शङ्करदेव

श्रीमन्त शङ्करदेव (असमीया : শ্ৰীমন্ত শংকৰদেৱ) असमीया भाषाका एक धेरै प्रसिद्ध कवि, नाटककार, गायक, नर्तक, सामाजिक आयोजक, र हिन्दू समाज सुधारक थिए। उनले नववैष्णव वा एकाशरण धर्मको प्रचार गरेर असमीया जीवनलाई सङ्कलन र सुदृढ गरे।

शङ्करदेव
শ্ৰীমন্ত শংকৰদেৱ
शङ्करदेव
व्यक्तिगत
जन्म	२६ सेप्टेम्बर १४४९, नागाउँ, असम, भारत)
मृत्यु	७ सेप्टेम्बर १५६८ कोचबिहार, पश्चिम बङ्गाल
धर्म	हिन्दु धर्म
संस्थापक	एकशरण धर्म
दर्शन	एकशरण
धार्मिक जीवन
उत्तराधिकारी	माधवदेव
सम्मान	'महापुरुष' भनेर पुजिन्छ

जीवनी

श्रीमन्त शंकरदेवको जन्म आसामको नौगाउँ जिल्लाको बर्दौवा नजिकै अलिपुखुरीमा भएको थियो। उनको जन्म मिति अझै विवादास्पद छ, यद्यपि यो सामान्यतया 1371 शकाको मानिन्छ। जन्मेको केही दिनपछि उनकी आमा सत्यसंध्याको मृत्यु भयो। २१ वर्षको उमेरमा उनले सूर्यवतीसँग विवाह गरे। मनु कन्याको जन्म पछि, सूर्यवती अर्को विश्व नारी बनिन्।

32 वर्षको उमेरमा, शंकरदेव मोहभंग भए र आफ्नो पहिलो तीर्थयात्रा सुरु गरे र उत्तर भारतका सबै तीर्थस्थलहरूको भ्रमण गरे। शंकरले रूपा गोस्वामी र सनातन गोस्वामीसँग पनि अन्तर्वार्ता लिएका थिए। तीर्थयात्राबाट फर्केपछि शंकरदेवले ५४ वर्षको उमेरमा कालिन्दीसँग विवाह गरे। तिरहुटिया ब्राह्मण जगदीश मिश्रले बर्दौवा गए र शंकरदेवलाई भागवतको कथा सुनाए र उहाँलाई यो पुस्तक दिए। शंकरदेवले जगदीश मिश्रको स्वागतका लागि ‘महन्त’ कार्यक्रम आयोजना गरेका थिए। यसअघि ‘चिहयात्रा’को प्रशंसा भएको थियो। शंकरदेवले १४३८ शकेमा भुइँ राज्य छोडेर अहोम राज्यमा प्रवेश गरेका थिए। अनुष्ठानवादी विप्रहरूले शंकरदेवको भक्ति उपदेशको कडा विरोध गरे। ब्राह्मणहरूले दिहिगिया राजालाई शंकरले वैदिक विरोधी विचारहरू प्रचार गरिरहेका छन् भनी प्रार्थना गरे। केही सोधपुछपछि राजाले उनलाई निर्दोष घोषणा गरे । हत्तीधारा घटनापछि शंकरदेवले पनि अहोम राज्य छोडे। पटवासीमा १८ वर्ष बसेपछि उनले धेरै पुस्तक लेखे। ६७ वर्षको उमेरमा उनले धेरै किताब लेखे। ९७ वर्षको उमेरमा उनले दोस्रो पटक तीर्थयात्रा सुरु गरेका थिए। उनले कबीरको मठमा गएर श्रद्धाञ्जली अर्पण गरे। यो यात्रापछि उनी बारपेटा फर्किए। प्रशिक्षक राजा नरनारायणले शंकरदेवलाई निम्तो दिए। उनी कूचबिहारमा 1490 शकेमा वैकुण्ठगामी बने।

शंकरदेवको वैष्णव सम्प्रदायको आस्था शरणस्थान हो। यस धर्ममा मूर्तिपूजाको कुनै प्रबलता छैन। धार्मिक चाडपर्वहरूमा मञ्चमा एउटा मात्र पवित्र ग्रन्थ राखेर नै नैवेद्य र भक्तिको रूपमा चढाइन्छ। यस सम्प्रदायमा दीक्षाको व्यवस्था छैन।

रचना

शङ्करदेवद्वारा रचित पहिलो कविता यस प्रकार छ-

करतल कमल कमल दल नयन।

भबदब दहन गहन बन शयन॥

नपर नपर पर सतरत गमय।

सभय मभय भय ममहर सततय॥

खरतर बरशर हत दश बदन।

खगचर नगधर फनधर शयन॥

जगदघ मपहर भवभय तरण।

परपद लय कर कमलज नयन॥

काव्य

• हरिश्चन्द्र उपाख्यान
• अजामिल उपाख्यान
• रुक्मिणी हरण काव्य
• बलिछलन
• अमृत मन्थन
• गजेन्द्र उपाख्यान
• कुरुक्षेत्र
• गोपी-उद्धव संवाद
• कृष्ण प्रयाण - पाण्डव निर्वारण

भक्तितत्त्व प्रकाशक ग्रन्थ

• भक्ति प्रदीप
• भक्ति रत्नाकर (संस्कृत)
• निमि-नव-सिद्ध संवाद
• अनादि पातन

अनुवादमूलक ग्रन्थ

• भागवत प्रथम, द्वितीय
• दशम स्कन्धर आदिछोवा
• द्बादश स्कन्ध
• रामायणर उत्तरकाण्ड

नाटक

• पत्नी प्रसाद

• कालिय दमन

• केलि गोपाल

• रुक्मिणी हरण

• पारिजात हरण

• राम विजय

गीतः

• बरगीत
• भटिमा (देवभटिमा, नाटभटिमा, राजभटिमा)
• टोटय
• चपय

नाम-प्रसंग ग्रन्थ

• कीर्तन घोषा
• गुणमाला
• हरिश्चन्द्र उपाख्यान
• भक्ति प्रदीप
• अनादि पतन
• अजामिल उपाख्यान
• अमृत मन्थन
• बलि छलन
• आदि दशम
• कुरुक्षेत्र
• निमि-नव-सिद्ध संवाद
• उत्तरकाण्ड रामायण (अनुवाद)
• पत्नीप्रसाद, कालिय दमन यात्रा, केलि गोपाल, रुक्मिणी हरण, पारिजात हरण, राम विजय आदि नाटक
• भक्तिरत्नाकर (संस्कृत)