खुलना विभाग

खुलना (बङ्गाली: খুলনা বিভাগ) बङ्गलादेशको आठ विभाग मध्ये एक विभाग हो। यस विभाग बङ्गलादेशको मध्ये पश्चिम भागमा अवस्थित छ। यस विभागको कुल क्षेत्रफल २२२८५ वर्ग किलोमिटर छ भने सन् २०११ को राष्ट्रिय जनगणना अनुसार यस विभागको कुल जनसङ्ख्या १५५६३००० रहेको छ। राजशाही विभागमा हाल १० जिल्लाहरू छन् जसका ५९ उपजिल्लाहरू रहेका छन्। खुलना विभागको राजधानी खुलना सहर हो।

खुलना विभाग খুলনা বিভাগ
विभाग
बङ्गलादेशको नक्शामा खुलना विभागको अवस्थिति
निर्देशाङ्क: २२°५५′उ॰ ८९°१५′पू॰
देश	बङ्गलादेश
स्थापना	सन् १९६०
सदरमुकाम	खुलना
क्षेत्रफल
• जम्मा	२२,२८४.२२ किमी२ (८६०३.९९ वर्ग माइल)
जनसङ्ख्या  (सन् २०११ को राष्ट्रिय जनगणना अनुसार)
• जम्मा	१५,६८७,७५९
• घनत्व	७००/किमी२ (१८००/वर्ग माइल)
समय क्षेत्र	युटिसी+६ (बङ्गलादेशी मानक समय)
मानव विकास सूचकाङ्क (सन् २०१७)	०.६२० मध्यम
खेलकुद टोलीहरू	खुलना टिटान्स, खुलना क्रिकेट टोली
वेबसाइट	khulna.gov.bd

भूगोल

खुलना विभाग बङ्गलादेशको मध्ये पश्चिम भागमा पर्छ भने यो विभाग २१°६०' देखि २४°१३' उत्तर अक्षांश र ८८°३४' देखि ८९°५८' पूर्वी देशान्तरमा अवस्थित छ। खुलना विभागले बङ्गलादेशको कुल क्षेत्रफल मध्ये २१६४३.३० वर्ग किलोमिटर ओगटेको छ। यस विभागलाई राजशाही, नाटोर र पाबना जिल्लाले उत्तर, बङ्गालको खाडीले दक्षिण, राजबाडी, फरिदपुर, गोपालगञ्ज, पिरोजपुर र बरगुना जिल्लाले पूर्व र भारतको पश्चिम बङ्गाल राज्यले पश्चिमबाट घेरेको छ। यस विभागमा दक्षिण भूभागमा सुन्दरबन अवस्थित छ जुन सतखिरा, खुलना र बागेरहाट जिल्लामा फैलिएको छ। जमुना, पद्मा, घोराई-मधुमती, इचामती, भैरव, हरिणघाट, बलेश्वरी, कुमार, रुप्सा-पसुर आदि यस विभागका प्रमुख नदिहरू हुन्। यस विभागमा बङ्गालको खाडीमा रहेका केही टापूहरू पनि समावेश छन्।

जनशाङ्खिकि

विभाग प्रतिवेदनका अनुसार यस विभागको कुल जनसङ्ख्या १४७०५२२९ रहेको छ जसमध्ये पुरुषको जनसङ्ख्या ५१.०५% छ भने महिलाको जनसङ्ख्या ४८.९५% रहेको छ। धर्मका आधारमा यस विभाग इस्लाम धर्मवलम्बीको जनसङ्ख्या ८२.८७% छ भने हिन्दु धर्मवलम्बीको जनसङ्ख्या १६.४५% छ र अन्य धर्मका मानिसहरूको जनसङ्ख्या ०.६८% रहेको छ। यस विभागको जनघनत्व ७०० मानिस प्रति किलोमिटर छ। यस विभागमा २०७३७ मस्जिद, २०५९ मन्दिर, ४७ गिर्जाघर, ७८ चिहानहरू रहेका छन्।

अर्थतन्त्र

यस विभागको मुख्य आय श्रोतको बाटो भनेको कृषि र खेती हो जसमा जिल्लाकै ५६.५६% मानिसहरू संलग्न छन्। यस जिल्लाका मानिसहरू अन्य जस्तै ४.०४% मजदुरी, व्यापार र उद्योगमा १.७२%, वाणिज्यमा १५.२०%, सञ्चार र यातायातमा ३.४७%, रेमिटेन्समा ०.५%, निर्माण क्षेत्रमा ४.०९%, सुविधा ४.७७%, धार्मिक सेवा ०.५१% र अन्य ९.१४% रहेका छन्।

प्रशासन

प्रशासकीय खुलना विभागको स्थापना सन् १९६० मा भएको थियो। खुलना पुरवसभाको स्थापना भने १२ डिसेम्बर १८८४ मा भएको थियो। यसलाई १२ डिसेम्बर १९८४ मा नगरपालिका निगममा परिणत गरिएको थियो। खुलना सहर निगमको भने ६ अगष्ट १९९० मा घोषणा गरिएको थियो।

ক্রম	জেলা	প্রশাসনিক কেন্দ্র	এলাকা কিমিবর্গ.	জনসংখ্যা ১৯৯১ আদমশুমারী	জনসংখ্যা ২০০১ আদমশুমারী	জনসংখ্যা ২০১১ আদমশুমারী <
১	কুষ্টিয়া জেলা	কুষ্টিয়া জেলা	১,৬০৮.৮০	১,২০২,১২৬	১,৭৪০,১৫৫	১,৯৪৬,৮৩৮
২	খুলনা জেলা	খুলনা	৪,৩৯৪.৪৫	২,০১০,৬৪৩	২,৩৭৮,৯৭১	২,৩১৮,৫২৭
৩	চুয়াডাঙ্গা জেলা	চুয়াডাঙ্গা জেলা	১,১৭৪.১০	৮০৭,১৬৪	১,০০৭,১৩০	১,১২৯,০১৫
৪	ঝিনাইদহ জেলা	ঝিনাইদহ জেলা	১,৯৬৪.৭৭	১,৩৬১,২৮০	১,৫৭৯,৪৯০	১,৭৭১,৩০৪
৫	নড়াইল জেলা	নড়াইল জেলা	৯৬৭.৯৯	৬৫৫,৭২০	৬৯৮,৪৪৭	৭২১,৬৬৮
৬	বাগেরহাট জেলা	বাগেরহাট জেলা	৩,৯৫৯.১১	১,৪৩১,৩২২	১,৫৪৯,০৩১	১,৪৭৬,০৯০
৭	মাগুরা জেলা	মাগুরা জেলা	১,০৩৯.১০	৭২৪,০২৭	৮২৪,৩১১	৯১৮,৪১৯
৮	মেহেরপুর জেলা	মেহেরপুর জেলা	৭৫১.৬২	৪৯১,৯১৭	৫৯১,৪৩০	৬৫৫,৩৯২
৯	যশোর জেলা	যশোর জেলা	২,৬০৬.৯৪	২,১০৬,৯৯৬	২,৪৭১,৫৫৪	২,৭৬৪,৫৪৭
১০	সাতক্ষীরা জেলা	সাতক্ষীরা জেলা	৩,৮১৭.২৯	১,৫৯৭,১৭৮	১,৮৬৪,৭০৪	১,৯৮৫,৯৫৯
মোট	১০	১০	২২,২৮৪.২২	১২,৬৮৮,৩৮৩২	১৪,৭০৫,২২৩	১৫,৬৮৭,৭৫৯

शिक्षा

यस विभागको कुल साक्षरता दर ४६.९४% रहेको छ जसमध्ये पुरुषको साक्षरता दर ५०.८७% छ भने महिलाको साक्षरता दर ४२.८०% रहेको छ। यस विभागमा ७ विश्वविद्यालय, ३१० क्याम्पस, २ मेडिकल क्याम्पस, ४ कानुन क्याम्पस, १४ शिक्षण शिक्षण संस्था, १९८४ माध्यमिक विद्यालय, १९११२ प्राथमिक विद्यालय, ७७ बाल उद्धान केन्द्र, २०४१ मदरसा र १२० अन्य शिक्षण संस्थाहरू रहेका छन्। यस जिल्लाका केही उत्कृष्ट विद्यालयहरू यस प्रकार छन्; खुलना विश्वविद्यालय, खुलना प्राबिधिक तथा इञ्जिनियरिङ विश्वविद्यालय, खुलना मेडिकल क्याम्पस, ब्रजलाल क्याम्पस, खुलना क्याम्पस, एमए मजिद क्याम्पस, एमएम क्याम्पस, झिनाइदह सैनिक क्याम्पस, माइकल मधुसूदन विश्वविद्यालय क्याम्पस, जसोर जिला विद्यालय (सन् १८३८), मगुरा सरकारी उच्च विद्यालय, नाडाइल उच्च विद्यालय (सन् १८५४), नालदह माध्यमिक विद्यालय (सन् १८९५), बाराइपारा प्राथमिक विद्यालय (सन् १८५०), अङ्गारा सरकारी प्राथमिक विद्यालय (सन् १९१८), परागपुर सरकारी प्राथमिक विद्यालय (सन् १९०५), सहिद मजिदिया अलिय मदरसा (सन् १९५०), आदि।