ढुन्ढारी भाषा

ढूंढाडी (जसलाई जयपुरीको नामले पनि चिनिने गरिन्छ) भारतको उत्तरपूर्वी राजस्थान राज्यको धुन्धर क्षेत्रमा बोलिने एउटा इन्डो-आर्यन भाषा हो। ढूंढाडी भाषी मानिसहरु तीन जिल्ला जयपुर, करौली, हिंडौन, सवाई माधोपुर, दौसा र टोंकमा बसोबास गर्ने गर्दछन।

ढूंढाडी Dhundhari
ढूंढाडी
मूलभाषी	भारत
क्षेत्र	ढूंढाड
मातृभाषी वक्ता	१,४७६,४४६
भाषा परिवार	भारोपेली भाषा परिवार इन्डो-इरानियन इन्डो-आर्यन पश्चिमी हिन्दुस्तानी राजस्थानी ढूंढाडी Dhundhari
लिपि	देवनागरी
सरकारी दर्जा
आधिकारिक भाषा	कुनै आधिकारिकता नभएको (एउटा बोली मानिने गरिन्छ)
भाषा सङ्केतहरू
आइएसओ ६३९-३	dhd
ग्लोटोलग	dhun1238

केहि १.५ मिलियन वक्ताहरूको भएको यो भाषा राजस्थानमा सबभन्दा बढी बोलिने भाषा होइन, तै पनि माथिल्लो वर्णित क्षेत्रहरूमा बढी नै उपयोग हुने गर्छ। ढूंढाडीलाई भारतमा सरकारको कुनै आधिकारिक दर्जा नै छैन र यसलाई प्रयोग शिक्षाको भाषाको रूपमा नै गरिएको छ। ढूंढाडी अझसम्म पनि जयपुर र त्यसको वरपर व्यापक रूपमा नै बोलिने गरिन्छ।

जी.ए. ग्रियरसनको अनुसार, जयपुरी, राजस्थानीको केन्द्रीय पूर्वी बोलीको एउटा रूप हो, जसको शाब्दिक अर्थ हो राजस्थानको भाषा । म्कयाकआलिस्टरले २४ फरवरी, १८८४ को व्याकरण सम्बन्धी विश्लेषण पूरा गरेका थिए। जैन दर्शनका किताबहरु, जस्तै मोक्ष मार्ग प्रकाशन, ढूंढाडीमा आचार्यकल्प पण्डितद्वारा लेखिएका छन्। तोदडमलजी सेरामपुरको मिशनरीहरूले १८१५ मा न्यू टेस्टामेन्टको जयपुरमा उचित अनुवाद गरेका थिए।

शब्द-व्युपत्ति

यसलाई ढुंढारी भनिने गरिन्छ किनकि यो मुख्य रूपले ढुंढार क्षेत्रमा बोलिने गरिन्थ्यो। राज्यलाई मारवाड, मेवाड, धुँधार, हाड़ोती, र वागडमा विभाजित गरिएको थियो। यो विभाजन संस्कृति र भाषा माथि आधारित रहेको थियो। अब यस्तो कुनै विभाजन नै छैन जो जिल्ला र त्यसकोवरपरको क्षेत्रमा आउने गर्छन, त्यो माथि सूचीबद्ध रहेको छ। धुँधरी-भाषी जनसंख्यामा अधिकांश जयपुरमा नै रहेको छ र यसैले, जयपुर नाम राखिएको थियो।

'धुंधरी' नामको व्युत्पत्ति दुई मूलबाट मानिएको छ।

(१) प्रथम मतको अनुसार, ढुंढारीको नाम धुन्ध वा धुन्धकारी पर्वतबाट लिइएको छ, जो जयपुर जिल्लामा जोबनेरको नजिकै वा राज्यको पश्चिम सीमामा स्थित रहेको छ।

(२) अर्को मत यो रहेको छ कि यसको नाम यहि क्षेत्रबाट बग्दै धुन्ध नामक नदीको नाममा राखिएको छ। यसैले नाम धूंधर भएको हो। यो पथ शेखावाटी र जयपुरको बीचको सीमा बनाउने पहाडीहरु श्रेणीको दक्षिण-पूर्वमा स्थित रहेको छ।

जयपुरीहरुका लागि मूलनिवासीहरुद्वारा नियोजित अन्य नाम झार-साही को बोली वा जङ्गलको राज्यको भाषण र काई को बोली वा अनेकौँ बोली, अजीब शब्द 'काई'बाट लिइएको हो, जसको अर्थ यो रहेको छ कि जयपुरमा '‘के रहेको छ'।