काने सिउँडी

काने सिउँडी/पाटे सिउँडी बारी तथा खेतमा बारको रूपमा प्रयोग गरिने बुट्यान वर्गमा पर्ने सिउँडी हो ।

काने सिउँडी
काने सिउँडी
वैज्ञानिक वर्गीकरण
जगत:	वनस्पति
(श्रेणीविहीन):	Angiosperms
(श्रेणीविहीन):	Eudicots
(श्रेणीविहीन):	Rosids
गण:	Malpighiales
कुल:	Euphorbiaceae
वंश:	Euphorbia
प्रजाति:	E. royleana
वैज्ञानिक नाम
Euphorbia royleana

काने सिउँडीको औषधीय गुणहरू

भुटेको ज्वानोलाई तोरीको तेलमा मुछी भर्खरै जन्मेका स–साना नानीको तालुमा राखी माथिबाट सिउँडीको हरियो पातलाई आगोमा सेकेर तोरीको तेलको लेप लगाएर छोप्दा तालु छिटो भरिन्छ र बच्चालाई चिसो लाग्दैन । सुन्निएको, चोट लागेको, मर्केको, जोर्नी दुखेकोमा यसको पातले सेकिन्छ । कान दुखेमा पातको रस र दाँत दुखेमा तथा चर्मरोगमा चोप लगाइन्छ ।

संस्कृतमा सुश्रुतले नै दिएको अर्को नाम हो- बज्रवृक्ष । आकाशमा मेघ गर्जंदाको विद्युतीय 'नेगेटिभ पल्स' तल झरेपछि जमिनबाट त्यसलाई 'पजेटिभ पल्स' मिल्यो भने चटयाङ/बज्र पर्छ । यस्तो बज्रको 'पोजेटिभ पल्स' प्रायः ठूला, अग्ला, छत्राकार -क्राउन) युक्त रूखहरूले दिन्छन् । त्यसै भएर रूखमा बज्र पर्छ, पानी परेको बेला ओत लाग्नु हुँदैन भनिन्छ । तर पुरानो पाटे सिउँडीको क्राउन जतिसुकै ठूलो भए पनि 'नेगेटिभ पल्स' आकषिर्त गर्नसक्ने उचाइ हुँदैन । यसैले यो वृक्षले चाहिँ बज्रलाई रोक्छ भन्ने मान्यता बनेको स्पष्टै छ ।

सुश्रुतले दिएको अर्को नाम महावृक्ष पनि हो । महादेवको वृक्ष भएकाले यहाँ त्यस्तो नाम बन्न गएको त हुँदै हो । केही दसक अगाडिसम्म नेपाली गाउँघरमा वस्तुभाउ जन्मेपछि तिनको सालनाल सेलाईने, झुन्ड्याइने, चढाइने वृक्ष यही हो, जुन गाउँको साझा चौर -खेल/बाङ) मा हुन्थ्यो । जंगलमा हुने दैवीप्रकोप -बज्र)बाट नयाँ जन्मेको पशुको रक्षा होस् भनेर कामना गरिने यो प्रक्रिया नेवारहरूको छ्वासः -क्षेत्रपाल भैरव) को जन्मको कारण हो, जहाँ मानवशिशुको सालनाल अझै सेलाईन्छ ।

मेचेहरूका निम्ति यो सबैभन्दा ठूलो देवता बाठो हो । यसैको हाँगो गाडेर बाठोको पूजा हुन्छ । दनुवारको निम्ति सिद्ध हो । तन्त्रशास्त्रमा सिद्धको अर्थ कुनै प्रेतात्मालाई नियन्त्रणमा राखी माध्यमका रूपमा प्रयोग गर्नसक्ने पात्र हो ।

यसको दूधको पोलाईदिने रसायन 'फेरोटक्सिन', खुर्सानीको पोलाईदिने रसायन 'क्याप्सिनिन'भन्दा १० हजारदेखि १ लाख गुना शक्तिशाली हुन्छ । महादेवलाई चढाइने रङ पहेँलो हो, जुन पाटे सिउँडीकै फूलको रङ हो । जुन यही शिवरात्रि पर्नेताका फागुन-चैतमै फुल्छ । जसरी 'इलियोकार्पस स्फेरिकस'को फल रुद्राक्ष अर्थात् रुद्रको आँखा हुन्छ, त्यसैगरी पाटे सिउँडीको यिबाँको नाम बज्राक्ष (बज्रको आँखा) हो ।

बाह्य कडीहरू

[१]