जेनेभा महासन्धि

जेनेभा महासन्धि दुई देशबीचको युद्धको समयमा भएको सम्झौता हो, जसअनुसार दुई देशबीच युद्ध हुँदा र युद्धको क्रममा कुनै सैनिक वा नागरिक सीमापार अर्थात् दुश्मन देशको नियन्त्रणमा पुगेमा निजमाथि यो अन्तर्राष्ट्रिय कानून लागू हुन्छ। उक्त सैनिकलाई युद्ध बन्दी पनि भनिन्छ। यो कानून अनुसार केही नियम बनाइएको, जसमा दुश्मन देशले युद्धबन्दीलाई कस्तो व्यवहार गर्ने र ती सैनिकलाई कसरी स्वदेश फिर्ता पठाउने भन्ने उल्लेख गरिएको छ ।

१८६४ जेनेभा कन्भेन्सनको हस्ताक्षर-र-सील पृष्ठको प्रतिकृति, जसले युद्धको मानवीय नियमहरू स्थापना गर्‍यो।

जेनेभा महासन्धिहरूमा चार सन्धि र तीनवटा अतिरिक्त प्रोटोकल (ड्राफ्ट) समावेश छन् जसले युद्धको मानवीय उपचारका लागि अन्तर्राष्ट्रिय कानून मापदण्डहरू स्थापना गर्दछ। एकवचन शब्द जेनेभा कन्भेन्सनले दोस्रो विश्वयुद्ध (१९३९–४५) पछि वार्ताद्वारा गरिएको १९४९ को सम्झौताहरूलाई जनाउँछ, जसमा पहिलो तीन सन्धि (सन् १८६४, १९०६, १९२९) को सर्तहरू अद्यावधिक गरी चौथो सन्धि जोडिएको थियो। चौथो जेनेभा महासन्धि (१९४९) को अनुच्छेदमा धेरै हदसम्म युद्ध बन्दीहरू (नागरिक र सैन्य) को आधारभूत अधिकारहरूलाई परिभाषित गरेको छ; युद्ध क्षेत्र र आसपासको क्षेत्रमा सर्वसाधारण र घाइतेको सुरक्षाको प्रबन्ध गर्ने व्यवस्था दिइएको छ । १९४ देशहरूले १९४९ को सन्धिलाई पूर्ण रूपमा वा सर्त सहित अनुमोदन गरेका छन्।

इतिहास

जेनेभा महासन्धिको चर्चा सोल्फेरिनोको युद्धको समयमा भएको थियो। मुख्यत लडाई फ्रान्स र अस्ट्रिया बीच १८५९ मा मा भएको थियो। नेपोलियन तृतीय ले फ्रान्सेली पक्षबाट यो युद्धको नेतृत्व गरिरहेको थियो। जब रेडक्रसका संस्थापक हेनरी डुरान्टले युद्धस्थलको भ्रमण गरे, उनको हृदय रक्तपातले विचलित भयो, त्यसपछि उनले रेड क्रस नामक संस्थाको स्थापना गरे। यो राम्रो उद्देश्य हासिल गर्न अन्य युरोपेली देशहरू जेनेभामा भेला भएका थिए, यस विषयमा वार्ता गर्न सम्भव छ, जसलाई जेनेभा कन्भेन्सन नाम दिइएको थियो। मानवता र मानवअधिकारलाई लाज मान्नु पर्ने युद्धमा यस्तो क्रूरता प्रयोग हुन नदिनु नै यसको मुख्य उद्देश्य थियो।

यसका मुख्य चार चरण यस प्रकार छन् :-

प्रथम चरण १८६४ जेनेभा महासन्धि

(१८६४ मा पहिलो पटक स्वीकार , १९०६ , १९२९ र आखिरीमा १९४९ मा परिमार्जन );

• पहिलो जेनेभा सम्मेलन २२ अगस्त १८६४ मा भएको थियो
• यसमा चार प्रमुख सन्धि र तीनवटा प्रोटोकल उल्लेख गरिएको छ ।
• यसले युद्धमा घाइते र बिरामी सैनिकहरूलाई सुरक्षा प्रदान गर्नुपर्थ्यो।
• यसका साथै स्वास्थ्यकर्मी, धर्मावलम्बी र मेडिकल यातायातको सुरक्षाको पनि व्यवस्था गरिएको छ ।

१९०६ को दोस्रो चरणको जेनेभा महासन्धि

• यसमा समुद्री युद्ध र यससंग सम्बन्धित प्रावधानहरू समेट्छ
• यसमा समुद्रमा घाइते, बिरामी र जहाज सैनिकहरूको संरक्षण र अधिकारको बारेमा कुरा गरेको थियो।

१९२९ को तेस्रो चरण जेनेभा महासन्धि

१९२९ मा स्वीकार र १९४९ मा संशोधन गरिएको थियो ।

• यो युद्धबन्दीहरू संग सम्बन्धित प्रावधानहरू छ जसलाई प्रिजनर ऑफ वाॅर भनिन्छ।
• यस महासन्धिमा कारावासको अवस्था र तिनीहरूको स्थान स्पष्ट रूपमा परिभाषित गरिएको छ।
• यसमा युद्धबन्दीको श्रम, आर्थिक स्रोत र राहत तथा न्यायिक कारबाहीको व्यवस्था गरिएको छ ।
• यसमा युद्धबन्दीलाई ढिलो नगरी रिहा गर्ने व्यवस्था पनि गरिएको छ ।

१९४९ को चौथो चरण जेनेभा महासन्धि

(first adopted in 1949, based on parts of the Hague Convention (II) of 1899 and Hague Convention (IV) 1907).

• यसमा युद्धक्षेत्रसँगै त्यहाँका नागरिकको सुरक्षाको पनि प्रावधान राखिएको छ ।
• यसमा कुनै पनि नागरिकको अधिकार हनन हुन नदिने गरी युद्धको वरपरका क्षेत्रमा समेत नागरिकको अधिकारको संरक्षण गर्ने व्यवस्था गरिएको छ ।
• चौथो जेनेभा महासन्धिको नियम र नियम २१ अक्टोबर १९५० देखि लागू भएको थियो।

हालसम्म १९४ देशले जेनेभा महासन्धिलाई स्वीकार गरेका छन् ।

जेनेभा सन्धिसँग सम्बन्धित तथ्यहरू

• जेनेभा महासन्धिको धारा ३ बमोजिम युद्धका क्रममा घाइते भएका युद्धबन्दीलाई राम्रो व्यवहार गर्नुपर्छ ।
• युद्धबन्दी (POW) लाई क्रूर व्यवहार गर्नु हुँदैन, उनीहरूलाई भेदभाव गर्नु हुँदैन र सैनिकहरूलाई कानुनी सुविधा पनि उपलब्ध गराउनुपर्छ।
• यसमा युद्धबन्दी (POW) को अधिकार के हो भन्ने स्पष्ट उल्लेख गरिएको छ, साथै युद्धक्षेत्रमा घाइते भएकाहरुको उचित हेरचाह र सर्वसाधारणको सुरक्षाको बारेमा पनि सम्झौतामा भनिएको छ । मानिसहरू।
• यस सन्धि अन्तर्गत घाइते सैनिकको उचित हेरचाह गरिन्छ।
• यस सन्धि अन्तर्गत, उनीहरूलाई खाना र पेय र उनीहरूलाई चाहिने सबै कुरा दिइन्छ।
• यस सन्धि अनुसार कुनै पनि युद्धबन्दीलाई अमानवीय व्यवहार गर्न पाइँदैन ।
• कुनै देशको सैनिक समात्ने बित्तिकै यो सन्धि उसलाई (महिला होस् वा पुरुष) लागू हुन्छ।
• सन्धि अनुसार युद्धबन्दीलाई धम्की दिन पाइँदैन ।
• युद्धबन्दीको जात, धर्म, जन्म आदि सोधिने छैन ।

यो पनि हेर्नुहोस्

• इन्टरनेसनल रेड क्रस एन्ड रेड क्रिसेन्ट मुभमेन्ट
• अन्तर्राष्ट्रिय फौजदारी अदालत

बाह्य कडीहरू

• युद्धबन्दीहरूसँग गरिने व्यवहार सम्बन्धी (तेस्रो) महासन्धि वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०२३-०७-१६ मिति
• युद्धको समयमा गैरसैनिक व्यक्तिहरुको संरक्षण सम्बन्धी (चौथो महासन्धि) वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०२३-०७-१६ मिति