नीलकण्ठ उप्रेती
नीलकण्ठ उप्रेती नेपालका पूर्व प्रमुख निर्वाचन आयुक्त हुन् ।[१] उप्रेती चैत्र ११ गते दोश्रो कार्यकालका लागि प्रमुख निर्वाचन आयुक्तको रूपमा नियुक्त भएका हुन् । [२]
नीलकण्ठ उप्रेती | |
|---|---|
| प्रमुख निर्वाचन आयुक्त | |
| कार्यकाल १२/११/२०६९–०२/०१/२०७२ | |
| पूर्वाधिकारी | श्री भोजराज पोखरेल |
| उतराधिकारी | डा. अयोधीप्रसाद यादव |
पश्चिम नेपालको पर्वत जिल्लामा जन्मेका नीलकण्ठ उप्रेतीले २०२५ सालमा चितवनको गीतानगरस्थित अरुणोदय माविबाट द्वितीय श्रेणीमा एसएलसी गरेपछि राजधानी छिरी त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट अर्थशास्त्रमा स्नातकोत्तर गरे । बेलायतको स्टाफोर्डसायर विश्वविद्यालयबाट कम्प्युटर विज्ञानमा एमएस गरे । निर्वाचनका सबै प्रक्रिया कागजी फाइल र लिखितममा चलेको आयोगलाई 'डिजिटलाईज्ड' गर्ने अभियन्ता हुन् उप्रेती ।[३]
अफगानिस्तानमा राष्ट्रपतीय संसदीय तथा राज्य परिषद्को निर्वाचनका दौरान संयुक्त राष्ट्रसंघले उप्रेतीलाई त्यहाँ वरिष्ठ निर्वाचन समन्वयकर्ताका रूपमा कार्य गर्न नियुक्त गरेको थियो । उनले डानिडाका तर्फबाट निर्वाचन आयोग नेपालका लागि आयोजना व्यवस्थापक÷वरिष्ठ निर्वाचन सल्लाहकारका रूपमा सन् १९९९ र २००४ मा कार्य गरेका थिए । सो अवधिमा उन निर्वाचन आयोगलाई विकेन्द्रीकरण गर्न र क्षेत्रीय कार्यालयको स्थापना र क्षमता अभिवृद्धिमा सक्रिय रूपमा सहभागी भएका थिए। उनका महत्त्वपूर्ण योगदानमा निर्वाचन आयोगको क्षमता अभिवृद्धि तथा निर्वाचन दर्ता प्रणालीमा सुधार दुई मुख्य हुन् । सन् १९९० मा नेपालमा प्रजातन्त्र पुनस्र्थापना हुँदा उप्रेती योजना बनाउने र निर्वाचन व्यवस्था गर्नेमा सक्रिय रूपमा सहभागी भए । उनले मतदाता दर्ता प्रणालीको स्वरुप निर्माण गर्नुभयो जसअनुसार व्यावसायिक टोलीले मतदाता नामावली तयार पार्ने पुरानो प्रणालीलाई सन् १९९६ मा कम्प्युटरमा आधारित एकीकृत मतदाता डाटाबेस प्रणालीमा परिवर्तन गरे । यसलाई नेपालमा मतदाता नामावली तयार पार्ने धार परिवर्तन भएको मानिन्छ । आयोगमा सन् १९९६ देखि चलिरहेको कम्प्युटरमा आधारित मतदाता नामावली अद्यावधिक गर्ने र प्रशोधन गर्ने कार्यको श्रेय उप्रेतीलाई जान्छ । सन् १९९० पछिका नेपालका पाँचवटै निर्वाचनको योजना तुर्जमा, व्यवस्थापन र कार्यान्वयनमा विभिन्न पदमा उनको सहभागिताले उनलाई अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा व्यावसायिक निर्वाचन विज्ञका रूपमा विकास गर्ने अवसर दियो । सन् १९९७ देखि २००४ सम्म उप्रेतीले संयुक्त राज्य अमेरिका, दक्षिण अफ्रिका, डेनमार्क र संयुक्त अधिराज्यको कानुनी प्रावधान र निर्वाचन व्यवस्थापन प्रणाली अध्ययन गरेका थिए । उनले लंका, भारत, बङ्गलादेश, जोर्डन, इजरायल, प्यालेस्टाइन र लेबनानमा पनि निर्वाचन प्रक्रिया र निर्वाचनको अध्ययन र अवलोकन गरेका छन् ।[४]
