उत्तरी ध्रुव

उत्तरी ध्रुव हाम्रो ग्रह पृथ्वीको सबैभन्दा सुदूर उत्तरी बिन्दु छ। यो त्यो बिन्दु छ जहाँ पृथ्वीको धुरी घूम्दछ। यो आर्कटिक महासागरमा पर्छ, र यहाँ अत्यधिक ठण्ड पर्छ किनभनें लगभग छः महिना यहाँ सूर्य छैन चमगर्छ। ध्रुवका आसनजिकको महासागर धेरै ठण्डा छ र सदैव बर्फको मोटी च्यादरदेखि ढका रहन्छ। यस भौगोलिक उत्तरी ध्रुवका निकट नैं चुम्बकीय उत्तरी ध्रुव छ, यसै चुम्बकीय उत्तरी ध्रुवतर्फ नैं कम्नजिकको सुई सङ्केत गर्दछ। उत्तरी तारा वा ध्रुव तारा उत्तरी ध्रुवका आकाशमा सदैव निस्कन्छ। सताव्दीहरुदेखि नाविक यसै ताराहरूलाई देखेर यी अनुमान लगाँदै रहोस् छको ती उत्तरमा कितनी टाडा छन्।यो क्षेत्र आर्कटिक घेरा पनि कहलाउँछ किनभनें वहाँ अर्धरात्रिका सूर्य (मिडनाइट सन) र ध्रुवीय रात (पोलर नाइट)को दृश्य पनि हेर्नेलाई मिल्दछ। उत्तरी ध्रुव क्षेत्रलाई आर्कटिक क्षेत्र पनि भनिन्छ। यहाँ बर्फदेखि ढंके विशाल क्षेत्रका अतिरिक्त आर्कटिक सागर पनि छ। यो सागर अन्य धेरै देसहरु जस्तै क्यानाडा, ग्रिनल्यान्ड, रूस, अमेरिका, आइसल्यान्ड, नर्वे, स्वीडन र फिनल्यान्डको जमीनहरुदेखि लागेको भएको छ। यसलाई अंध महासागरको उत्तरी छोर पनि भन्न सकिन्छ।

चित्र:उत्तरी ध्रुव.jpeg

उत्तरी ध्रुवीय क्षेत्र।

जलवायु

चित्र:आर्कटिक.jpeg

आर्कटिकको पिघलती बर्फ।

उत्तरी ध्रुव, दक्षिणी ध्रुवको तुलनामा कम ठण्डा छ किनभनें यो महासागरका मध्यमा समुद्र स्तरमा स्थित छ (जो गर्मीका संग्रहका रूपमा कार्य गर्दछ), नाकी महाद्वीपीय भूभागमा कुनै उचाई पर। सर्दिहरूमा (जनवरी) यहाँको तापमान −४३ °सेदेखि −२६ °सेका बीच रहन्छ, र औसत लगभग −३४ °से हुन्छ। गर्मिहरूमा (जून, जुलाई, र अगस्त)मा तापमानको औसत जमाव बिन्दु (० °से)का आसनजिक रहन्छ। उत्तरी ध्रुवमा समुद्रमा जमी बर्फको परत २देखि ३ मीटरसम्म मोटी हुन्छ, यद्यपि यसमा धेरै परिवर्तन पाइन्छ र कहिले-कहिले तैर्दै हिमखण्डहरुका तल साफ पानी देखि जान्छ। धेरै शोधहरुदेखि यी ज्ञात भएकोछ कि पिछ्ले केही वर्षहरूमा यहाँ बर्फको परतहरूको औसत मोटाईमा केही कमी आयो छ। धेरै मानिस यसको कारण वैश्विक ऊष्मीकरणलाई बताउँछन्,मा यसमाथि केही विवाद छ। केही प्रतिवेदनहरुका अनुसार आउने भएका केही दशकहरूमा गर्मिहरुका मौसममा आर्कटिक महासागर पूर्ण प्रकार बर्फ रहित हुनेछ, र यसका महत्त्वपूर्ण वाणिज्यिक निहितार्थ हुनेछन्।

वनस्पतिहरु र जीवजन्तु

चित्र:ध्रुवीय भालू.jpeg

ध्रुवीय भालू।

इस क्षेत्रमा वनस्पति धेरै कम मिल्दछ। यहाँका सागरका पानीमा धेरै प्रकारका प्लैंक्टन मिल्दछन्। यसका अतिरिक्त, जमीनमा रहने भएका ध्रुवीय भालू र केही मानिस पनि यहाँ रहन्छन्। यसका अनोखे भौगोलिक वातावरणका कारण यहाँ रहने भएका मानिसहरूले स्वयंलाई वातावरणका अनुसार ढाल लिया छ। गत केही दशकहरूमा आर्कटिक क्षेत्रका बर्फीले सागरको बर्फ कम होनी शुरू भएको छ। यहाँ पाए जाने केही पशु छन्, ध्रुवीय भालू र सील। भालू माँसाहारी हुन्छन्। यी पूर्ण सर्दिहरुका बेला निष्क्रिय रहन्छन्, र आर्कटिकको गरमिहरूको मौसम आरम्भ हुँदै नैं शिकारका लागि चल पर्छन्। भालुहरुका बारेमा यी मानिन्छको यी भोजनको कमीका कारण ८२° उत्तरदेखि अघि छैन जाँदै, यद्यपि यिनको जानेका बाटाहरु उत्तरी ध्रुवका आसनजिक पाए गए छन्, र २००६का एक खोजकर्ता दलले यी सूचना दीको एक ध्रुवीय भालु ध्रुवदेखि मात्र १.६ किमीको दूरीमा देखिएको छ। चक्राकार सील पनि ध्रुवमा देखी गई छ, र आर्कटिक लोमडीहरु ध्रुवदेखि ६० किमी टाडा ८९°४०′मा पाई गई छन्। ध्रुवका धेरै नजिक जो पक्षी देखे गए छन् ्दछन्, हिम बंटिंग, उत्तरी फुल्मर, र काली-टांगहरु वाली किटिवेक, यद्यपि केही पक्षिहरुका देखे जानेका समाचार तोडे-मरोडे पनि हुन सक्छन्, किनभनें पक्षिहरूको प्रवृत्ति जहाजहरु र अभियान दलहरूको पीछा गर्ने हुन्छ।

उत्तरी ध्रुव र आर्कटिक क्षेत्रहरूमा प्रादेशिक दाौं

चित्र:आर्कटिकक्षेत्रकेदावेदारदेश.jpg

आर्कटिक क्षेत्रमा दावेदारी गर्ने पाँच देश

अन्तर्राष्ट्रिय कानुनहरुका अनुसार, वर्तमानमा कुनै पनि देशको उत्तरी ध्रुव वा आर्कटिक महासागरीय क्षेत्रमा अधिकार छैन। यसका आसनजिकका पाँच देश रूस, क्यानाडा, नर्वे, डेनमार्क (ग्रिनल्यान्डका द्वारा), र संयुक्त राज्य अमेरिका (अलास्काका द्वारा), आफ्नो सीमाहरुका २०० नटिकल-मील (३७० किमी) तकका विशिष्ट आर्थिक क्षेत्रसम्म सीमित छन्, र यसका अघिका क्षेत्रको प्रशासन अन्तर्राष्ट्रिय सीबेड प्राधिकरणका नजिक छ।

२ अगस्त, २००७लाई रूसले आर्कटिक क्षेत्रमा आफ्नो दावेदारी सुदृढ गर्नका लागि आफ्नो राष्ट्रीय ध्वज आर्कटिकको समुद्री सतहमा लागेको दिए, तर पनि यसलाई अन्तर्राष्ट्रीय सहमति प्राप्त छैन।

अन्य खनिज

धेरै प्रकारका पदार्थ पनि यस क्षेत्रमा मिल्दछन्। तेल, ग्यास, खनिज यहाँ मिल्दछन्। धेरै कुन ्मको जैव विविधता यहाँ प्राकृतिक तौरमा संरक्षित छ। तर पनि मनुष्यका यहाँ आ पहुंचनाले केही समस्याहरु उठी छन्। यो क्षेत्र पर्यटन व्यवसायका लागि पनि देखा जा रहेकोछ। विश्वका कुल जल स्त्रोतको पाँचवां भाग यहाँ छ। इंटरनेशनल आर्कटिक साइंस कमेटिला गत दस वर्षोमा आर्कटिक क्षेत्रका बारेमा धेरै नयाँ जानकारीहरु जुटाई छन्। यस कमेटीमा संसार भरका वैज्ञानिक र आर्कटिक विशेषज्ञ छन्।

यो पनि हेर्नुहोस्

• दक्षिणी ध्रुव
• भूमण्डलीय ऊष्मीकरण