition or analysis)

२ H₂O → २ H_२ + O_२

• एकल प्रतिस्थापन (substitution)

२ Na(s) + २ HCl(aq) → २ NaCl(aq) + H_२(g)

• दोहोरो प्रतिस्थापन (Double displacement reaction)

NaCl(aq) + AgNO₃(aq) → NaNO₃(aq) + AgCl(s)

• अम्ल-क्षार प्रतिक्रिया (Acid-base reactions)

HA + BOH ---> H२O + BA

• रेडक्स प्रतिक्रिया (Redox reactions)

२ S_२O_३^२−(aq) + I_२(aq) → S_४O_६^२−(aq) + २ I⁻(aq)

• ज्वलन (Combustion)

C_१०H_८+ १२ O_२ → १० CO_२ + ४ H_२O

CH_२S + ६ F₂ → CF₄ + २ HF + SF₆

रासायनिक गतिकी

कुनै प्रतिक्रियाको गतिको अर्थ यो हो कि त्यस प्रतिक्रियाका परिणामस्वरूप त्यसमा सम्मिलित पदार्थहरूको सान्द्रता वा दाब कुन गतिले बद्लिंदैछ। विभिन्न प्रतिक्रियाहरूको गतिमा धेरै अन्तर हेर्न सकिन्छ। केही प्रतिक्रियाहरू धेरै तीव्र गति्ले हुन्छन् जब कि केही प्रतिक्रियाहरू धेरै ढीलो गतिले हुन्छन्। प्रतिक्रियाहरूको गतिको अध्ययन धेरै नैं महत्त्वपूर्ण छ। रासायनिक प्रविधिको दृष्टि्ले क्रियाको गति अधिक भएमा कुनै उत्पाद कम समयमा बनाउन सकिन्छ।

रासायनिक प्रतिक्रियाहरूको गति मुख्यतः अभिकारकहरूको सान्द्रता , पृष्ठ क्षेत्रफल, दाब, ऐक्टिवेशन उर्जा, ताप एवं उत्प्रेरकको उपस्थिति/अनुपस्थिति आदिमा निर्भर गर्दछ।

यी पनि हेर्नुहोस्

•limitation of chemical eqution

बाह्य कडीहरू

• Top १० Amazing Chemical Reactions