उत्प्रेरणा
उत्प्रेरनाको शाब्दिक अर्थ अग्रसर बनाउनु हो । सङ्गठनात्मक उद्देश्य हासिल गर्नका लागि सङ्गठनमा आबद्ध कर्मचारीहरूमा काम गर्ने तीव्र चाहना, इच्छा र जागरण अत्यावश्यक हुन्छ ।तसर्थ उत्प्रेरणाले कर्मचारीको सङ्गठनात्मक कार्य गर्न बल प्रदान गर्छ ।
उत्प्रेरणा मनोबैज्ञानिक मानवीय पक्ष हो । यो कर्मचारीलाई कामप्रति उत्सुकता जगाउने कार्य हो ।
व्यवस्थापनविज्ञहरूको परिभाषासम्पादन
william G Scott
उत्प्रेरणा भनेको लक्षित उद्देश्य प्राप्त गर्न मानिसहरूलाई काम गर्न उत्साहित गर्नु हो ।
Decenzo and Robbins
उत्प्रेरणा उच्च मेहनत गर्ने इच्छा हो; जुन प्रयास व्यक्तिगत उद्देश्य प्राप्त गर्ने शर्तमा गरिन्छ ।
Dalton E. McFarland
उत्प्रेरणाको धारणा विशेष गरी मनोबैज्ञानिक छ । यसले कर्मचारीहरूलाई निश्चित तरिकाले काम गर्न वा नगर्न तत्पर बनाउने सबै तत्वहरूसँग सम्बन्ध राख्छ ।
koontz and O'Donnell
उत्प्रेरणा भनेको उत्साह, इच्छा, आवश्यकता तथा त्यस्तै अन्य तत्वहरु प्रदान गर्नु हो; जसले मानिसहरूलाई काम गर्न प्रेरित गर्छ ।
Dale S Beach
उत्प्रेरणा लक्ष्य अथवा पुरस्कार प्राप्त गर्नका लागि शक्तिको विस्तार गर्ने तत्परता हो ।
उत्प्रेरणाका विशेषताहरुसम्पादन
- मनोबैज्ञानिक प्रक्रिया
उत्प्रेरणाको सम्बन्ध मानिसको आवश्यकता र चाहनाहरूसँग हुन्छ । यसले व्यवहारलाई मार्गदर्शन गर्छ ।
नियमित प्रक्रिया
जटिल तथा भविष्यवाणी गर्न
नसकिने सर्वव्यापी कार्य
व्यवहारमा प्रभाव
सम्पूर्ण व्यक्ति उत्प्रेरित
सकारात्मक वा नकारात्मक
लक्ष्योन्मुख -काम गर्ने वातावरणको निर्माण गर्छ -यो व्यक्ति अनुसार फरक प्रकृतिको हुन्छ
उत्प्रेरणाको महत्त्वसम्पादन
- नाफा हुने कार्य गर्ने
- उच्च उत्पादकत्व
- परिवर्तनको स्वीकार
- मानव संसाधनको प्रभावकारी उपयोग
- कर्मचारी सन्तुष्टि
- विवाद र हड्तालमा कमी
- समन्वयको आधार
- कर्मचारी स्थायित्व
- निरीक्षण खर्चमा कमी
- सङ्गठनात्मक लक्ष प्राप्ति
उत्प्रेरणाको सिद्धान्तहरुसम्पादन
आवश्यकता शृङ्खला सिद्धान्तसम्पादन
अब्राहम मास्लोको यो सिद्धान्त निम्नलिखित मान्यताहरूमा आधारित छ ।
मानिसका आवश्यकता र उद्देश्य अनगिन्ती हुन्छन् ।
आवश्यकताको शृङ्खला हुन्छ ।
असन्तुष्ट आवश्यकताले कर्मचारीलाई उत्प्रेरित गर्छ ।
मानिसले विकास र विस्तार चाहन्छ ।
दुई तत्त्व सिद्धान्तसम्पादन
कर्मचारी उत्प्रेरणाका तरिकाहरुसम्पादन
१. वित्तिय सुविधा
२. सहभागिता
३. अधिकार प्रत्यायोजन
४. जागिरको स्थायित्व
५. कार्य समृद्धिकरण
६. कार्य आलोपालो
७. कार्य जीवनको गुण
सन्दर्भसम्पादन
- ↑ व्यवस्थापनको सिद्धान्त : डा. सन्तोषराज पौड्याल , गोपालमान प्रधान, केदारप्रसाद भण्डारी २०७०
